Ёзувчи ўзи беқиёс ишон ган, ягона ҳақиқат деб бил

(Ўткир Ҳош имов. “Икки
карра икки - беш ”. Қисса ва ҳикоялар. 1987 йил. 1 0 8 -1 0 9 -б е т -
лар).
Шу тариқа Қўшоқбой ўша кезлари одат тусига кирган 
кўзбўямачиликни фош қилиб қўяди. Атайлаб эмас, аз- 
баройи соддалиги, виждони тозалиги учун. У шу қадар 
гўлки, бир ҳовуч олчоқлар ҳарчанд ҳаром ишлар қилмасин, 
“катта”ларнинг ишига аралашишни гуноҳ санаб, буюрил-
Уткир Ҳошимов. "Ярим аср дафтари"

---

ган юмушларни бажариб юраверади. Бироқ Раис бова ўзи 
йўлдан урган невараси тенги қиз - Наргизани “оталик қилиб” 
унга узатганида, “суюнчисига пат-пат” (мотоцикл) совға 
қилганида бирдан хуши жойига келгандек бўлади. Унинг 
исёни ҳам ўзига хос. Бировга шикоят қилмайди, катта идо- 
раларга югурмайди. Тўғридан-тўғри Раис бовани пичоқлаб 
ўлдиришга чоғланади. Бироқ у ҳатто “энг разил кимсанинг 
ҳам қонини тўкадиган” қотил эмас. Сўнгги лаҳзада Раис 
бова ҳадя этган “пат-пат”ни 'би р тепиб, эгасининг ёнига 
ғилдиратиб юборади. Раис бованинг башарасига тупуриш 
билан чекланади. Шу ҳаракатнинг ўзи ҳам унинг бошига 
янги балолар ёғдиради.
Китобхон бу думбул йигитнинг содда изтиробларига бе- 
ихтиёр шерик бўлади. Бу асарда ҳам ёзувчи айтмаган, бироқ 
китобхоннинг ўзи илғаб оладиган яш ирин маънолар бор. 
Адиб ўша пайтдаги ҳаёт м антиқи ҳавойи қаҳрамонликка 
мойил эди, деб ишора қилаётгандек бўлади. Бундан ташқари, 
одамларимиздаги лоқайдлик балоси қандай фожиалар- 
га олиб келиши мумкинлигини таъкидлаётганга ўхшайди. 
Қўшоқбой то ўзининг боши “тақ” этиб деворга урилмагунча 
кўзи очилмай юраверади. Охир-оқибат буни ўзи ҳам тушу- 
ниб, эътироф этади.
Ниҳоят, асарда бизнингча, тағин бир тагмаъно бор. 
Эҳтимол, Қўшоқбой бошқаларнинг қўлида қўгирчоқ бўлишга 
ҳам, меҳнатни ўзи қилиб, роҳатини ўзгалар кўришига ҳам, 
борингки, очин-тўқин турмуш кечиришга ҳам чидаб юра- 
вериши мумкин эди. Аммо йигитнинг ғурури, эркаклик но- 
муси топталганига чидаёлмайди. Шу боисдан ҳам Раис бова 
ҳадя этган “пат-пат”дан ҳазар қилади. Хотинини урмайди, 
сўкмайди, унинг ҳолига ҳам ачинади, бироқ Наргиза билан 
яшай олмайди... Телбами, довдирми, унда орият бор. Ўзбек 
йигитининг орияти! Хуллас, китобхон содда, дўлвар бу йи- 
гитни беихтиёр яхши кўриб қолади.
“Қатағон” трагедияси ўз номи билан фожиа. Саксонинчи 
йилларда марказ зугуми билан Ўзбекистон бошига тушган 
чексиз кулфатларни фош этувчи жиддий асар. Шундай фо- 
жианинг илк сах^асида Лўли тимсолининг пайдо бўлиши, 
бир кадар алмойи-алжойи гаплар айтиш и даъфатан томо- 
шабинни ҳайрон қолдириши мумкин. Нариси беш-олти