Европейский Централный Банк (ецб)

компьютер тармоғини
ишлатиш билан амалга ошириш 
фаол ривожланмоқда. 
Халқаро банклараро молиявий телекоммуникация жамияти тизими 
(Society for World-Wide Interbank Financial Telecommunications – 
SWIFT
)
 
1973 йилдан бошлаб амал қила бошлади, уни базасида аслида “НАТО” 
телекоммуникацион каналларининг банк хабарларини етказиш учун 
ишлатилатадиган тизимга асосланади. У фақат хабарларни етказиш учун 
ишлатилади, лекин ўзил-кесил ҳисоб-китобларни амалга ошришга 
мўлжалланмаган.
SWIFT Брюсселдаги штаб-квартираси билан нотижорат ҳамкорликда 
ҳисобланади. Унинг асосида информацияларни қайта ишлаш ҳудудийал 
марказлари (процессинг марказлари) ташкил этилган (Европа учун) 
Нидерландияда, (Осиё учун) Токиода, (Шимолий Америка учун) 
Вашингтонда ва (Лотин Америкаси учун) Бразилияда. Ҳудудийал процессинг 
марказлари давлатлар билан боғланган, мисол учун, Москвада (Россия учун), 
ўз навбатида улар бу тизимнинг аъзолари бўлган банклар билан боғланган. 
SWIFT 130 та хабарлар стандартларига асосланади, қайсики унда барча банк 
операцияларини кодлаштирилган, яъни кредитлар, валюта алмашинувлари, 
аккредитивлар ва бошқалар. SWIFT стандартлари кўпчилик давлатларда 
информацияни етказиш ва қайта ишлаш учун умумқабул қилинган тартиб 
ҳисобланади. Улар тўлиқ ҳолда миллий тизимнинг узил-кесил ҳисоб-
китобига мос тушади.
Кўпчилик ривожланган мамлакатларда узил-кесил ҳисоб-китоб учун 
миллий компьютер тизими ишлатилади. Мисол учун, АҚШ Федерал резерв 
тизими (ФРТ) ўзининг “FedWire” деб номланган ҳисоб-китоб тармоғига эга.
Россиядан ва Ўзбекистондан фарқи шундаки, АҚШда тижорат банкларининг 
резерв ҳисоби (федерал фондлари) ФРТда музлатилмаган, улар операцион 
ҳисобланади, яъни улар ҳисоб орқали тўловларни амалга оширса бўлади. 
Резерв ҳисобидаги ошиқча маблағларни (федерал фондларни), айни шу 
дақиқада федерал фондлар учун белгиланган нормативларга етмай турган 
банкларга сотиш мумкин. Федерал фондларнинг бозори жами пул бозорини 
амал қилишига асос ҳисобланади. Шу асосда “FedWire” тармоғи амал 
қилади. Банклараро операциялар амалга оширилишида “FedWire” бир зумда 
тўловчи ҳисобидан пулни чиқаради (уни ҳисобини дебетлайди) ва уларни 

---

18 
пул олувчи ҳисобига ўтказади (яъни, унинг ҳисобини кредитлайди). Ҳар бир 
операция ҳеч бир нарсага боғлиқ бўлмай ва узил-кесил амалга оширилади, 
шунинг учун ҳам неттинг, яъни умумий ҳисоб талаб қилинмайди.
“FedWire”га альтернатива, яъни талабгор сифатида 
Клиринг палатасининг 
банклараро тўлов тизими
(Clearing House Interbank Payments System – 
CHIPS) ҳисобланади. “FedWire”дан унинг фарқи-бу хусусий фирмадир. У “on 
line” режимида ишлайди, яъни тўловлар банкларнинг ҳисоб–китоби 20 
компьютер базасидан сўнг – реал вақтда амалга ошади. Бу тизимнинг барча 
иштирокчилари Нью-Йорк шаҳрида жойлашган. Бир кунлик оборот 1 трлн. 
доллардан ошади. CHIPS клиринг тизими ҳисобланади, яъни узил-кесил 
ҳисоб-китоби иш куни охирида амалга оширилади. 
Бошқа банклар билан ўзаро боғлиқликни таъминлаш учун CHIPS давлат 
тармоғи ҳисобланган “FedWire”да ўзининг ҳисоб рақамига эга. Марказий 
CHIPS компьютери иш куни якунида иштирокчилар операцияларининг 
якунини чиқаради ва унга мувофиқ ҳар бир иштирокчи тизимга қанча пул 
қўшиш керак ёки ундан олиш кераклиги белгиланади. Бундан ташқари,
CHIPS тизимдан ташқари банклардан қанча пул олиш ва чиқариш кераклиги 
ҳам аниқлайди. “FedWire” ва CHIPS тармоғи орқали талаб қилинадиган 
суммалар алмашгандан сўнг, компьютернинг ўзи банкларнинг ҳисоб-китоби 
бўйича нетто-суммаларни тақсимлайди, улар эса ўз навбатида, барча тизим 
иштирокчилари бўйича тақсимлайди.