Etnopsixologiya fanining vujudga kelishi va tadqiqotlar tarixi

Buyuk bobomiz A.R.Beruniy “Osori boqiya” (Abadiy qadriyatlar) asarida turli xalqlar: qadimgi greklar, eroniylar, sug’dlar, xorazmliklar, xristianlar va dinlar, yahudiylar, musulmonlarning ruhiy xususiyatlari va ularning eralarini boshlanish sabablarini ko‘rsatib bergan. U bu xalqlarning ma’lum davrlar ish vaqtlarga to‘g‘ri keladigan mashhur bayramlari, xotira kunlari, hamda bir xalqni ikkinchisidan farqlantiradigan

urf-odatlari, turli xalqlar qo‘llayotgan yil hisoblash usullari, oy va yillarning farqi kabi masalalarni bayon qilib bergan.

Turli xalqlarga xos xususiyatlarni o‘rganish uchun Beruniy o‘ziga xos ilmiy metod yaratadi. Buning uchun, deb ko‘rsatadi u, qadimgi xalqlar rivoyatlarini hamda o‘tmish avlodlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni bilishi lozim. Shuning uchun “Muqaddas kitob” larga amal qiluvchi xalqlar, muayyan aqidalarga rioya etuvchi dinlar, mazhablarga e’tiqod qo‘yganlar izidan borishga to‘g‘ri kelishligini ko‘rsatadi. Bunda ularning turli qarashlari asos qilib olinadi va isbot qilish maqsadida keltirilgan so‘z, fikrlarni va faktlarni bir-biri bilan solishtirib ko‘rish lozim. Shu yo‘l bilan olingan ma’lumotlarni, ularga qo’shilib ketgan afsonalardan tozalash kerak bo‘ladi deydi.

Turli xalqlarga xos xususiyatlarni o‘rganish uchun Beruniy o‘ziga xos ilmiy metod yaratadi. Buning uchun, deb ko‘rsatadi u, qadimgi xalqlar rivoyatlarini hamda o‘tmish avlodlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni bilishi lozim. Shuning uchun “Muqaddas kitob” larga amal qiluvchi xalqlar, muayyan aqidalarga rioya etuvchi dinlar, mazhablarga e’tiqod qo‘yganlar izidan borishga to‘g‘ri kelishligini ko‘rsatadi. Bunda ularning turli qarashlari asos qilib olinadi va isbot qilish maqsadida keltirilgan so‘z, fikrlarni va faktlarni bir-biri bilan solishtirib ko‘rish lozim. Shu yo‘l bilan olingan ma’lumotlarni, ularga qo’shilib ketgan afsonalardan tozalash kerak bo‘ladi deydi.

Beruniy o`zining mashhur “Hindiston” asarida hindlarning dini va tafakkur qilish xususiyatlari, diniy va dunyoviy hayoti bilan bog’lik bo‘lgan urf-odatlari, ularning xudolarga ishonishlari, materiya va shakl, jonning ko’chib yurishi, do’zax va jannat haqidagi tasavvurlari bayon qilingan.