Evolyusion jarayonning o’rganish metodlari. T. I.: «uch parallel uslubi», morfologik, embriologik va paleontologik usullar, biogeografik va sistematik usul, genetik, molekulyar biologik va immunologik usullar

Variant 43

1. 
   Taksonlarningasosiyturlari. Monotipik, politipik, monofiletik, polifiletik, parafiletik
   
2. 
   Bo’g’imoyoqlilarningsistematikasi. T.I.: Bo’g’imoyoqlilarningasosiytaksonlari: kenja tip, sinfvakenjasinflar.
   
3. 
   Evolyusionjarayonningo’rganishmetodlari. T.I.: «uch parallel uslubi», morfologik, embriologikvapaleontologikusullar, biogeografikvasistematikusul, genetik, molekulyarbiologikvaimmunologikusullar.
   
4. 
   HayvonlarnisistemasolishdaAristotelishlari. T.I.: qonlilar, vaqonsizlar, Aristotelsistemasi, kamchiliklari.
   
5. 
   Bir hujayralilarningzamonaviytasnifi. T.I.: Ruppert sistemasi, Xikmannsistemasi, V.VestxaydevaR.Rigersistemasi.
   

1. 
   Bitta umumiy ajdoddan kelib chiqqan va uning yagona avlodlari hisoblangan opa-uka taksonlar monofiletik taksonlar deb ataladi. Kladistikaning pirovard maqsadi faqat monofiletik taksonlardan tuzilgan to’liq filogenetik daraxtni tuzishdir.
   

Yuqorida aytilgan kladistik usulni bo’g’imoqlilar misolida ko’rib chiqamiz (1-rasm). Ikki xil takson sifatida qisqisbaqasimonlar va traxeyalilarni (hasharotlar va ko’poyoqlilar) olamiz. Bu ikki takson vakillari umumiy belgi- mandibulaga (boshning bitta sigmentidagi oyoqchalardan hosil bo’lgan jag’lar) ega. Mandibula boshqa hayvonlarda uchramaydi va qisqisbaqasimonlar va traxeyalilar uchun sinapomorfiy hisoblanadi. Sinapomorfiyning mavjudligi shuni ko’rsatadiki, opa-uka taksonlar (Cruatacea va Tracheata) bitta monofiletik taksonni hosil qiladi va bu monofiletik taksonda mandibulalar evolyusion yangilik sifatida paydo bo’lgan. Monofiletik takson aniqlangandan so’ng unga nom beriladi. Bizning holatimizda bu nom –Mandibulata.
Ma’lum bir darajadagi takson boshqa pastroq darajadagi bitta yoki bir necha taksonni o’ziga birlashtirishi mumkin. Agar taksonga o’zidan bir darajaga pastdagi taksonlardan faqat bittasi mansub bo’lsa, bunday takson monotipik takson deyiladi. Agar taksonga o’zidan bir darajaga pastdagi taksonlardan bir nechtasi (ikkita va undan ortiq) mansub bo’lsa bunday takson politipik takson deyiladi. Henning 3 xil guruhlarni farqlagan: monofiletik, parafiletik va polifiletik. Monofiletik guruhlar yaqindagi ajdod va uning barcha avlodlarini o’z ichiga oladi. Boshqacha aytganda bitta umumiy ajdoddan kelib chiqqan barcha guruhlarni o’z ichiga olgan guruhga monofiletik guruh deyiladi. Monofiletik guruh sinapomorfiyalar orqali ajratib olinadi.
Parafiletik guruh ajdodni va avlodlarning bir qismini o’z ichiga oladi va pleziomorfiyalar orqali ajratib olinadi.
Polifiletik guruhlar umumiy ajdoddan kelib chiqqan avlodlardan bir qismini o’z ichiga oladi, biroq shu umumiy ajdodni o’z tarkibiga kiritmaydi. Polifiletik guruhlar shakllanishiga gomoplaziyalarni gomologiya sifatida qabul qilish sabab bo’ladi.