Ёшларнинг Ўзбекистон Республикаси Конститутциясида белгиланган ҳуқуқ ва мажбуриятлари


Yoshlarning konstitutsiyaviy burch va majburiyatlari



Download 129,06 Kb.
bet4/7
Sana09.06.2017
Hajmi129,06 Kb.
#10786
1   2   3   4   5   6   7

4.Yoshlarning konstitutsiyaviy burch va majburiyatlari

Burch ” jamiyat va davlat tomonidan belgilangan va huquqiy normalarda o‘z

aksini topgan talablarni bajarish zaruriyatidir. Bundan tashqari burchning o‘ziga xos

jihatlari bo‘lib, ular quyidagilarda namoyon bo‘ladi. Burch, asosan qoidalardan,

axloqiy normalardan kelib chiqadi, “majburiyat” esa aksariyat hollarda shartnoma

va bitimlardan kelib chiqadi; burch shaxs tug‘ilgandan to umrining oxiriga qadar

davom etadi, majburiyat esa shartnomaning amal qilish davrigacha bo‘ladi;

shuningdek, burch davlat va jamiyat tomonidan belgilanib, uning bajarilishi talab

etiladi. Burch va majburiyat bajarilmagan taqdirda ko‘riladigan chora-tadbirlar

turlichadir. Burch bajarilmaganda huquqiy ta'sir choralari qo‘llaniladi.

Burch – kishining biror shaxs, oila, jamoa, el-yurt, Vatan oldidagi

majburiyatini anglatuvchi axloqiy tushuncha. Burchda obektiv munosabatlar

ifodalanadi. Ya'ni u jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy va axloqiy negizlari bilan

belgilanadi. Burchning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud bo‘lib, u insonning ichki

kechinmalari, tashqaridan turib nazorat qilinmaydigan murakkab ruhiy holatini

ifodalaydi. Burch imon-e'tiqod, onglilik, halollik, vijdon kabi tushunchalar bilan

chambarchas bog‘liq. Burch qanday vazifa, kimning oldidagi majburiyat ekanligiga

qarab turlicha bo‘ladi (milliy burch, ijtimoiy burch, umuminsoniy burch va

boshqalar). Ijtimoiy va shaxsiy burch, oilada ota-onalik burchi, farzandlik burchi va

boshqalar. Burch nisbiy tushuncha. U ijtimoiy taraqqiyot jarayonida mazmunan

boyib, shaklan o‘zgarib boradi. Hozirgi sharoitda yoshlarning tabiat va avlodajdodlar

oldidagi burchi yangicha mazmun kasb etib bormoqda. Oilaviy burch esa

jamiyat oldidagi turgan maqsadlar bilan yanada uyg‘unlashmoqda. Bizda ona

Vatanga, xalqqa xizmat qilish eng ulug‘ va sharafli burch hisoblanadi.

Konstitutsiyamizning 48-moddasiga ko‘ra, fuqarolar Konstitutsiya va

qonunlarga rioya etishga, boshqa kishilarning huquqlari, erkinliklari, sha'ni va qadrqimmatini

xurmat qilishga majburdirlar.

Konstitutsiya va qonunlarga rioya etish – nafaqat ularning qoidalarni

buzmaslik, balki fuqarolarning o‘z faoliyati, hayot tarzi bilan konstitutsiyaviy prinsip

va asoslarni, qonunchilik normalarini real voqelikka aylantirishga ko‘maklashishlari

demakdir.

Prezidentimiz I.A. Karimov “Asosiy qonunimizda birinchi navbatda shaxs

manfaatining davlat manfaatidan ustun qilib eng oliy qadriyat sifatida muhrlab

quyilganligini yana bir marta ta'kidlab o‘tish o‘rinli deb bilaman. Aynan ana shu

qa'tiy talabni nafaqat qonunlarimiz va huquqiy me'yoriylarimizda belgilab berish,

balki bu prinsipni hayotimizga tadbiq qilish o‘ta muhim ahamiyatga egadir”, deb

ta'kidlaganlari be'jiz emas. Zero, Konstitutsiya va qonunlarga rioya qilmaslik davlat

tomonidan belgilangan qoidalarning huquqiy me'yorlarini buzilishiga olib keladi.

49-moddaga ko‘ra, fuqarolar O‘zbekiston xalqining tarixiy, ma'naviy va

madaniy merosini avaylab asrashga majburdirlar. Madaniy yodgorliklar davlat

muhofazasidadir.

32

Yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda mazkur burchga nisbatan



mas'uliyatni oshirish muhim ahamiyatga ega.

O‘zbekiston xalqining tarixiy, madaniy va ma'naviy boyliklarini, madaniy

yodgorliklarini ehtiyot qilish va saqlash har bir fuqaroning burchidir. Tarixiy,

ma'naviy va madaniy merosimiz obektlari sirasiga muzeylar va muzey boyliklari,

boshqa badiiy qadriyatlar (tarix va madaniyat yodgorliklari, davlat fondlari, shu

jumladan, kitob, kino, foto va fonohujjatlarning davlat fondlari), arxivlar va ilmiy

tadqiqot muassasalarining fondlari kiradi.

Ona yurtimiz O‘zbekiston zaminidagi arxitektura yodgorliklari, tarixiymadaniy

hudud va obektlar, badiiy va musiqiy asarlar, xalq og‘zaki ijodiyoti o‘zbek

xalqining o‘zligini anglashiga, dunyoga tanilishiga xizmat qiladi. Ota-bobolarimizdan

qolgan bunday buyuk merosni biz avaylab-asrab kelgusi avlodlarga etkazish uchun

mas'uldirmiz.

Prezident I.Karimov O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi

sessiyasida so‘zlagan nutqida “Noyob tarixiy yodgorliklarni saqlash va ta'mirlash,

o‘zbek xalqi yaratgan va milliy boylik bo‘lgan san'at asarlarini izlab topish, ularni

O‘zbekistonga qaytarish ma'naviyat dasturimizning muhim bo‘lagini tashkil etadi. Bu

milliy boylik bizga ota-bobolarimizdan meros bo‘lib qolgan. Binobarin, biz ham uni

ko‘z qorachig‘iday asrab-avaylashimiz va farzandlarimizga meros qilib qoldirishimiz

kerak”, deb ta'kidlagandi.

Vatanimiz mustaqillikka erishgach, mamlakatimiz hududidagi dunyo

sivilizatsiyasi rivojlanishida katta o‘rin tutgan, o‘nlab asrlar davomida shakllangan

tarixiy shaharlar, 10 mingdan ortiq me'moriy va tarixiy obidalarni (ularning 6113 tasi

davlat muhofazasiga olingan, shu jumladan: me'morchilik obidalari - 2164,

arxeologik obidalar - 3186, monumental san'at yodgorliklari - 763 ta) avaylab

saqlash, hisobga olish, o‘rganish, ularni ta'mirlab, kelajak avlodlarga etkazish,

dunyoga olib chiqib targ‘ib qilishdek ezgu maqsadlar yo‘lida chmnakam tarixiy ishlar

amalga oshirildi. Jumladan, “Meros” davlat dasturining qabul qilinishi, Amir Temur

tavalludining 660 yilligini, Xiva va Buxoro shaharlarining 2500 yillik yubileyi, Imom

al-Buxoriy tavalludining 1225 yilligini, Ahmad al-Farg‘oniy tavalludining 1200

yilligini, Termiz shahrining 2500 yilligini, Imom Abu Mansur al-Moturudiy

tavalludining 1130 yilligini, Burxoniddin al-Marg‘inoniy tavalludining 910 yilligini,

Alisher Navoiy tavalludining 560 yilligini, Abdulxoliq G‘ijduvoniy tavalludining 900

yilligini, Qarshi shahrining 2700 yilligini, Samarqand shahrining 2750 yilligini,

Marg‘ilon shahrining 2000 yilligini nishonlashga doir ko‘plab qarorlar qabul qilinishi

va ularning to‘la-to‘kis ado etilishi millatimizning o‘zligini anglashida,

yoshlarimizning o‘tmishi sharafli xalqning, beqiyos ulug‘ zotlarning farzandi ekanini

idrok etishida nihoyatda muhim rol o‘ynadi. Shunday ekan, bu obektlarni himoya

qilish, ulardan bahramand bo‘lish va ularni kelajak avlodlarga etkazish har

birimizning muqaddas insoniy va fuqarolik burchimiz hisoblanadi.

