tanishaylik. Tranzistorda ikki р-n- o‘tish mavjud. Birinchi p-n- o‘tish emitter va
ikki bir – biriga qarama-qarshi ulangan р-n- diodlardan tashkil topgan deyish
mumkin. Ulanishda kirish diodiga to’g’ri kuchlanish, chiqish diodiga teskari
kuchlanish berilgan. Teskari kuchlanishning qiymati to’g’ri kuchlanishning
qiymatiga qaraganda bir necha marta katta. To’g’ri kuchlanish ta’sirida birinchi р-
n- o‘tish orqali emitterdan baza tomon asosiy tok oqadi. Bu tokni, odatda emitter
toki deyiladi. Emitterda asosiy zaryad tashuvchilar – teshiklardir. Teshiklar bazaga
rekombinatsiyalashadi. Odatda tranzistor yasash vaqtida bazadagi aralashma
atomlari emitterdagi aralashma atomlaridan taxminan bir necha yuz marta kam
qilib olinadi. Demak, emitterdagi teshiklar soni ham bazadagi elektronlar sonidan
bir necha yuz marta ko‘p bo‘ladi. Shunin uchun emitterdan bazaga o‘tgan
teshiklarning taxminan bir protsenticha qismi bazadagi elektronlar bilan
rekombinatsiyalashadi. Teshiklarning qolgan asosiy qismi tranzistordagi ikkinsi р-
n- o‘tish orqali hech qanday qarshilikga uchramay, bazadan kollektorga o‘tadi.
O‘aqiqatdan, ikkinchi р-n- o‘tishga teskari kuchlanish berilgan. Bu kuchlanish
442
ta’sirida р-n- o‘tish orqali asosiy bo‘lmagan zaryad tashuvchilargina o‘tadi.
Ko‘rilayotgan holda baza vazifasini n- tip yarim o‘tkazgich bajarayapti. Boshqacha
aytganda, bazadagi asosiy zaryad tashuvchilar — elektronlar, asosiy bo‘lmagan
zaryad tashuvchilar esa — teshiklardir. Shuning uchun bazadagi teshiklar teskari
kuchlanish ta’sirida bazadan kollektorga o‘tib, kollektor tokini tashkil etadi.
Yuqoridagi mulohozalarga asoslanib, kollektor kollektor toki emitter tokiga
taxminan teng, deb xulosa qilish mumkin.
Agar tranzistorning emitter zanjiridagi kuchlanish biror qonuniyat asosida
o‘zgarib tursa, unga monant ravishda emitter tokining qiymati ham o‘zgaradi.
Emitter tokining o‘zgarishi esa kollektor tokining o‘zgarishiga sabab bo‘ladi.
Kollektor zanjirdagi nagruzka qarshiligida kuchlanish tushishi (odatda bu
kuchlanishning tushishini chiqish kuchlanish deyiladi) ning qiymati quyidagiga
teng bo‘ladi:
U
chiq
=I
k
R
n
(27.17)
Emitter zanjiridagi o‘zgaruvchi kuchlanish esa
U
kir
=I
e
R
kir
(27.18)
Shaklida yozish mumkin. Bunda R
kir
. O’zgaruvchi kuchlanish zanjirdagi
(zanjirning kirish qismidagi qarshilik).
(27.17) ning (27.18) ga nisbatini olsak, kuchlanish bo‘yicha kuchaytirish
koeffisienti K
u
ni topgan bo‘lamiz:
кир
R
H
R
кир
R
э
I
н
R
к
I
кир
U
чик
U
u
К
(27.19)
O‘orzirgi vaqtda K
U
1000 bo‘lgan germaniy tranzistorlari mavjud.
Tunnel diodlar deb nomlangin diodlarning ishlash prinsipini p-n-o‘tish
sohasidagi potensial to‘siqdan elektronlarning tunnel effekt tufayli o‘tishiga
asoslangan. Bu diodlar nihoyatda kam quvvat sarflaydi. Ular hisoblash
mashinalarida, uchirish apparatlaridagi elektron qurilmalarida keng qo‘llaniladi.