Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

нинг маъруза-семинар тизими вужудга кела бошлаган. Унинг мазмуни пай-
до бўлган вақтидан буён деярли катта ўзгаришга учрамаган. Маъруза, семи-
нар, амалий ва лаборатория ишлари, маслаҳат ва танланган касб бўйича ама-
лиёт ўтказиш ҳозиргача маъруза-семинар тизими сифатида таълимнинг асо-
сий шаклларидан бири бўлиб қолмоқда. Маъруза-семинар тизими ўзининг соф 
кўринишида олий мактаб ва ундан кейинги таълим амалиётида қўлланилади. 
 
8.4. Ўқувчиларнинг ўқув фаолиятини синф-дарс тизимида ташкил
қилишнинг замонавий шакллари 
 
 
Хилма-хил синф-дарс тузилмаларидан янада самарали фойдаланиш йўл-
ларини излаб топишда ўқувчилар ўқув фаолиятини ташкил этиш шакллари 
алоҳида аҳамият касб этади. Педагогик амалиётида ўқувчиларнинг ўқув фао-
лиятини синф-дарс тизимида ташкил этишнинг асосан уч шакли: оммавий,

---

218 
гуруҳли ва индивидуал шакллари кенг тарқалган (8.6-расм).
Таълимнинг оммавий шакли синфдаги барча ўқувчиларнинг ўқитувчи 
раҳбарлигида биргаликдаги ҳатти-ҳаракатларини назарда тутади. Таълимнинг 
гуруҳли шаклида ўқувчилар 3-6 кишидан иборат гуруҳлар ёки жуфтликларда 
иш олиб борадилар: гуруҳлар учун топшириқлар бир хил ёки турлича бўлиши 
мумкин. Таълимнинг индивидуал шакли эса ҳар бир ўқувчининг алоҳида мус-
тақил ишлашини назарда тутади. 
Таълимнинг оммавий (фронтал) шаклида ўқитувчи маълум бир мавзу 
(вазифа) устида ишлаётган бутун синфнинг ўқув фаолиятини бошқариб бора-
ди. У ўқувчиларнинг ўзаро ҳамкорлигини таъминлайди ва ҳамма учун бир хил 
бўлган иш суръатини белгилайди.
Оммавий ишлашнинг педагогик самараси кўп жиҳатдан ўқитувчининг 
бутун синфни назорат қила олишига, шу билан бирга, ҳар бир ўқувчининг 
ишини кўздан қочирмаслигига боғлиқ бўлади. Агарда ўқитувчи синфда ижо-
дий жамоавий ишлаш муҳитини ярата олса, ўқувчилар диққати ва фаоллигини 
таъминлай олса, педагогик иш самараси янада ошади. Аммо оммавий ишлаш-
да индивидуал фарқлар ҳисобга олинмайди: у ўртача ўқувчига мўлжалланган. 
Шунинг учун баъзи ўқувчилар берилган иш суръатидан ўзиб кетади, баъзила-
ри ортда қолади, бошқалари эса зерикиб, қийналиб кетади.