Konstitutsiyamiz tarixda sinalgan umumbashariy qadriyatlarni o‘zida

mujassam etgan. Jumladan, eng qadimgi tarixiy-huquqiy manbalardan biri,

zardushtiylikning muqaddas kitobi “Avesto”da ta'kidlanishicha, bizning ajdodlarimiz

to‘rtta element - er, suv, olov va havoni muqaddas hisoblab, ularni himoya qilganlar.

Atrof muhitga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lib, uni har qanday tajovuzdan

33

himoya qilganlar. Bu bashariy qadriyatlar Konstitutsiyamizning 50-moddasida ham



o‘z aksini topgan.

Yurtboshimiz I.Karimov “Ekologiya hozirgi zamonning keng miqyosdagi

keskin ijtimoiy muammolaridan biridir, uni hal etish barcha xalqlarning

manfaatlariga mos bo‘lib, sivilizasiyaning hozirgi kuni va kelajagi ko‘p jihatdan ana

shu muammoning hal qilinishiga bog‘liqdir” deb ta'kidlaydi. Zero, jamiyatimiz

barcha a'zolarining yuksak mas'uliyatlaridan biri - bu tabiat boyliklarini saqlash va

ulardan oqilona foydalanish, tabiatni muhofaza qilish vazifasidir.

Mustaqillik yillarida Respublikamizda qabul qilingan “Tabiatni muhofaza



qilish to‘g‘risida”gi (1992 yil 9 dekabr, 1995 yil 6 maydagi qo‘shimchalar), “Suv va

suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi (1993 yil 6 may), “Muhofaza etiladigan tabiiy

hududlari to‘g‘risida”gi (1993 yil 7 may), “Yer osti boyliklari to‘g‘risida”gi

qonunlar, (2002 yil 13 dekabr), “O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan

foydalanish to‘g‘risida” gi, “Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan

foydalanish to‘g‘risida”gi, “Atmosfera havosini muhofaza qilish qilish

to`g‘risida” gi, “O‘rmon to‘g‘risida”gi (1999 yil 15 aprel), “Davlat sanitariya

nazorati to‘g‘risida”gi, hamda “Chiqindilar to‘g‘risida”gi qonunlar fuqarolarga

tabiatni muhofaza qilishda alohida majburiyat yuklaydi.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi asosida tabiiy muhitni muhofaza

qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va aholining ekologik xavfsizligini

ta'minlashga qaratilgan qonunlar qabul qilindi, mamlakatimiz xalqaro konvensiya,

shartnoma va bitimlarga qo‘shildi. O‘rta Osiyo va Qozog‘iston davlatlari

rahbarlarining 1993 yil mart oyidagi Qizil O‘rdadagi uchrashuvi, 1994 yil mart

oyidagi Toshhovuzdagi davlatlararo kengash, 1995 yil 20 sentabrdagi Nukusdagi

uchrashuvi, 1996 yil Shvetsariyaning Jeneva shahridagi Monreal bayonnomasi, 1998

yil iyun oyida Daniyaning Orxus shahrida bo‘lib o‘tgan xalqaro konferensiya, 1999

yil maydagi Bishkek uchrashuvi, O‘zbekiston va MDH a'zolari bilan ikki tomonlama

kelishuv asosidagi davlatlararo ekologik Kengash, 2004 yil 11 martda qabul qilingan

2004-2008 yillarga mo‘ljallangan “O‘zbekiston Respublikasining Yevropa Ittifoqi

va unga a'zo davlatlar bilan hamkorlikni takomillashtirish bo‘yicha choralar

to‘g‘risida”gi qaror, “Yevropa uchun atrof-muhit” beshinchi konferensiyasi (Kiev

2003) va boshqalar shular jumlasidandir.

Tadbirkorlik, mehnat va boshqa daromad keltiruvchi faoliyat bilan

shug‘ullanayotgan fuqarolarning, xususan, yoshlarning muhim majburiyatlaridan biri

Konstitutsiyamizning 51-moddasida shunday ifodalanadi: Fuqarolar qonun bilan

belgilangan soliqlar va mahalliy yig‘imlarni to‘lashga majburdirlar.

Soliqlar deganda, muayyan miqdorda undiriladigan, muntazam, qaytarib

berilmaydigan va beg‘araz xususiyatga ega bo‘lgan, byudjetga yo‘naltirilgan

majburiy pul to‘lovlari tushuniladi.

Boshqa majburiy to‘lovlar deganda Soliq kodeksida belgilangan davlat

maqsadli jamg‘armalariga majburiy pul to‘lovlari, bojxona to‘lovlari, shuningdek

vakolatli organlar hamda mansabdor shaxslar tomonidan yuridik ahamiyatga moliq

xarakatlarni to‘lovchilarga nisbatan amalga oshirish uchun, shu jumladan muayyan

huquqlarni yoki lisenziyalar va boshqa ruhsat beruvchi hujjatlarni berish uchun

to‘lanishi lozim bo‘lgan yig‘imlar, davlat boji tushuniladi.

34

O‘zbekiston Respublikai Moliya vazirligining ma'lumotlariga qaraganda,



davlat byudjeti daromadlarining asosiy qismini soliqlar va majburiy to‘lovlar tashkil

etadi.


Soliqlarni davlatning qon tomirlariga o‘xshatish mumkin. Odamzodning

yashashi uchun qon tomirlari naqadar muhim bo‘lsa, soliqlarning ham davlat byudjeti

uchun ahamiyati shunchalik muhimdir.

Soliqlar O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi va davlat hokimiyatining

mahalliy organlari tomonidan belgilangan, hududning ijtimoiy-iqtisodiy

rivojlanishiga xizmat qiluvchi yig‘imlardir. Soliq bilan bog‘liq bo‘lgan huquqiy

munosabatlar 2007 yil 25 dekabrda qabul qilingan , 2008 yil 1 yanvardan kuchga

kirgan O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi bilan tartibga solinadi.

Davlat to‘plangan soliqlarni mamlakatning mudofaa qobiliyatini, fuqarolarning

xavfsizligini ta'minlashga, iqtisod, ma’orif, fan, sog‘liqni saqlashni rivojlantirishga,

onalik va bolalikni, yordamga muhtoj aholi qatlamlarini ijtimoiy muhofaza qilishga,

maqsadga yo‘naltirilgan, kompleks ijtimoiy dasturlarni butun jamiyat manfaatlari

yo‘lida amalga oshirishga sarflaydi.

Voyaga etgan, mehnatga layoqatli farzandlar o‘z ota-onalari to‘g‘risida

g‘amxo‘rlik qilishlari lozimligi ham Konstitutsiyamizning 66-moddasida

mustahkamlangan. Ular o‘z ota-onalariga ma'naviy yordam berishga hamda

ko‘maklashishga majburdirlar. Ota-onalar turmushidan xabardor bo‘lib, sihatsalomatligiga

katta e'tibor berishlari kerak.

Farzandlarnig ota-onalari to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish majburiyatlari ilgari

ularnig ahloqiy majburiyati bo‘lib hisoblangan. Mustaqil O‘zbekiston

Respublikasining amaldagi Konstitutsiyasini qabul qilish bilan bolalarning bu

majburiyati Konstitutsiyaviy majburiyatga aylandi.Farzandlar ota-onalarini mehnatga

layoqatsiz bo‘lib qolganlarida, ayniqsa, nogiron bo‘lib qolganlarida ularga yordam

ko‘rsatishlari, ular nimaga muhtoj bo‘lsalar, shularni muhayyo qilib turishlari lozim.

Voyaga etgan farzandlarning ota-onalari to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilishlari

aliment majburiyati vujudga kelganmi yoki yo‘qmi, undan qat'i nazar, paydo bo‘ladi.

