298
O‘zbekiston Respublikasida INMdan foydalanishning gigiyenik talab-
larini belgilovchi asosiy hujjat Radiatsion xavfsizlik me’yorlari (RXM —
2006) va Radiatsion xavfsizlikni ta’minlashning asosiy sanitariya qoidalari
(RXTASQ)dan yagona hujjat sifatida rasmiylashtirilgan San Q va M
№0193 — 06 dir.
San Q va
M №0193-06—Radiatsion xavfsizlikning sanitariya
me’yorlari va qoidalari San Q va
M № 0029-94 o‘rniga qabul qilingan
nashr. Me’yor va Qoidalar quyidagi me’yoriy hujjatlar asosida ishlab
chiqilgan:
“Aholining sanitariya epidemiologik osoyishtaligi to‘g‘risida”gi,
“Radiatsion xavfsizlik to‘g‘risida”gi, “Radiatsion chiqindilar to‘g‘ri-
sida”gi, “Tabiat muhofazasi to‘g‘risida”gi, “Atmosfera havosining mu-
hofazasi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari, ionlan-
tiruvchi nurlanishlardan xavfsiz bo‘lish va nurlanish
manbalari xavfsiz-
ligining xalqaro asosiy me’yorlari, Rossiya RXTASQ -2006 va RXM -
2006.
SEOA radiatsion gigiyena bo‘limi ishining mohiyati. Aholining
radiatsion xavfsizligini ta’minlashning muhim elementi sanitariya-
dozimetrik nazorati bo‘lib, uning asosiy vazifasi radiatsion gigiyena
sohasidagi qonunchilik talablari va yo‘llanma beruvchi-uslubiy hujjatlar
talablari bajarilishini nazorat qilishdir.
Sanitar-dozimetrik nazorati o‘tkazilishi SEOA (Respublika, O‘zbe-
kiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi, Qoraqalpog‘iston
Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri)dagi radiologiya bo‘limlari-
ga yuklatiladi.
Radiologik bo‘lim SEOA ning tuzilmaviy bo‘linmasi bo‘lib,
radio-
logik bo‘lim rahbari — radiatsion gigiyena bo‘yicha mutaxassis
tomonidan boshqariladi va SEOA bosh shifokoriga bo‘ysunadi. Sanita-
riya va texnika talablariga muvofiq,
radiologik bo‘lim binosi sanitariya,
fizika va laboratoriya bo‘linmalarining
joylashtirilishini ta’minlashi lozim.
Bo‘lim rahbarining xonasi alohida
bo‘lishi shart. Radiologiya bo‘limi
asbob-uskunalarining soni va holati
hamda tashqi muhit obyektlari namu-
nalarining laboratoriya
nazoratida
qo‘llaniladigan usullar to‘plami nazorat qilinuvchi hududdagi radiatsion
9.1.1-rasm. Radiometr
299
omilning operativ, uslubiy to‘g‘ri va ishonchli obyektiv tekshirilishini
ta’minlashi zarur. SEOA radiatsion gigiyena bo‘limining ishi tarkibi
“O‘zbekiston Respublikasi SEOA radiologiya bo‘limi to‘g‘risidagi
Nizom” bilan belgilanadi.
Radiatsion gigiyena bo‘yicha ishlar quyidagi asosiy yo‘nalishlar
bo‘yicha olib boriladi:
1. Tabiiy va sun’iy radioaktiv moddalar va boshqa ionlantiruvchi
nurlanish manbalarini ishlab chiqarish, ishlov berish, qo‘llash, saqlash
va tashishdagi radiatsion xavfsizlikning amaldagi sanitariya qoidalari va
me’yorlariga rioya etilishi yuzasidan davlat sanitariya
nazorati va
xodimlar va aholi oladigan nurlanish dozalarini gigiyenik baholash.
2. Nazorat qilinuvchi hududdagi tashqi muhit obyektlarining tabiiy
radioaktivligi va global yadroviy yog‘ilishlar holati ustidan nazorat
qilish, insonni nurlantiruvchi ushbu manbalardan aholiga tushadigan
dozali yuklamalarni gigiyenik baholash.
3. Radiatsion gigiyena bo‘yicha sanitar-oqartuv ishlarni olib borish.
4. Tizimi bo‘yicha ishlarda ishtirok etish.
Ko‘rsatilgan yo‘nalishlar bo‘yicha ishlar ogohlantiruvchi va joriy
sanitariya nazoratidan tashkil topib, ularning mazmuni quyidagi maxsus
qismlarda ko‘rib o‘tiladi. Bundan tashqari, ba’zi masalalar bo‘limning
tashkiliy-uslubiy qismiga kiradi, chunki rejalashtirish, qayd etish va
hisobot berish ishning muhim qismi hisoblanadi.
“Nizom”, shuningdek, xodimlarning umumiy funksional majburi-
yatlarini va egallagan lavozimini hisobga
olgan holda muayyan majbu-
riyatlarini belgilaydi, shu jumladan:
- Ionlantiruvchi nurlanishlarni o‘lchaydigan asboblar va vositalar;
- Radiatsion gigiyena bo‘limi laboratoriyasidagi asbob-uskunalar
holati va soni hamda o‘zlashtirilgan laboratoriya tekshiruvlari to‘plami
nazorat ostidagi hududda radiatsion omilni tezkor, uslubiy jihatdan
to‘g‘ri va ishonchli obyektiv tekshirish imkoniyatini ta’minlashi zarur.
Funksional qo‘llanilishi bo‘yicha uskunalar quyidagilarga bo‘linadi:
● Dozimetrik
● Radiometrik
● Spektrometrik
● Signalizatorlar va ko‘p maqsadli (universal)
● Detektirlash bloklari
● Detektirlash qurilmalari
300
Dozimetrlar — ekspozitsion yoki yutilgan nurlanish dozasini,
shuningdek, ushbu dozalarning energiyasini, nurlanish intensivligini,
nurlanish maydonidagi obyektga olib o‘tilgan yoki uzatilgan energiyani
o‘lchaydigan asboblar.
Radiometrlar — radioaktiv manbadagi nuklidning faolligi, solishtir-
ma yoki hajmiy faollik, ionlantiruvchi zarrachalar yoki kvantlar, sathlar-
ning radioaktiv ifloslanganligi haqida axborot olish uchun nurlanishni
o‘lchaydigan asboblar.
Spektrometrlar — ionlantiruvchi nurlanishlarning
energiyasi, vaqti,
massasi va elementar zarrachalarning zaryadi va hokazolar bo‘yicha
ionlantiruvchi nurlanishlarni ifodalovchi bitta va undan ko‘proq para-
metrlar bo‘yicha o‘lchaydigan asboblar.
Universal asboblar —
dozimetr, radiometr va spektrometr hamda
boshqa funksiyalarni mujassamlashtiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
