Европейский Централный Банк (ецб)

Инвестицион ҳисоб 
Ислом банклари фоиз ўрнига омонадчига корхонанинг даромадига 
иштирок этиш ҳуқуқини таклиф қилиши мумкин, албатта бу ерда битта жуда 
қаттиқ ва муқаррар шарт илгари сурилади, яъни агар омонатчи пул қўйган 
корхона фойда ўрнига зиён кўрса, ўша кўрилган зиённи ҳам омонадчи 
бўлишиши шарт. 
Ислом банклари мижозлар учун учта типдаги ҳисоб рақамларини 
очишади. 
Биринчиси
, бу 
жорий ҳисоб рақами
, унинг шарт-шароитлари ғарбий 
банкларида шунақанги турда очиладиган ҳисоб рақами шарт-шароитларидан 
умуман фарқ қилмайди. 
Иккинчи турдаги ҳисоб – бу жамғарма омонат рақами
. Бу ҳисобнинг 
эгаси фойдага иштирок этиш ҳуқуқига эга эмас, аммо банк маъмурияти 
омонатчиларни жалб этиш мақсадида, банкнинг фойдалилик даражасидан 
келиб чиқиб, уларга ўз ихтиёри билан мукофот бериши мумкин. Йиғилиб 
бориладиган жамғарма омонати муддатли ҳисобланмайди, аммо уни номинал 
миқдори кафолатланади. Йиғилиб бориладиган омонатдан тушган 
маблағларни Ислом банклари кам рискга эга бўлган операциялар учун 
тикишга ҳаракат қилишади, одатда савдо келишувларини молиялаштиришга 
ишлатишади. 
Ва ниҳоят, 
учинчи – инвестицион турдаги ҳисоб
. Унинг эгаси банк 
билан уни олган фойда ва зиёнини бўлишиш ҳуқуқига эга бўлади. 
Омонатчилар ўзининг омонати бўйича даромад олишади, тартибга кўра 
одатдаги банклар сингари тўланадиган фоизга тенглашади. Аммо бунда 
даромад кафолатланмайди. Бундан ташқари сарфланган капитални ўзи ҳам 
кафолатланмайди, чунки банк зиённи инвестицион омонат маблағи 
ҳисобидан қоплайди. Агар банк мижозни маблағини моҳирона бошқара 
олмаган ҳолатида йўқотиш юзага келган бўлса, унда суд орқали қоплашни 
талаб қилса бўлади.
Шундай қилиб, Ислом таълимоти билан пул ресурсларини сафарбар 
қилиш, шу жумладан банклар учун ҳам улушбай молиялаштириш 
ҳисобланади, яъни сармоядорни акционер капиталга иштирок этиши 
ҳисобидан маблағлар жалб этилади. Капитални ўсиши ёки кўпайиши пул 

---

143 
айланиши соҳасида содир бўлиши мумкин эмас, уни асосида товарлар ва 
хизматларга реал таллуқли бўлган келишувлар ётиши керак. Пул ўз-ўзидан 
янги пулни туғиши мумкин эмас, шунинг учун ҳам капитал ишлаб чиқариш 
мақсадида ишлатилиши зарур. 
Кўпгина 
иқтисодчилар 
шуни 
қайд 
этишадики, 
улушбай 
молиялаштиришда анча-мунча афзалликлар яшириниб ётибди. Ғарб 
иқтисодиётида ссуда фоизининг миқдори, ўз навбатида Марказий банкни 
ҳисоб (қайта молиялаштириш) ставкасини белгиланишига боғлиқ, аммо реал 
секторни ривожлантириш учун шарт-шароит амрига ҳам бўйсунади. Ислом 
молия тизимида омонатлар бўйича даромад олиш ёки олмаслик, банк 
томонидан омонатчини капитали қўйилган компанияни акциясини фойда 
олиш ёки олмаслигига боғлиқдир. Шундай қилиб, реал секторни 
ривожланиш динамикаси инвестицион муҳитни ёқимтой бўлишлигини 
рағбатлантиради ва молиявий ресурсларни иқтисодиётни яна ҳам кўпроқ 
натижа берайдиган тармоқлари фойдасига самарали қайта тақсимланишини 
таъминлайди. 
90-чи йилларда Халқаро Валюта Фондининг (ХВФ) ижрочи директори 
бўлиб ишлаган покистонлик Аббос Мирахорнинг фикрига қараганда, Ислом 
модели бўйича молиялаштиришни ҳаётга тўлиқ татбиқ этиш реал секторни 
банк капитали манфаатига боғлиқлик ҳалатини тугатиш имконини беради. 
“Пул активлари реал секторни инвестицион имкониятларига жавоб сифатида 
шаклланади, шуни учун фақатгина реал сектор молия секторида даромад 
ставкасини аниқлайди, лекин уни тескарисини эмас”, - деб ҳисоблайди жаноб 
Аббос Мирахор. Шундай қилиб, банклар реал иқтисодиётни ривожланиш 
даражасини белгиламайди, балки ишлаб чиқариш сектори ўзи учун қулай ва 
маъқўл инвестицион муҳитни ярата бошлайди.