Ko‘pincha ota-onalar qarilik yoki nogiron bo‘lgan davrlarida yoshga doir pensiya

olib, moddiy tomondan yaxshi ta'minlangan bo‘lsalar-da, ammo ular o‘z

farzandlarining ular to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilishlariga, ma'naviy e'tiborlariga muhtoj

bo‘ladilar. Aksariyat holatlarda ota-onalar bunday bolalardan aliment undirish haqida

da'vo qilmaydilar. Ammo bolalarni muhtoj va mehnatga layoqatsiz ota-onalari

to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilmasliklari ularni aliment undirish haqida sudga da'vo

arizasi bilan murjaat etishga majbur etadi.

Farzandlar ota-onalari to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilmasalar, ularga nisbatan

ma'muriy va hattoki jinoiy javobgarlik choralari ham ko‘rilishi mumkin.Insofsiz, otaonalariga

nisbatan o‘z farzandlik burchlarini eslaridan chiqarib qo‘ygan bolalarga

nisbatan ularning yashash yoki ishlash joylarida ma'naviy qiyofasini muhokama

qilish, jamoatchilik izzasini qo‘llash ham ta'kidlab o‘tilgan bo`lib, bu ham

konstitutsiyaviy normaning qanchalik mustahkamligini va shu bilin birga faqat otaona

emas, balki voyaga etgan farzand ham oila muqaddasligi yuzasidan ko‘plab

majburiyatga ega ekanligining kafolatlaydi .

35

Yoshlarning tom ma'nodagi vatanparvarlik fazilatlari ularning vatanni himoya



qilish burchiga bo‘lgan mas'uliyatida namoyon bo‘ladi desak, mubolag‘a bo‘lmaydi.

Konstitutsiyamizning 52-moddasiga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasini himoya

qilish – O‘zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir. Fuqarolar qonunda

belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o‘tashga majburdirlar.

Har bir fuqaro O‘zbekiston Respublikasi manfaatlarini har tomonlama himoya

qilish, uning qudratini va obro‘-e'tiborini mustahkamlash uchun barcha choralarni

ko‘rishi lozim. Bundan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad - davlat mustaqilligini, uning

hududiy yaxlitligini, aholini tinch hayot kechirishini ta'minlashga qaratilgan

tadbirlarni amalga oshirishdan iborat.

O‘zbekiston Respublikasini himoya qilish bo`yicha mamlakatimiz

qonunchiligida etarlicha huquqiy asoslar mavjud.Jumladan, “Mudofaa

to‘g‘risida”gi, “Umumiy xarbiy majburiyat va xarbiy xizmat to‘g‘risida”gi,

“O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari rezervidagi xizmat to‘g‘risida”gi,

Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida”gi, “Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida”gi,

O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasi to‘g‘risida”gi va boshqa

qonunlar, Umumiy qo‘shin nizomlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti

farmonlari va hukumat qarorlari, jumladan, O‘zbekiston Respublikasining Milliy



xavfsizlik konsepsiyasi (mazkur Konsepsiya asosida Mudofaa doktrinasi ishlab

chiqildi), O‘zbekiston Respublikasining Tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi va

shu kabi hujjatlar kiradi.

Shuningdek, harbiy huquqning maxsus manbalari ham bo‘lib, ular jumlasiga

harbiy boshqaruvning normativ-huquqiy hujjatlarini, chunonchi – buyruqlar,

qoidalar, yo‘riqnomalar va boshqalarni kiritish mumkin. Ular qonunosti va farmoyish

tusidagi hujjatlardir.

Mamlakatimizda mudofaaning huquqiy asoslarini rivojlantirish uch bosqichda

o‘tdi. Birinchi bosqichda «Mudofaa to‘g‘risida”gi, “Umumiy harbiy majburiyat

va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi, “Muqobil xizmat to‘g‘risida”gi (1992 yil 3 iyul)

qonunlar qabul qilindi. Ulardan oldinroq «Respublika yoshlarini harbiy xizmatga



chaqirish va harbiy xizmatni o‘tashni takomillashtirish chora-tadbirlari

to‘g‘risida” (04.09.1990 y. №PF-52), «O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa ishlari

vazirligini tashkil etish to‘g‘risida” (06.09.1991 y. №PF-243) Prezident farmonlari

e'lon qilingan edi. Shuningdek, Prezidentimizning «SSSR Ichki ishlar vazirligining



ichki qo‘shinlari va o‘quv yurtlari to‘g‘risida” (10.01.1992 y. №PF-318), «Harbiy

va maxsus unvonlarni berish tartibi to‘g‘risida» (19.02.1992 y. №PF-345),

«O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan harbiy qismlar va harbiy-o‘quv



yurtlari to‘g‘risida” (20.02.1992 y. №PF-347), «O‘zbekiston Respublikasining

hududida joylashgan chegara qo‘shinlarining bo‘linmalari to‘g‘risida»

(24.03.1992 y. №PF-365), «O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashtirilgan



havo desanti qo‘shinlari, harbiy-transport aviasiyasi, razvedka qismlari va

ta'minot qismlari to‘g‘risida” (18.05.1992 y., №PF-434), “O‘zbekiston

Respublikasi hududidagi kimyoviy qo‘shinlar harbiy qismlari to‘g‘risida”

(13.11.1992 y., №PF-496), “O‘zbekiston Respublikasi davlat chegaralarini



qo‘riqlashni yanada mustahkamlash to‘g‘risida”gi (26.04.1993 y., №PF-600)

farmonlari va boshqa hujjatlar ham shular jumlasidandir.

36

Davlatning mudofaa qudrati asosida mamlakat iqtisodiy salohiyatini



mustahkamlab borish maqsadi yotadi. 90-yillarning o‘rtalarida O‘zbekistonda

qo‘shinlarning ustuvor turlari uchun yuqori malakali ofitserlarni tayyorlash

maqsadiga xizmat qiladigan bir qator harbiy o‘quv yurtlari tashkil etildi. To‘rtta

harbiy bilim yurti, shu jumladan, uchuvchilar bilim yurtidan tashqari 1993 yilda

Toshkent aloqa elektrotexnika instituti (hozirgi Toshkent axborot texnologiyalari

universiteti) huzurida aloqa xizmati mutaxassislarini tayyorlaydigan harbiy fakultet

ochildi. 1994 yilda Qurolli Kuchlar Akademiyasi tashkil etilib, bu yerda oliy harbiy

malakali ofitser kadrlar tayyorlashga kirishildi. Shuningdek, armiyaning texnik

jihozlanishini mustahkamlash chora-tadbirlari ko‘rildi.

Harbiy xavfsizlik huquqiy asoslarini rivojlantirishning ikkinchi bosqichi

harbiy infratuzilmaning rivojlantirilishi va harbiy qurilish huquqiy bazasining yanada

mustahkamlanishi, harbiy sohada xalqaro hamkorlikning kengaytirilishi bilan

tavsiflanadi. Mazkur bosqich O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzurida Milliy

xavfsizlik kengashining tuzilganligidan boshlandi. (Bu Kengash O‘zbekiston

Reaspublikasi Prezidentining 01.05.1995 yilda e'lon qilingan PF-1149-sonli

O‘zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik kengashi to‘g‘risida”gi Farmoniga

binoan tashkil topdi). Masalan, 1995 yilning 30 avgustida Harbiy doktrina qabul

qilinib, unda davlatlararo harbiy mojaro va ziddiyatlarning oldini olish hamda ularni

bartaraf etishda faol qatnashish belgilangan bo‘lib, bunda qarama-qarshiliklarning

keskinlashuvi sabablarini diplomatik yo‘l bilan hal etishga urg‘u berildi.

