Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

14.2. Маънавият асослари ва маърифат 
“Маънавият” сўзи арабча бўлиб, унда инсоннинг руҳий, ақлий жиҳатла-
ри мужассамлашади. “Аслини олганда, ахлоқ - маънавиятнинг ўзаги. Инсон 
ахлоқи шунчаки салом-алик, хушмуомаладангина иборат эмас. Ахлок, бу – ав-
вало инсоф ва адолат туйғуси, иймон, ҳалоллик дегани”дир (И.Каримов). 
“Маънавият - жамиятнинг, миллатнинг ва ёки айрим бир кишининг ички 
ҳаёти, руҳий кечинмалари, ақлий қобилияти, идрокини мужассамлаштирувчи 
тушунча” (Иброҳимов А, Султонов X, Жўраев Н. Ватан туйғуси. Т.: «Ўзбекис-
тон», 1996, 111-бет). “Маънавият - инсоннинг ижтимоий-маданий мавжудот 
сифатидаги моҳиятидир, яъни инсоннинг меҳр-мурувват, адолат, тўғрилик, 
софдиллик, виждон, ор-номус, ватанпарварлик, гўзаллик, севиш, завқланиш, 
ёвузликка нафрат, ирода, матонат ва шу каби кўплаб асл инсоний хислатлар ва 

---

297 
фазилатларининг узвий бирлик, муштараклик касб этган мажмуаси» (Эркаев 
К. Маънавият – миллат нишони. Т.: «Маънавият», 1997, 27-бет). “Инсоннинг 
ички ва ташқи оламини намоён этувчи мураккаб жараён ва ҳис-туйғулар йи-
ғиндисидир” (М. Шарифхўжаев, 3. Давронов. Маънавият асослари. - Т.: ТМИ, 
2005.-27-бет). Демак, маънавиятга адабиётларда турлича таърифлар берилган, 
лекин уларнинг барчаси инсоннинг ички дунёси, фаолияти билан боғланган. 
Ҳар бир инсонда маънавият озми-кўпми бўлади, аммо юксак маънавият 
ҳамма инсонда бўлавермайди. Юксак маънавият – инсонга хос барча ижобий 
сифатларни ўз ичига оладиган яхлит фазилат. Бу фазилат соф виждонли, эъти-
қодли, маърифатли инсонларда шаклланади. 
Келтирилган барча таърифларни умумлаштириб, маънавиятга шундай 
таъриф бериш мумкин: маънавият  – одамни ҳайвонлардан ажратиб туради-
ган, инсоннинг руҳияти, турмуш тарзи билан боғлиқ бўлган маданий фазилати 
бўлиб, айрим бир киши, миллат ёки жамиятнинг ички руҳий ҳолати ва ақлий-
аҳлоқий салоҳиятини мужассамлаштирувчи жамики тушунчалар ва қарашлар 
мажмуи.
Маънавият соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишларидан бири
таълим-тарбия тизимини ривожлантириш асосида комил инсонни, яъни юксак 
онгли, мустақил фикрлайдиган, ахлоқи, хулқ-атвори билан ўзгаларга ибрат 
бўладиган билимли, маърифатли кишиларни тарбиялаш ҳисобланади.
Миллий онг, ўз-ўзини англаш - инсон ва жамият маънавий камолотнинг 
асосий мезони ҳисобланади. Шу нуқтаи назардан маънавият тушунчаси маъ-
рифат тушунчаси билан ҳамоҳанг ёки узвий богланган.