F элементлер химиясы. Лантаноидлар ҳәм актиноидлар

f элементлер химиясы. Лантаноидлар ҳәм актиноидлар

• Реже:
• 1. Лантаноид ҳәм актиноидлардың дәўирлик системада жайласыў орны.
• 2. Лантаноид ҳәм актиноидлардың тәбиятта ушырайтуғын бирикпелери.
• 3. Лантаноид ҳәм актиноидлардың ашылыўы ҳәм физикалық қәсийетлери
• 4. Лантаноид ҳәм актиноидлардың химиялық қәсийетлери
• 5. Лантаноид ҳәм актиноидлардың қолланылыўы

• Lantanoitlarg’a uliwma tusinik

• Dawirlik sistemanin’ III B toparig’a gruppa nomeri 58 den 71 geshe bolg’an metallar kiredi, olar lantanoidlar (Lantantarizliler, lantang’a uqsas metallar ) dep ataladi.

• S elektron

• P elektron

• d - elektron

• f - elektron

• Lantanoitlar ,,f '' elementler oilasinnan

• Lantanoitlardin’ sistemadag’I orni

• Lantanoidlar elektron du’zilisi boyinsha basqa
• elementlerden sirtan qarag’anda ( n – 2 ) elektron
• qabatidag’i 4 f orbitallarn elektronlar esabina tolip
• bariwi menen parqlanadi.

• Lantanoitlar tabiatta tarqalisina kore eki toparg’a bolinedi

• Birinshi.
• ( Seziy topari ) g’a –
• La , Ce ,
• Pr , Pm, Sm.
• kiredi.

• Ekinshi.
• ( Ittiriy toparig’a ) –
• Y, En, Gd, Tb, Dy, Ho,
• Er, Tm, Yb, Ln
• kiredi.

• Uliwma lantanoidlar tabiatta 170 dan artig’raq minerallar halinda tarqalg’an.
• Olarda atom awirlig’i u’lken ha’m ta’rtip nomeri taq bolg’anlari az tarqalg’an.

• Minerallari

• Manatsit ( Ce, La, Nd …. ) PO4 ,
• Bastnezit ( Ce , La …. ) FCO3 ,
• Tserit Ce2Si2O7 ,
• Ksenotimlar ( V, En, Gd ) PO4 ,

• Fizikaliq qasiyetleri
• Lantanoidlar ha’mmesi gu’missiyaqli aq jiltraq metallar
• bolip, izg’ar ( suwli ) hawada qarayadi .

• Kimyaliq qasiyetleri

• 1) 2La + 6 H2O = 2La(OH)3 + 3H2
• 2) 2La + 3 H2SO4 = La2 (SO4 )3 + 2 H2
• 3) 4La + 3 O2 = 2 La2O3 + Q
• 4) La2O3 + 3H2O = 2La(OH)3 + Q
• 5) LaH3 + 3 H2O = La(OH)3 + 3 H2
• 6) LaN + 3 H2O = La(OH)3 + NH3

• Qollaniliwi

• Bul metallar po’latqa ligirlavshi qosimtalar sipatinda
• qosilg’anda onin’ oksidlaniw temperaturasini 1200 – 1300 oC g’a
• shig’aradi.
• Lantanoitlar keramika sanaatinda, CeO2- radiaktiv
• nur tasirinda qaraymaydig’an shishe aluwda qollaniladi.

Toriy gidridi ThH2	Nitrati Th(NO3)4 *H2O
Gidroksidi Th(OH)4	Sulfati Th(SO4)2
Dioksidi ThO2	Tetraftoridi ThF4
Monokarbidi ThC	Tetrayodidi ThJ4
Dikarbidi ThC2	Tetraxloridi ThCl4