Mudofaa yo`nalishidagi islohotlarning uchinchi bosqichi 1999 yildan

boshlandi. Bu islohotning mohiyati harbiy qurilish muammolarini hal etishga

yangicha yondashuvlar va mamlakat Qurolli Kuchlarini sifatli modernizatsiya

etishdan iborat. Oxirgi yillarda harbiy sohaga tegishli ba'zi bir qonunlarga tegishli

o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritildi. Xususan, 2002 yil 12 dekabrda qabul qilingan

“Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi qonunning 19- moddasi,

birinchi qismi “Fuqarolarning muddatli harbiy xizmatga hamda safarbarlik chaqiruvi

rezervidagi xizmatga chaqirilishi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining

qaroriga asosan yiliga bir marta - fevral – mart oylarida o‘tkaziladi”, deb belgilab

qo‘yildi. Bu ham o‘ziga xos harbiy sohadagi islohotlarning bir huquqiy ko‘rinishidir.

Harbiy islohotning asosiy qoidalari O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti

I.A.Karimovning Oliy Majlis sessiyalarida qilgan qator ma'ruzalarida chuqur ochib

berildi va milliy armiyaning tuzilishini o‘zgartirishni taklif etdi. Eng avvalo, gap

kontrakt asosida harbiy xizmat qilishga o‘tish orqali armiyani qisqartirish xususida

bordi. Markaziy Osiyo sharoitida samarali jangovar harakatlar olib borishga qodir

professional armiyaga asos bo‘lib qolishi haqida so‘z yuritildi.

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari jangovar tayyorgarligini

ta'minlashning ustuvor vazifalari orasida qo‘shinlarni tayyorlashda milliy g‘oya,

milliy mustaqillik mafkurasiga tayangan holda tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning

butun tizimini qayta tuzishga kirishilganligini alohida ta'kidlash zarur.

Mamlakat Prezidenti tashabbusi bilan Qurolli Kuchlarning rezervchilari

instituti tarkib topganligi muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Rezerv safini to‘ldirishning

maqsadi, vazifalari, prinsiplari va urush vaqtida rezervdan foydalanishning

mexanizmi belgilab qo‘yildi.

37

Mintaqamizdagi va mamlakatimiz chegaralari yaqinidagi murakkab harbiysiyosiy



vaziyat, butun jahonda ekstremistik kuchlar kuchayganligi Prezidentning

2000 yil 7 fevraldagi Farmoni bilan tasdiqlangan yangi Mudofaa doktrinasini ishlab

chiqish zaruriyatini yuzaga keltirdi, unga muvofiq mamlakat Qurolli Kuchlari o‘zida

Mudofaa vazirligi bo‘linmalari, Chegara qo‘shinlari, Ichki ishlar vazirligi hamda

Milliy xavfsizlik xizmatining maxsus bo‘linmalari va boshqa idoralarning harbiy

tuzilmalarini birlashtirdi.

Mudofaa va harbiy qurilish sohasida yagona davlat siyosatini o‘tkazish hamda

rivojlangan demokratik davlatlar tajribasini chuqur o‘rganish asosida Qurolli Kuchlar

ustidan samarali fuqarolik nazoratini o‘rnatish maqsadida Mudofaa vazirligi hamda

respublikaning mudofaa va xavfsizlikni ta'minlovchi boshqa tuzilmalari oldida turgan

vazifalar qayta ko‘rib chiqildi.

Qurolli Kuchlarning Birlashgan shtabi tashkil etildi va u O‘zbekiston

Respublikasining suvereniteti hamda hududiy yaxlitligini qurolli himoya qilish

bo‘yicha qarorlarni ishlab chiquvchi va amalga oshiruvchi yagona qo‘mondonlik

organiga aylandi.

Kompyuter texnologiyalaridan, modellashtirish, chalg‘itish uslublaridan va

boshqa zamonaviy ta'lim shakllaridan foydalaniladigan, harbiy xizmatchilarni

tayyorlashning mutlaqo yangi shakllari hisoblanadigan serjantlar maktablari va

tayyorlov markazlari joriy etildi.

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida muddatli harbiy xizmatni

o‘tab bo‘lgan fuqarolarga davlatimiz tomonidan bir qancha imtiyozlar yaratib

kelinmoqda. Misol tariqasida, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 31

mayda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida

muddatli harbiy xizmatni o‘tab bo‘lgan fuqarolarga imtiyozlar tizimini

takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora–tadbirlar to‘g‘risida”gi Qaroriga

muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida muddatli harbiy xizmatni

o‘tab bo‘lgan, harbiy qismlar qo‘mondonligining tegishli tavsiyanomalariga ega

bo‘lgan fuqarolar barcha yo‘nalishlar va mutaxassisliklar bo‘yicha bakalavr

tayyorlashda respublikaning barcha oliy ta'lim muassasalariga kirishda to‘plash

mumkin bo‘lgan maksimal ballarning 27 foizi miqdorida qo‘shima ball shaklidagi

imtiyozga ega bo‘ladilar. O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida muddatli

harbiy xizmatni o‘tab bo‘lgan fuqarolarga harbiy qismlarning qo‘mondonligi

tomonidan oliy ta'lim muassasalariga kirish uchun berilgan tavsiyanomalar ular

berilgan sanadan boshlab, uch yil mobaynida amal qiladi.

O‘zbekiston Respublikasining umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat

to‘g‘risidagi qonunining 1-moddasida: “O‘zbekiston Respublikasini tashqaridan

bo‘ladigan qurolli tajovuzdan himoya qilish O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining

konstitutsiyaviy burchidir” deb mustahkamlangan.

Vatan himoyasidek konstitutsiyaviy burchni amalga oshirish O‘zbekiston

Respublikasining 2001 yil 11 maydagi “Mudofaa to‘g‘risida”gi qonuniga asoslanadi.

O‘zbekiston Qurolli kuchlari va boshqa qo‘shinlari fuqarolarni umumiy harbiy

majburiyat asosida harbiy xizmatga chaqirish hamda fuqarolarning shartnomaga

asosan harbiy xizmatga kirishi orqali to‘ldiriladi.

38

Ular chaqiriqqacha kompleks tayyorgarlik – chaqiriluvchilarni harbiy-texnik



mutaxassisliklarga tayyorlash, harbiy o‘quv yurtlariga tayyorlash va kirish, jismoniy

tayyorgarlik, davolash, sog‘lomlashtirish ishlari, umumiy ta'lim tayyorgarligini oshirish

va davlat tilini o‘rganish kabi tayyorlash ishlaridan o‘tadilar.

Qonunga ko‘ra, tinchlik vaqtida salomatligi harbiy xizmatga yaroqli bo‘lgan va

chaqiriluv kunida 18 yoshga to‘lgan erkak O‘zbekiston fuqarolari muddatli harbiy

xizmatga chaqiriladilar.Umumiy harbiy majburiyat fuqarolarni harbiy xizmatga

tayyorlashni, harbiy xizmatga chaqirishni, chaqiruv yoki kontrakt bo‘yicha harbiy

xizmat o‘tashni, rezervdagi xizmatni, muqobil xizmatni, harbiy ro‘yxatdan o‘tish

qoidalariga rioya etishni, favqulodda vaziyatlarda yoki O‘zbekiston Respublikasiga

qarshi tajovuz bo‘lgan taqdirda aholini muhofaza etish tadbir-choralarini qamrab

oladi.

O‘zbekiston Qurolli kuchlari va boshqa qo‘shinlari fuqarolarni umumiy harbiy



majburiyat asosida harbiy xizmatga chaqirish hamda fuqarolarning shartnomaga

asosan harbiy xizmatga kirishi orqali to‘ldiriladi.Ayrim uzrli sabablarga ko‘ra, ya'ni

oilaviy sharoiti, salomatligining yomonlashuvi yoki o‘qishni davom ettirilishi

hollarida chaqiriluvchilarni chaqirish muddati (“Umumiy harbiy majburiyat va harbiy

xizmat to‘g‘risida”gi qonunning 17-moddasiga asosan) uzaytiriladi.Shuningdek,

chaqiruvdan kechiktirishga ega bo‘lganlar, muddatli harbiy xizmatga chaqirishdan

ozod qilinganlar, dastlabki surishtiruv o‘tkazilayotgan va tergovga daxldor shaxslar,

tinchlik paytida salomatligi tufayli harbiy xizmatga yaroqsiz deb topilgan, 27

yoshgacha harbiy yoki muqobil xizmatga chaqirilmagan, diniy idoralarning birida

diniy rutbaga ega bo‘lgan, tug‘ishgan aka-ukalaridan biri muddatli harbiy xizmatni

o‘tash vaqtida halok bo‘lgan shaxslar xizmatga chaqirilmaydilar.

