Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Маърифат (таълим, тарбия) мазмуни - шахс таянч маданиятининг 
асоси ҳисобланади. Шахснинг таянч маданияти бир неча муҳим йўналишлар 
тизими (мажмуи) сифатида намоён бўлиши мумкин: 
1) ахлоқий маданияти; 
2) жисмоний маданияти; 
3) билиш маданияти; 
4) экологик маданияти; 
5) меҳнат ва иқтисодий маданияти; 
6) фуқаролик ва ҳуқуқий маданияти; 
7) эстетик маданияти; 
8) сиёсий маданияти; 
9) мулоқот маданияти; 
10) оилавий муносабатлар маданияти. 
Маърифат мазмунини танлаш муаммоси унинг манбаи, яъни инсоният-
нинг моддий ва маънавий маданиятида мустаҳкамланган тажрибаси билан 
боғлиқдир. Бироқ инсоният томонидан тўпланган тажриба шунчалик каттаки, 
уни тўлиқ ҳажмда янги авлодга етказиш имконсиздир.
Шу сабабли маърифий мазмунни шахснинг таянч маданиятини шакл-
лантирадиган тарзда танлаш керак бўлади (7.3-расм). Зеро, шахснинг мағзи 
(ўзаги) – унинг маданияти ҳисобланади. 

---

166 
 
Маърифат мазмунини танлаш омиллари ва шакллантириш тамо-
йиллари дидактиканинг энг мураккаб масалаларидан биридир (7.4-расм). 
 
Маърифат (таълим, тарбия) мазмунини танлаш омиллари: 
1) жамият томонидан битирувчиларга қўйилган ижтимоий, касбий ва 
маданий талаблар;
2) маърифат мазмунининг дидактик тамойилларни қаноатлантириш да-
ражаси;
3) маърифий босқичларнинг ўқувчилар психологик имконияти ва шахс 
камолотига мувофиқлиги;
4) шахснинг маърифатга бўлган эҳтиёжлари. 
Маърифий мазмунни шакллантириш тамойиллари:
1) инсонийлик - умуминсоний ва миллий қадриятлар ҳамда инсон сало-
матлиги устуворлигига, шахснинг эркин камол топишига йўналганлик;
2) илмийлик - билимларнинг илмий ва ижтимоий-маданий тараққиёт 
ютуқларига мувофиқлиги;
3) изчиллик - ҳар бир янги тушунчани ўрганишда олдин ўрганилган ту-
шунчаларга таянилиши ва таълим мазмуни шу асосда режалаштирилиши;
4) тарихийлик - фан тармоғи ёки инсон фаолияти ривожининг тарихи 
акс этиши ва машҳур олимлар фаолияти ёритилиши;
5) батартиблик – билим, кўникма, малака ва компетенциялар тартиб 
билан мажму (тизим) сифатида ифодаланиши;
6) ҳаёт билан боғлиқлик - билим, кўникма, малака ва компетенциялар
чинлигини амалиётда текшириб кўриш усули, таълимни амалиёт билан мус-