Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

моий-маданий мавжудот сифатида шаклланади (2.1-расм).
Одам табиий-генетик, ижтимоий-тарихий ва маърифий-маданий жараён-
лар ва ҳодисалар субъекти ва объекти бўлиб, улар табиат ва жамият томонидан 
яратилган ва одамни шахс сифатида шакллантирадиган ҳаётий муҳит ҳисобла-
нади. Одамнинг ижтимоийлашуви, ўзига хос турмуш тарзи ва авлодларнинг 
узлуксиз янгиланиши мазкур муҳитда рўй беради. Бу муҳит моддий ва маъна-
вий қадриятлар истеъмолчиси, ташувчиси, ижодкори ва яратувчилик фаоли-
ятига тайёр бўлган баркамол (комил) инсон шахсини вужудга келтиради. Ҳар 
қандай одам бошқа инсонларсиз, ижтимоий гуруҳлар ва ижтимоий-маданий 
муҳит таъсирисиз “тирик мурда” - индивид ҳолатида қолади, ўзлигини англа-
майди. Демак, шахс тушунчаси инсонга тааллуқли бўлиб, психологик жиҳат-
дан тараққий этган, шахсий хусусиятлари ва хатти-ҳаракатлари билан бошқа-
лардан ажралиб турувчи, муайян хулқ-атвор ва дунёқарашга эга бўлган жа-
мият аъзосини ифодалашга хизмат қилади. Ҳар қандай етук шахсга қуйидаги 
хусусиятлар (тавсиф) хос бўлади: ақл-фаросат; масъулият-жавобгарлик; эрк-
эркинлик; қадр-қиммат; индивидуаллик-ўзига хослик. 
Барча одамлар инсоният (жамият, социум) деб аталувчи популяция тизи-
мини ҳосил қилади. Одам бу тизимда ўзига хос маънавий-ахлоқий, ижтимоий-
маданий хислатларга эга бўлишига қарамасдан, биосфера қонуниятлари дои-
расидан ташқарига чиқа олмайди. Одамнинг жисмоний танаси, анатомик-фи-
зиологик тузилиши ва хусусиятлари унинг биологик жиҳатини; ўрганиш ва 
билишга қобиллиги, ўзгалар билан ўзаро мулоқотга киришиши ва муносабат-
лар ўрнатиши, руҳий-маънавий баркамолликка эришиш истаги эса ижтиоий-

---

46 
Авлодларнинг 
узлуксиз 
янгиланиши - 
ижтимоий 
такрор барпо