Umumiy harbiy majburiyat O‘zbekiston Respublikasi hududida doimiy yoki

vaqtincha yashayotgan chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga tatbiq

etilmaydi.



Muddatli harbiy xizmat muddatlari kalendar hisobida:

muddatli harbiy xizmatni oddiy askarlar va serjantlar tarkibi lavozimlarida

o‘tayotgan harbiy xizmatchilar uchun – o‘n ikki oy (oliy ma'lumotli shaxslar uchun –

to‘qqiz oy);

muddatli harbiy xizmatni chaqiruv bo‘yicha ofitserlar tarkibi lavozimlarida

o‘tayotgan ofitserlar uchun – to‘qqiz oy qilib belgilangan.

Muddatli harbiy xizmatni o‘tash tartibi tegishli qonun hujjatlari bilan

belgilanadi.

Muddatli harbiy xizmatni o‘tashga yaroqli hamda chaqirilish muddatini

kechiktirish va chaqirilishdan ozod etilish huquqiga ega bo‘lmagan, biroq Qurolli

Kuchlar safiga navbatdagi muddatga chaqirilmagan shaxslar safarbarlik chaqiruvi

rezervi safiga olinadilar.

Kontrakt bo‘yicha harbiy xizmat ixtiyoriylik asosida, harbiy xizmat nazarda

tutilgan vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralar orqali davlat bilan tuziladigan

kontraktga binoan bajariladigan harbiy xizmat turidir.

Harbiy xizmatni kasb tariqasida tanlagan fuqarolar kontrakt bo‘yicha harbiy

xizmatni oddiy askarlar, serjantlar va ofitserlar tarkibi lavozimlarida o‘taydilar.

39

Harbiy xizmatni o‘tash muddatlari va asosiy shartlari kontraktda belgilanadi.



Ayni paytda dastlabki kontrakt xizmatni oddiy askarlar va serjantlar tarkibi

lavozimlarida o‘tash bo‘yicha uch yil, ofitserlar tarkibi lavozimlarida o‘tash bo‘yicha

besh yil muddatga tuziladi.

Oliy harbiy ta'lim muassasalarining kursantlari bilan o‘qish davri uchun

kelgusida ularning ofitserlar tarkibi lavozimlarida harbiy xizmatni kamida besh yil

majburiy o‘tash sharti bilan kontrakt tuziladi.

Harbiy xizmatning kontraktda nazarda tutilgan muddati tugaganidan keyin

taraflarning kelishuvi bilan bu muddat yangi kontrakt tuzish orqali uzaytirilishi

mumkin. Kontrakt bo‘yicha harbiy xizmatni o‘tash tartibi va muddatlari O‘zbekiston

Respublikasi fuqarolarining harbiy xizmatni o‘tash tartibi to‘g‘risidagi nizom bilan

belgilanadi.

Harbiy xizmat O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining Qurolli Kuchlar safida

umumiy harbiy majburiyatni bajarish borasidagi davlat xizmatining alohida turidir.

Harbiy xizmatning quyidagi turlari mavjud:

1. Muddatli harbiy xizmat;

2. Safarbarlik chaqiruvi rezervidagi harbiy xizmat;

3. Kontrakt bo‘yicha harbiy xizmat;

4. O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida harbiy xizmatni o‘tagan

rezervchilar xizmati.

O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari harbiy xizmatdan bo‘yin tovlagan taqdirda

amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq jinoiy javobgarlikka tortiladilar.

O`zbekiston Respublikasi “Ma’muriy javobgarlik to`g`risida”gi kodeksning

231-238- moddalari, Jinoyat kodeksining VII bo`limidagi normalar mudofaa

yo`nalishida vujudga keladigan huquqbuzarliklar xarakteri va ularga qo`llaniladigan

jazo choralarini belgilab beradi.

40

Xulosa

Mustaqil O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilab berilgan

huquq va erkinliklarining to‘liq amalga oshirilishi, burch va majburiyatlarni

bajarilishiga erishishimiz oldimizga qo‘ygan inson huquq va erkinliklari – oliy

qadriyat tamoyilining amaliy ifodasini ta'minlashning muhim sharti hisoblanadi.

Ma'lumki, huquq va burch xuddi tabiat va jamiyat kabi uzviy

bog‘liqdir.O‘zbeksiton Respublikasi fuqarolarining o‘z burchlari va majburiyatlariga

sodiqligi, ularning ona Vatanni himoya qilish, qadimiy tariximiz va ma'naviy

madaniy ulug‘ ajdodlarimizning merosini, atrof tabiiy muhitni avaylab asrashdek

ma'suliyatlarda namoyon bo‘ladi.

Shuningdek, Konstitutsiya va qonunlarda jamiyat va davlatning ijtimoiy

asoslari, mamlakatda o‘rnatilgan huquqiy tartibot, ijtimoiy munosabatlarning butun

tizimi ifoda etiladi. Shu sababli ularga har bir fuqaror qa'tiy rioya etishi shart. Bu

qoidalarni har qanday ko‘rinishda buzish davlat, jamiyat va fuqarolarning

manfaatlariga putur etkazadi. Odatda soliqlarni davlatning qon tomirlarga

o‘hshatiladi. Insoniyatning yashashi uchun “qon tomirlari” naqadar muhim ekanligi,

soliqlarni ham mustaqil davlatimiz iqtisodiy va ijtiomiy rivojlanishini barqarorligini

ta'minlashdagi muhim vazifasi shunchalik muhim ekanligini mustaqil fikrlashni, har

qaysi inson o‘zligini anglashi, qadimiy tariximiz va boy madaniyatimiz, ulug‘

ajdodlarimizning merosini chuqurroq o‘zlashtirishimiz va ularni avaylab asrash

zaminida tarixiy adolatni qaror toptirish uchun asos bo‘lib xizmat qilishi,O‘zbekiston

Qurolli kuchlarining maqsadi urush va qurolli majorolarni qaytarish hamda oldini

olish, O‘zbekiston Respublikasining milliy manfaatlarini, suvereniteti, hududiy

yaxlitligini, hamda aholining tinch hayotini himoya qilishdan iborat ekanligi va ularni

o‘z vaqtida vijdonan bajarish uchun har bir fuqarorning o‘ta ma'suliyatli

majburiyatlari ekanligini unutmasligi lozim.

Xulosa o‘rnida shuni aytish lozimki, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi,

tom ma'noda, yoshlarga oid davlat siyosatining huquqiy poydevori hisoblanadi. Bu

borada Konstitutsiyamizning o‘ziga xosligi undagi ayrim normalarning boshqa

mamlakatlar konstitutsiyalarida uchramasligidagina emas, balki ularning chindan

ham amaliy, real huquqiy normalar ekanligida, Konstitutsiyada belgilangan huquq va

erkinliklar amalda ham kafolatlanganligida, oldimizga qo‘yilgan maqsadlarga

bosqichma-bosqich erishayotganimizda, deb hisoblashimiz uchun barcha asoslar

mavjud.


Yoshlarning O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bo`yicha bilimlarini

oshirish, birinchidan, yosh avlodning huquqiy ongi, tafakkuri va madaniyatini

tarbiyalashga va yuksaltirishga, kkinchidan, yoshlarda ota-onaga,Vatanga va

qonunlarga bo`lgan hurmat ruhini shakllantirishga, uchinchidan, O`zbekiston

davlati tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlarga dahldorlik hissini uyg`otishga

va shu bilan birgalikda Respublikamiz Konstitutsiyasining jamiyatdagi o`rni va

nufuzini yanada oshirishga xizmat qiladi.

