Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

гини англатади, уни устувор мўлжалга айлантиради. Бу эса педагоглар ол-
дига бажарилиши шарт бўлган қатор анъанавий ва ноанъанавий талаблар маж-
муини қўядики, уларни қуйидагича ифодалаш мумкин: 
1) ҳар бир таълим олувчини алоҳида, ўзига хос шахс сифатида кўра оли-
ши;
2) таълим олувчи шахсини ҳурмат қилиши;
3) таълим олувчининг психологик ҳолатини тўғри баҳолаши;
4) таълим олувчининг хоҳиш-истак, қизиқишларини инобатга олиши; 
5) ҳар бир таълим олувчига толерантлик (бағрикенглик) муносабатини 
намоён қилиши;
6) таълим олувчининг иқтидори, имконияти ва интилишларига ишонч 
билдириши;
7) ҳар бир таълим олувчи учун қулай таълим муҳитини яратиши;
8) таълим олувчиларнинг якка тартибда мустақил ёки кичик гуруҳларда 
эркин ишлаши учун имконият ва шарт-шароитлар яратиши;

---

226 
9) таълим олувчиларни ўз фаолиятини ўзи мустақил назорат қилишга, 
ютуқлари омиллари ва йўл қўйган хатолари оқибатини таҳлил қилишга ўрга-
тиши;
10) таълим жараёнида ҳеч бир таълим олувчига тазйиқ ўтказмаслиги; 
11) таълим олувчининг камчиликларини бўрттириб кўрсатмаслиги; 
12) таълим олувчи томонидан билимларни ўзлаштира олмаслик ёки одоб-
сизлик ҳолати қайд этилса, тезда қатъий хулоса чиқармасдан, бунинг сабабла-
рини аниқлаши;
13) аниқланган сабаблар асосида таълим олувчининг шаъни, ғурурига 
зиён этказмасдан шу каби салбий ҳолатларни бартараф этиши; 
14) таълим жараёнида ҳар бир таълим олувчи учун “муваффақият муҳи-
ти”ни ярата олиши;
15) ҳар бир таълим олувчининг муваффақиятга эриша олишига амалий 
ёрдам кўрсатиши;
16) таълим олувчининг ижодий қобилиятини ўстириши, унинг шахс сифа-
тида шаклланишини тўғри бошқариши.
Мазкур талаблар ҳар бир педагогдан ўз ишига доимо ижодий ёндашишни, 
масъулиятли муносабатда бўлишни тақозо қилади. Акс ҳолда, педагог рақо-
батбардош бўла олмайди. 
Замонавий шароитда таълим олувчиларнинг ўқув-билиш фаоллигини ку-
чайтириш, таълим сифатини ошириш ва самарадорликни таъминлаш мақсади-
да инновацион таълим шаклларидан фойдаланишга ўтилмоқда. Инновацион 
таълим шаклларини амалиётга жорий этиш учун ўзига хос ташкилий-педаго-
гик шарт-шароитлар яратилиши талаб этилади, яъни педагог ва таълим олув-
чиларнинг тегишли тайёргарлик даражаси, креатив ёндашиш, таълимни таш-
кил этиш ва бошқаришнинг турли хил методлари ва воситалари ва ш.к. Бугун-
ги кунда амалий ўйинлар, муаммоли таълим, интерфаол таълим, таълимнинг 
модул-кредит тизими, масофавий таълим, blended learning (аралаш ўқитиш), 
маҳорат дарслари кабилар таълимнинг инновацион шакллари сифатида эъти-
роф этилмоқда. 
Қуйида баъзи инновацион таълим шаклларининг мазмун-моҳияти ҳақи-
да фикр юритилади. 
1. Педагогик ўйинлар. Ўйин – жамиятдаги ижтимоий муносабатларнинг 
болалар томонидан тақлид этилиб ўзлаштирилиши. Амалий ўйин – маълум 
бир амалий ҳатти-ҳаракатларнинг ташкил этилишини тақлид қилишга имкон 
берувчи ўйинлар. Педагогик амалиётда ўйинларнинг хилма-хил турларидан 
фойдаланиш мумкин. Улар умумий тарзда ўйин технологиялари деб аталади.
Ўйин технологиялари ўзига хос хусусиятларга эгалиги билан ажралиб ту-
ради:

---

227 
1) таълим олувчиларнинг хоҳишига кўра танланган эркин фаолият экан-
лиги;
2) бу фаолият ижодийлик ва фаолликка асосланганлиги;
3) фаолиятнинг ҳиссий жўшқинлиги, рақобатга асосланганлиги;
4) бевосита ва билвосита ўрнатиладиган қоидаларга амал қилиниши.
Олимлар томонидан педагогик ўйинларнинг турли мезонларга асослан-
ган бир неча таснифлари ишлаб чиқилган. Шулардан бири Г.К.Селевко тас-
нифи ҳисобланади. Бу таснифга кўра педагогик ўйинларнинг қуйидаги гуруҳ-
лари ва турлари фарқланади: 
1) ўйин фаолияти моҳиятига кўра: жисмоний, ақлий, меҳнат, ижтимоий 
ва психологик ўйинлар; 
2) педагогик жараённинг табиатига кўра: ўргатувчи, машқ қилдирув-
чи, назорат қилувчи; таълимий, тарбиявий, ривожлантирувчи; продуктив, ре-
продуктив, ижодий; мулоқотли, ташхисловчи, касбга йўлловчи, психологик 
ўйинлар; 
3) ўйин ўтказилиши методикасига кўра: дидактик, мавзули, ролли, иш-
га алоқадор, тақлидий, дабдабали ўйинлар; 
4) фан соҳаларига кўра: математик, биологик, географик, экологик, кимё-
вий, физик, мусиқий, бадиий, техник, технологик, жисмоний, спорт, ҳарбий,
ижтимоий, иқтисодий, бошқарув, тижорий ўйинлар; 
5) ўйин муҳитига кўра: кўргазмали, кўргазмасиз, стол, хона, кўча, компь-
ютер, телевизион, техник ва ш.к. каби ўйинлар.
Юқорида келтирилган ўйин турларидан дарс ва дарсдан ташқари машғу-
лотларнининг таркибий қисми сифатида самарали фойдаланиш мумкинки, бу 
ўқитувчининг педагогик тажрибаси ва маҳоратига бевосита боғлиқдир. 
Ўйинлардан фойдаланишда уларнинг қуйидаги таркибий тузилмасини 
инобатга олиш талаб этилади: 
1) ўйиннинг мақсади; 
2) ўйиннинг вазифаси; 
3) ўрганиладиган масалалар тавсифи; 
4) ўйин вазияти тавсилоти; 
5) иштирокчилар табиати.