Эстетик қадриятларнинг қадрсизланишига олиб келувчи омиллар

Ibn Sino, inson tarbiyasi borasida

• Ibn Sino, “Inson boshqa barcha hayvonot olamidan so‘zi, tili va aqli, tafakkur qilishi bilan farq qiladi. Inson aqli turli fanlami o‘rganish yordamida boyiydi”, deb hisoblaydi. Forobiy fikricha, inson o‘z tabiatiga ko‘ra hayotini tartibga keltirish, mustahkamlash va takomillashtirish uchun boshqa insonlarga muhtoj bo‘ladi. Yakka holda hech kim bunnig uddasidan chiqa olmaydi. “Inson shunday maxluqotki, u faqat jamiyatda o‘z ehtiyojlarini qondirishi va oliy ma’naviy darajaga ko‘tarilishi mumkin”* . Inson o‘z hayotining me’mori, ijodkori bo‘lmog‘i, o‘zida fozila xislatlar, iste’dodlami tarbiyalashi lozim. Bunga esa u jamiyatda yashab faoliyat ko‘rsatgandagina erishadi. Inson ijtimoiy mavjudod. Yolg‘izlik uzlat uni qashshoqlashtiradi, insoniy qiyofasini va baxtga olib boradigan iste’dodini yo‘qotadi. Ibn Xaldun insonga ijtimoiy voqelik sifatida qaraydi. Undan ijtimoiy mohiyat izlaydi. Inson jonzot sifatida ezgulik va yovuzlik olamidir. Shunga ko‘ra, u umrining har daqiqasida yovuzlikdan ko‘ra ezgulikka, yomonlikdan ko‘ra yaxshilikka, nafratdan ko‘ra muhabbatga intilib yashashga mahkum etilgan aql sohibi, bebaho ne’matdir.

Ta’lim muassasalarining shaxsda fahm-farosat va aql uyg‘unligini

• Ta’lim muassasalarining shaxsda fahm-farosat va aql uyg‘unligini
• tarbiyalashdagi o‘rni
• Inson ma’naviyatini shakllantirish va kamol toptirishda ta’limning roli benihoya kattadir. Yoshlarga axloqiy va estetik qadriyatlami singdirishda ta’lim muassasalari xususan o‘rta maktablaming o‘mi muhim. Maktabdagi asosiy faol subyektlar - o‘qituvchilardir. Ta’lim tizimi barkamol yoshlami tarbiyalovchi asosiy vosita. Unda o‘tilayotgan tabiiy va gumanitar fanlarda axloqiy-estetik bilimlaming xalq hayot tarzining muhim ifodasi bodgan xalq donishmandligi merosi bilan boyitilsa, uning tarbiyaviy samaradorligi ham shunchalik yuqori bo‘ladi.

Fahm-farosat va estetik didning shaxs ma’naviy kamolotidagi o‘rni

• Har bir jamiyatning ma’naviyati kamoloti inson aql va tafakkuri, axloq- odobi, tajriba va malakasiga bog‘liq. Prezident I.A.Karimov “Ma’naviyat insonning qon - qoni, suyak - suyagiga yillar davomida ona suti, oila tarbiyasi, ajdodlar o‘giti, Vatan tuyg‘usi, bu xayotning ba’zida achchiq, ba’zida quvonchli saboqlari bilan qatra - qatra bo‘lib singib boradi... Umuman olganda, insoniyat tarixi ma’naviyat - insonning, xalqning, jamiyat va davlatning buyuk boyligi va kuch - qudrat manbai ekanini, bu hayotda ma’naviyatsiz hech qachon odamiylik va mehr - oqibat, baxt va saodat bo‘lmasligini yaqqol tasdiqlaydi/’Meb ta’kidlaydi. Darhaqiqat, insonning insoniyligi uning fahm-farosati, aql-idroki, o‘z- o‘zini axloqiy anglash - mavjud vaziyatni axloqiy jihatdan tahlil qilishni, ya’ni qalban o‘zi bilan gaplashish, o‘zicha baholash, o‘zini nazorat qilish, o‘zini o‘zi takomillashtirish, har bir vaziyatda yaxshi va yomonni qalban his qilishi bilan belgilanadi. Bunda fahm-farosat muhim o‘rin tutadi. Fahmlash, idrok etish o‘rganiladigan obyekt yoki sohaning insoning maqsadi va idialiga muvofiqligini izohlash (interpretatsiya) demakdir.Fahmlash, idrok etish insoniylik mohiyatini aniqlash bilan bog‘liq bo‘lgan jarayondir.