41

Yuqorida bildirib o‘tilgan fikr va mulohazalar mamlakatimizda yoshlarga keng



sharoit yaratib berish borasida amalga oshirilayotgan va hozirgi kunimizga qadar

davomlanayotgan islohotlarning ayrimlaridan misol xolos.Maqsad esa bildirilayotgan

ushbu ishonch va e'tiborga munosib bo‘lgan yosh avlodni shakllantirish, ularga

Konstitutsiya va qonunlarga hurmat hissini singdirishdir.Biz hech qachon hech

kimdan kam bo‘lmaganmiz, kam emasmiz, kam bo‘lmaymiz ham! Yoshlar qaysi

sohada bo‘lmasin, zamonaviy bilimlarni egallashga, ilm cho‘qqilarini zabt etishga,

eng ilg‘or texnika va texnologiyalarni jilovlashga bel bog‘lar ekan, avvalo, mana shu

da'vatga tayanib ish ko‘rishi ayni muddaodir. Biz shavkatli ajdodlarimizga munosib

avlod bo‘lmog‘imiz ham qarz, ham farzdir.

Nazorat savollari:

1. “Konstitutsiya” so`zi qanday ma’noni anglatadi va uning tarixiga oid

nimalarni bilasiz?

2. Dunyo konstitutsiyalarining taraqqqiyot bosqichlari nimalardan iborat?

3. Mustaqil O`zbekiston Respublikasining amaldagi konstitutsiyasi qabul

qilinishi qanday xususiyatlarga ega?

42

4. Hozirgi kunga qadar konstitutsiyamizga qanday o`zgartish va qo`shimchalar



kiritilgan?

5. Inson huquqlari nima va uning tarixiy rivojlanishi qanday davrlardan

iborat?

6. Inson huquqlarini himoya qilish borasida xalqaro hujjatlar qaysilar?

7. O`zbekiston Respublikasi qo`shilgan qanday xalqaro hujjatlarni bilasiz?

8. Inson va fuqaro huquqlarining konstitutsiyamizda himoya qilinishi qanday

xususiyatlarga ega?

9. Mamlakatimizda yoshlar siyosatining asosiy yo`nalishlari nimalardan

iborat?

10. Burch va majburiyat nima va bu tushunchalar o`trasidagi farqlarni

tushuntiring?

11. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiysida yoshlar huquqlari va burchlariga

doir qanday normalar mustahkamlangan?

12. Mamlakatimizda yoshlar siyosatiga doir qanday qonunosti hujjatlarni

bilasiz?

13. O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining xarbiy majburiyatlari nima va u

qanday huquqiy me’yorlar orqali tartibga solinadi?

14. Xarbiy xizmatni o`tagan fuqarolarga Respublikamiz qonunchiligida

belgilangan imtiyozlar nimalardan iborat?

43

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI



I. O’zbekiston Respublikasi Prezidemti Islom Abdug`aniyevich Karimov

asarlari

1. Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. – T.:

«O‘zbekiston», 1996.

2. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo‘lida: Asarlar, 6-jild. –T.:

“O‘zbekiston”, 1998.

3. Karimov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. 10-jild. –T.:

“O‘zbekiston”, 2002.

4. Karimov I.A. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish. –T.:

O‘zbekiston, 2009.

5. Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch. –T.: “Ma'naviyat”, 2009.

6. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada

chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi:

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining

qo‘shma majlisidagi ma'ruza. 2010 yil 12 noyabr. –T.: «O‘zbekiston», 2010.

7. Karimov I.A. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning BMT

Bosh Assambleyasining Ming yillik rivojlanish majlisidagi nutqi, (2010 yil 20

sent.); Xorijiy ijtimoiy-siyosiy doiralar vakillarining munosabatlari va

sharhlari/I.A.Karimov. – T.: “O‘zbekiston”, 2010.

8. Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini

yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi: 2010 yilda

mamalakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011 yilga

mo‘ljallangan eng muhim ustuvor yo‘nalishlarga bag‘ishlangan O‘zbekiston

Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasi. –T.:

“O‘zbekiston”, 2011.

9. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. –T.: O‘zbekiston,

2011.


10. Karimov I.A. Bizning yo‘limiz – demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va

modernizatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish yo‘lidir. 20-jild. –T.:

“O‘zbekiston”, 2012. –180-bet.

11. Karimov I.A. Inson manfaati, huquq va erkinliklarini ta'minlash,

hayotimizning yanada erkin va obod bo‘lishiga erishish — bizning bosh

maqsadimizdir.// Xalq so‘zi. 10 dekabr 2012 yil



II.Qonun va qonunosti hujjatlari

1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –T., “O‘zbekiston”, 2012.

2. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2003, №3-4, 27-

modda.


3. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2008, №12, 637-

modda.


44

4. O‘zbekiston Respublikasining “Advokatura to‘g‘risida”gi qonuni // O‘zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№2, –50-modda.;

O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami. 2009 –№39. – 423-modda.

5. O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid

davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi Qonuni (1991yil 20 noyabr).

6. O‘zbekiston Respublikasining “Notariat to‘g‘risida”gi qonuni // O‘zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№2. –48-modda.;

7. O‘zbekiston Respublikasining "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar

to‘g‘risida"gi Qonuni// O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining

Axborotnomasi. 1998. –№5-6. –99-modda

8. “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari

to‘g‘risida”gi Qonun 20.11.1991.

9. O`zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida”gi

Qonuni. 29.08.1997

10. O`zbekiston Respublikasining “Ta'lim to‘g‘risida”gi Qonuni.29.08.1997

11. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro

Konvensiyaga doir bolalar savdosi,bolalar fohishabozligi va bolalar

pornografiyasiga taaluqli Fakultativ protokol”ga qo`shilish haqida Qonuni.

2008 yil 12 dekabr)

12. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro

Konvensiyaga doir, bolalarning qurolli mojarolarda ishtirokiga taaluqli

Fakultativ protokol”ga qo`shilish haqidagi Qonuni. (2008 yil 12 dekabr),

13. O`zbekiston Respublikasining “Qimor va tavakkalchilikka asoslangan boshqa

o‘yinlarni tashkil etish hamda o‘tkazishni tartibga solish munosabati bilan

O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va

qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonuni (2007),

14. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi

Qonuni (2008yil 7 yanvar),

15. O`zbekiston Respublikasining “Voyaga yetmagan shaxslarning huquqlarini

himoya qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari takomillashtirilishi munosabati

bilan O‘zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi

kodeksiga qo‘shimchalar kiritish haqida”gi Qonuni (2009),

16. O`zbekiston Respublikasining “Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va

huquqbuzarliklarning profilaktikasi to‘g‘risida”gi (2010 yil 29 sentabr),

17. O`zbekiston Respublikasining “Alkogol va tamaki mahsulotlarining tarqatilishi

hamda iste'mol qilinishini cheklash to‘g‘risida”gi Qonun (2011)

18. O`zbekiston Respublikasining “Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh

to‘g‘risida”gi hamda “Bolalar mehnatining og‘ir shakllarini taqiqlash va yo‘q

qilishga doir shoshilinch choralar to‘g‘risida”gi Konvensiyalarni ratifikatsiya

qilish to`g`risidagi qonunlari

19. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ayrim moddalariga o‘zgartish va

qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida (78, 80, 93, 96 va 98-moddalariga)»gi

Qonuni.// «Xalq so‘zi», 2011 yil 19 aprel, № 76 (5243).

20. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2001 yil 4 yanvardagi “O`zbekiston

Respublikasi Konstitutsiyasini o`rganishni tashkil etish to`g`risida”gi

45

Farmoyishi



21. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 18 maydagi “Yosh oilalarni

moddiy va ma'naviy qo‘llab-quvvatlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar

to‘g‘risida”gi Farmoni

III.Asosiy adabiyotlar

1. Abdumajidov G‘.A., Salomov B. O‘lim jazosini bekor qilishda ijtimoiyhuquqiy

yo‘nalishlar. O‘lim jazosini bekor qilishning tashkiliy-huquqiy jihatlari.

Ilmiy-amaliy anjuman materiallari./Mas'ul muharrir: B.Ahrorov. –T.: TDYuI

nashriyoti, 2006.

