Agar dam faqat 1 faza bilan chegaralansa, ya’ni ish qobiliyatni tiklanishi
bilan, u holda kutilgan natijaga olib kelmaydi. Yangi yuklama juda kichik
bo’lganda ham tezda ish qobiliyat pasaygan holatga qaytaradi.Dam olish uchun
nafaqat funktsional darajani tiklanishi uchun emas, balki bunda erishilgan
hisoblanadi. Shu sababli dam olish davomiyligi funktsiyani pasayish darajasi,
gigiyenik talablarga (asoslarga) muvofiq amalga oshirilishi kerak, qaysiki rioya
qilinishi turg’un ish qobiliyat davrini uzaytiradi, toliqish va o’ta toliqishni yuzaga
286
• o’quv yuklamani bolalar va o’smirlarni yoshga oid va individual xususiyatlariga
mos kelishi;
• Zamonaviy maktablarda o’quv jarayonni ilmiy asoslangan holda
tashkillashtirish;
• o’qitishning optimal sharoitlarini yaratish.
O’quv yuklamani bolalar va o’smirlarni yoshga oid va individual xususiyatlariga
mos kelish asoslari.
Bola organizmiga o’qitish uchun muhim bo’lgan a’zo va funktsional
tizimlarini rivojlanganligini tugallanmaganligi xosligi hisoblanadi. Avvalom bor
markaziy asab tizimi, ko’ruv, eshitish analizatorlariga taalluqli. O’qitish bilan
bog’liq aqliy faoliyat bolalar uchun eng qiyin hisoblanadi. Bolalarda bosh miya
po’stlog’i asab hujayralari yanada nisbatan past funktsional imkonlarga ega, shu
sababli katta aqliy yuklamalar ularni kuchsizlanishiga olib keladi. Bundan tashqari
muvaffaqiyatli o’qitish uchun miya po’stlog’ida qo’zg’alishni turg’un
kontsentratsiyasini mavjudligi zarur ayniqsa kichik yoshdagi bolalarda asab
jarayonlarini muvofiqlashmaganligi,
nisbatan kuchsiz
faol ichki tormozlanishda
qo’zg’alishni ustun turishi
xos hisoblanadi. Aynan bu bilan dars vaqtida diqqat
e’tiborni jamlash va saqlab qolish bilan belgilanadi.
Maktab o’quvchilariga ortiqcha yuklamani yo’qotish uchun, o’quv
dasturlarini, o’qitish uslublarini va dars berishni mukammallashtirishdan tashqari,
maktab amaliyotiga ilmiy asoslangan o’quv yuklamani joriy etish zarur.
O’quv
faoliyat gigiyenasida mos holda yuklama kattaligi, uni mazmuni, hajmi va o’quv
jarayonini tashkillashtirish me’yorlashtiriladi va reglamenti ishlab chiqiladi.
O’quv yuklamani ruhiy gigiyenik baholashda asosiy kriteriyasi – bu uni
o’quvchilarni har bir yosh bosqichida o’quvchilar organizmi funktsional
imkonlariga mos kelishi.
To’g’ri tashkillashtirilgash o’qitish jarayoni nafaqat, mustahkam bilim olish
imkonini beribgina qolmay, balki o’quvchilarni yaxshi o’sish va rivojlanishiga
287
ularni salomatligini mustahkamlashga ham ko’mak bo’lishi kerak. O’quv jarayonin
tashkillashtirilishini bolalar va o’smirlarni ish qobiliyatini o’zgarishini fiziologik
printsiplarini hisobga olib tuzish kerak. (Kuchma V.R.)
Do'stlaringiz bilan baham: