Эстетиканинг асосий тушунчалари. Табиат ва техноген цивилизация эстетикаси. Режа

Комиклик ва кулгилилик. Кулгилиликдан комиклик тушунчаси анча тор. Ҳар қандай кулгули нарса комик бўлавермайди. Комик воқеа деганимизда ижтимоий ва эстетик аҳамиятга эга бўлган ҳодисани англаймиз. Кулгили ёки энг содда комик воқеа латифа мавзуи бўлиб хизмат қилиши мумкин ва ундан ҳажвий ўхшатма (пародия), ҳазил (шарж) каби санъат кўринишлари ўрин олган.
Комедия – энг оддий кулги билан эмас, балки комик матн билан боғлиқ бўлади. Гогол: «Комедия учун қийшиқ бурун эмас, қийшиқ жон керак». Комедиянинг асосини комик тўқнашувлар, комик табиат рамзий қиёфалар, «фош» этилиши зарур бўлган комик вазият ташкил этади.
Комедия – салбий хислатли одамларни акс этувчи асар маъносини англатади. Аммо бу адабий жанр кишиларнинг ўта бузуқлигини эмас, балки кулгилилик жиҳатларинигина қамраб олади. Кулги дунёдаги ғайритабиий-ҳодисаларни қоралабгина қолмай, балки уларни яхшилашни ҳам кўзга тутади. Комедия энг аввало, ўз-ўзини танқид қилишнинг махсус шакли сифатида амал қилади.
Комедия ўзининг ижтимоий вазифасини ўта соддалаштириб, у ёмон хулқ, ёмон одам, ёмон ҳодисаларни тўғридан – тўғри, бевосита тузатишга, яхшилашга олиб келади. Комедиянинг бош вазифаси – одамлар ахлоқ-одобини саҳнадан туриб тўғридан-тўғри ва бевосита миясига жойлаштириб, тузатишдан эмас, балки инсоннинг ҳаётдаги кулгилиликни илғаб олишдаги қобилиятини машқ қилдириб туришда, яъни одамларда ҳазил туйғуси каби қимматбаҳо фазилатни ривожлантиришдир. Шу тариқа комедия одамларни ярамас ва хунук ҳодисаларни кулгили томонларини кўра олишга, уларни англаш, фош қилиш, қоралашга ўргатади.
Комедиядаги кулги эса ярамас ва хунук ҳодисаларнинг бўш эри, заиф томонини танқид қилади. Кулгининг бадиий шакллари орасида масхара (сатира) алоҳида аҳамиятга эга. Умумий эстетик маънода масхара воқеликни бадиий тасвирлаш тури бўлиб, ҳаётнинг салбий ҳодисалар, юксак инсоний орзуларга зид эканлигини бўрттириб кўрсатади.
Сатира санъатнинг ҳар хил турлари ва кўринишларида намоён бўлади: унга лирика ҳам, эпос ҳам, драма ҳам ёт эмас. Комедия санъатига хос танқидий йўналиш масхарада тўлақонли акс этади. Сатирадаги фош этувчи кулги қаҳр - ғазабдан ажралмаган ҳолда намоён бўлади. Сатирада зардали ҳазил, аччиқ киноя, ҳазил мутойибадан фойдаланилади.