2. Azizxo‘jaev A. Chin o‘zbek ishi. –T.: “O‘zbekiston”, 2011.

3. Aliev B.A., Rahmonov A.N. O‘zbekistonda huquqiy demokratik davlat va

fuqarolik jamiyatini barpo etishning yuksak natijalari. — “Buyuk va muqaddassan,

mustaqil Vatan” (ilmiy-ommabop risola). –T.: “O‘qituvchi”, 2011.

4. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nizomi va xalqaro sud statuti. –T., 2002.

5. Ibrohimov A. Yorug‘lug‘. –T.: “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat

ilmiy nashriyoti, 2006.

6. Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro shartnomalar: to‘plam / O‘zbekcha

nashrning mas'ul muharriri A.X.Saidov. –T.: «Adolat», 2004.

7. Mustaqillik: izohli ilmiy-ommabop lug‘at // Mualliflar: M.Abdullaev,

M.Abdullaeva, F.Abdullaeva, G.Abdurazzoqova va boshq.; R.Ro‘ziev va

Q.Xonazarov umumiy tahririda. To‘ldirilgan uchinchi nashri / - T.: «Sharq», 2006.

8. Odilqoriev X.T. Ikki palatali parlament sharoitida qonunchilik jarayoni. – T.:

“O‘zbekiston”, 2005.

9. O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. 9-jild. To‘ychi Hofiz – Sharshara. – T.:

“O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi”, 2005.

10. « O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning O‘zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 12 noyabrdagi

qo‘shma majlisidagi “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada

chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi” mavzusidagi

ma'ruzasini o‘rganish bo‘yicha o‘quv-uslubiy majmua. –T.: “Iqtisodiyot”, 2010.

11. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga sharh/A.A.Azizxo‘jaev,

F.Abdumajidov, M.A.Ahmadshaeva va boshq.; Mas'ul muharrir A.A.Azizxo‘jaev;

O‘zR Adliya vazirligi, Toshkent davlat yuridik in-ti. – T.: “O‘zbekiston”, 2008.

46

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI ADLIYA VAZIRLIGI



MAVZU: “YOSHLARNING O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

KONSTITUTSIYASIDA BELGILANGAN

HUQUQ VA MAJBURIYATLARI”

Uslubiy qo‘llanma

Toshkent – 2013

47

Yoshlarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan huquq va



majburiyatlarini umumta'lim maktablari, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi

tizimi, oliy ta'lim muassasalari, ishlab chiqarish коrxonalari va mahallalarda

targ‘ib qilish shakllari

Birinchi bosqich

- Umumta'lim maktablari, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimi, oliy ta'lim

muassasalari, ishlab chiqarish коrxonalari va mahallalarni ma'ruza matnlari,

ma'ruzaning elektron shakllari va uslubiy yo‘riqnomalar bilan ta'minlash.

- Ma'ruzaning asosiy yo‘nalishlari va unda ilgari surilgan g‘oya va

tashabbuslarni yoshlar bilan ishlaydigan tashkilotlar, jamoalar o‘rtasida

“Ma'naviyat soati”, “Davra suhbati” seminar, jonli muloqot shakllarida chuqur

va atroflicha o‘rganish.



- O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi bo‘yicha targ‘ibot guruhlarini

shakllantirib, ular orqali jamoa orasida keng tushuntirish ishlarini yo‘lga

qo‘yish.

Ikkinchi bosqich

- O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi bo‘yicha shakllantirilgan

targ‘ibot guruhlari a'zolarining mazkur yo‘nalishda ko‘tarilgan masalalarning

ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma'naviy-ma'rifiy mohiyati va ahamiyatiga chuqur

kirib borishi.



- O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilangan yoshlarning

huquq va majburiyatlarini keng targ‘ib etishga qaratilgan ma'naviy-ma'rifiy

tadbirlar tashkil qilish va ularga soha mutaxassislarini, taniqli shaxslarni jalb

etish.


- O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilangan yoshlarning

huquq va majburiyatlarini keng targ‘ib etish maqsadida soha vakillari

(masalan, huquqni muhofaza qiluvchi organlar, ichki ishlar vakillari)

ishtirokini ta'minlash.



Uchinchi bosqich

- Vazirlik, umumta'lim maktablari, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimi, oliy

ta'lim muassasalari, ishlab chiqarish birlashmalari, nodavlat-notijorat

tashkilotlari va mahallalarda orttirilgan ilg‘or tajribalarni o‘zaro

ommalashtirish va ular yuzasidan tajriba almashish.



- Targ‘ibot va tashviqot ishlarining ta'sirchan usullarini keng qo‘llash va

erishilayotgan yutuqlarni ommaviy axborot vositalarida muntazam yoritib

borish.

- Umumta'lim maktablari, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimi, oliy ta'lim

muassasalari, ishlab chiqarish birlashmalari, nodavlat-notijorat tashkilotlari va

mahallalarda O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilangan

48

yoshlarning huquq va majburiyatlarini keng targ‘ib etish borasida qo‘lga



kiritilgan yutuqlar, amalga oshirilayotgan ishlarni tanqidiy o‘rganib, tahliliy

baholab borish hamda ular asosida tegishli taklif va mulohazalarni o‘rganish.



Targ‘ibot materialini targ‘ib qilishning usullari:

Targ‘ibot materialini keng targ‘ib qilishda quyidagi usullardan foydalanish

tavsiya etiladi:

- o‘quv seminarlarini tashkil etish;

- “davra suhbati” uyushtirish;

- mutaxassislar bilan uchrashuv;

- anjuman va videokonferensiya;

- savol-javoblar;

- seminar-treninglar;

- interfaol metodlar va grafik organayzerlar.

Targ‘ibot materialini targ‘ib etishda e'tibor qaratiladigan muhim jihatlar:

- o‘qib berish usulidan voz kechish;

- rasmiyatchilikdan voz kechish;

- auditoriyada ta'sirchanlikni ta'minlash;

- hayotiy misollarga tayanish;

- ko‘rgazma vositalar va zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish

(namuna sifatida texnologik karta tayyorlanishi lozim).

49

I. Umumiy o‘rta ta'lim maktablari uchun

Yoshlarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan huquq va



majburiyatlari” mavzusidagi o‘quv seminarining texnologik modeli

Mashg‘ulotga ajratilgan vaqt – 2 s O‘quvchilar soni – 20-40 nafar

O‘quv mashg‘ulotining shakli O‘quv seminari

Mashg‘ulot rejasi 1.Konstitutsiya – hayotimizning,

taraqqiyotimizning huquqiy asosi

2.Inson huquq va erkinliklari eng oily qadriyat

3.Yoshlarning huquq va erkinliklarining

konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari

4.Yoshlarning konstitutsiyaviy burch va

majburiyatlari

O‘quv mashg‘ulotining maqsadi O‘quvchilarning O‘zbekiston Respublikasi

Konstitutsiyasida belgilangan huquq va

majburiyatlariga doir bilimlarini chuqurlashtirish

hamda huquqiy tafakkurini rivojlantirish



Pedagogik vazifalar:

 Konstitutsiya to‘g‘risidagi talimotlar,

Konstitutsiyaning mohiyati va

belgilari haqidagi bilimlarni

mustahkamlash;

 Konstitutsiyaning Asosiy Qonun

sifatida tutgan o‘rni, uning funksiyalari

va shakllari, turlari to‘g‘risidagi

tasavvurlarni kengaytirish;

 Konstitutsiyaning asosiy prinsiplari

va ularning mohiyati haqidagi

bilimlarni mustahkamlash;

 Inson va fuqaro huquqlari hamda

erkinliklarining kafolatlari tizimi,

inson huquq va erkinliklarini

ta'minlashda milliy huquq tizimining

o‘rni haqidagi bilimlarni

mustahkamlash;

 Burch tushunchasi, fuqarolarning

asosiy burchlari, konstitutsiya va

qonunlarga rioya etish haqidagi

bilimlarni mustahkamlash



O‘quv faoliyati natijalari:

 Konstitutsiya to‘g‘risidagi talimotlar,

Konstitutsiyaning mohiyati va belgilari haqida

tushuntirishlar beriladi;

 Konstitutsiyaning Asosiy qonun sifatida tutgan

o‘rni, uning funksiyalari va shakllari, turlari

to‘g‘risida tushuncha beriladi;

 Konstitutsiyaning asosiy prinsiplari va ularning

mohiyati to‘g‘risida tushuntirishlar beriladi;

 Inson va fuqaro huquqlari hamda erkinliklarining

kafolatlari tizimi, inson huquq va erkinliklarini

ta'minlashda milliy huquq tizimining o‘rni haqida

aytib beriladi

 Burch tushunchasi, fuqarolarning asosiy burchlari

tushuntirishlar beriladi.

Ta'lim metodi Klaster, tushuntirish, suhbat, matn ustida ishlash,

insert, besh minutlik esse



O‘quvchilarning o‘quv faoliyatini

tashkil etish shakli

Ommaviy, guruhli, individual



Didaktik vositalar Slayd-prezentatsiya, tarqatma materiallar

Ta'limni tashkil etish sharoiti Maxsus texnik vositalar bilan jihozlangan xona

Nazorat O‘z-o‘zini nazorat qilish, refleksiya

50

Yoshlarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan huquq va



majburiyatlari” mavzusidagi o‘quv seminarining texnologik kartasi

Ish bosqichlari va

vaqti

Faoliyat mazmuni

O‘qituvchi Talabalar

Motivatsion

bosqich

(10 minut)

1.1. O‘quvchilarlarni mashg‘ulotga jalb etish

maqsadida “Konstitutsiya baxtimiz qomusi”

mavzusida erkin insho topshirig‘ini taklif

etadi (1-ilova).

O‘qituvchi tomonidan

taqdim etilgan qoidalarga

muvofiq klaster tuzishadi

1.2. O‘quvchilar tomonidan yozilgan

ma'lumotlar bilan tanishadi va ularni

sharhlaydi

O‘z fikrlarini boshqalar

bilan o‘rtoqlashadi va

munozarada ishtirok

etishadi

1.3. Mavzuning nomlanishi, rejadagi

masalalar va mustaqil o‘qish uchun

adabiyotlar ro‘yxati bilan tanishtiradi (2-

ilova).

Tinglashadi, yozib



borishadi.

Asosiy bosqich

(50 minut)

2.1. Yoshlarning O‘zbekiston Respublikasi

Konstitutsiyasida belgilangan huquq va

majburiyatlari tushuntirib beriladi (3-ilova).

Matn bilan ishlashda insert usulidan

foydalanish tartibini tushuntirib beradi (4-

ilova).

“Insert” usuli yordamida



individual ravishda matn

ustida ishlaydilar

2.2. Insert metodi yordamida

tarbiyalanuvchilar matn ustida ishlab

bo‘lishgach, matn yuzasidan muhokama

o‘tkazadi.

Savollarga javob

beradilar, muhokamada

ishtirok etadilar

2.3. O‘quvchilarni kichik guruhlarga

taqsimlaydi, kichik guruhlarda ishlash

qoidalari bilan tanishtiradi (5-ilova) hamda

mustaqillik yillarida respublikamizda

yoshlarning huquq va majburiyatlarini

rivojlantirishga doir amalga oshirilgan

islohotlarni hayotiy misollar asosida

tushuntiriladi (6-ilova).

Kichik guruhlarda

ishlashadi,

konstitutsiyaviy

islohotlar va yoshlar

huquq va erkinliklarini

rivojlantirishga doir

amaliy ishlarni hayotiy

misollar asosida

taqdimotini o‘tkazishadi.



Refleksiya

bosqichi

(20 minut)

3.1. Yoshlarning O‘zbekiston Respublikasi

Konstitutsiyasida belgilangan huquq va

majburiyatlariga doir besh minutlik esse

yozishni so‘raydi (7-ilova).

Individual ravishda

topshiriqni bajarishadi

3.2. O‘quvchilarning besh minutlik esselarini

tinglaydi va sharhlaydi.

O‘z fikrlarini boshqa

o‘quvchilar bilan

o‘rtoqlashadi, shaxsiy

nuqtai nazarini bayon etadi

3.3. O‘quvchilarga mustaqil ish topshirig‘i

sifatida O‘zbekiston Respublikasi

Konstitutsiyasida yoshlarga belgilangan

huquq va majburiyatlar bilan bog‘liqlik

buklet tayyorlash topshirig‘ini beradi

(6-ilova).

Topshiriqni bajarishga

doir ko‘rsatma olishadi,

o‘zlarini qiziqtirgan

savollarga javob

topishadi.

51

1-ilova

Konstitutsiya baxtimiz qomusimavzusida erkin insho topshirig‘i

Topshiriq: “Konstitutsiya baxtimiz qomusi” mavzusida besh daqiqa mobaynida

o‘z fikrlaringizni daftarga yozing. O‘ylagan fikrlaringizni hyech qanday to‘xtovsiz

bayon eting.

Erkin insho ustida ishlashga doir ko‘rsatma:

1. O‘quvchilardan besh daqiqa mobaynida berilgan mavzu bo‘yicha o‘z

fikrlarini yozish so‘raladi.

2. Besh daqiqa tugagach, vaqt tugaganligi ma'lum qilinadi. Biroq bir minut

sukut saqlab turiladi. Chunki odatda eng yaxshi fikrlar inson tang holatda qolgan

vaziyatda tug‘iladi.

3. O‘quvchilardan ayrimlarining fikrlari tinglanadi. Uch-to‘rt o‘quvchi o‘z

yozganlarini o‘qib bergach, o‘qituvchi qolgan o‘quvchilardan aytilganlariga

o‘xshamaydigan fikr kimda bo‘lsa bildirishlarini so‘raydi.

52

2-ilova

Mavzu: “Yoshlarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida

belgilangan huquq va majburiyatlari



Reja:

1.Konstitutsiya – hayotimizning, taraqqiyotimizning huquqiy asosi

2.Inson huquq va erkinliklari eng oily qadriyat

3.Yoshlar huquq va erkinliklarining konstitutsiyaviy asoslari

4.Yoshlarning konstitutsiyaviy burch va majburiyatlari

MUSTAQIL O‘QISH UCHUN ADABIYOTLAR

I. O’zbekiston Respublikasi Prezidemti Islom Abdug`aniyevich Karimov

asarlari

12. Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. – T.:

«O‘zbekiston», 1996.

13. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo‘lida: Asarlar, 6-jild. –T.:

“O‘zbekiston”, 1998.

14. Karimov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. 10-jild. –T.:

“O‘zbekiston”, 2002.

15. Karimov I.A. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish. –T.:

O‘zbekiston, 2009.

16. Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch. –T.: “Ma'naviyat”, 2009.

17. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada

chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi:

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining

qo‘shma majlisidagi ma'ruza. 2010 yil 12 noyabr. –T.: “O‘zbekiston”, 2010.

18. Karimov I.A. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning BMT

Bosh Assambleyasining Ming yillik rivojlanish majlisidagi nutqi, (2010 yil 20

sent.); Xorijiy ijtimoiy-siyosiy doiralar vakillarining munosabatlari va

sharhlari/I.A.Karimov. – T.: “O‘zbekiston”, 2010.

19. Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini

yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi: 2010 yilda

mamalakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011 yilga

mo‘ljallangan eng muhim ustuvor yo‘nalishlarga bag‘ishlangan O‘zbekiston

Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasi. –T.:

“O‘zbekiston”, 2011.

20. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. –T.:

“O‘zbekiston”, 2011.

21. Karimov I.A. Bizning yo‘limiz – demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va

modernizatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish yo‘lidir. 20-jild. –T.:

“O‘zbekiston”, 2012. –180-bet.

22. Karimov I.A. Inson manfaati, huquq va erkinliklarini ta'minlash,

53

hayotimizning yanada erkin va obod bo‘lishiga erishish — bizning bosh



maqsadimizdir.// Xalq so‘zi. 10 dekabr 2012 yil

II. Qonun va qonunosti hujjatlari

22. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –T., “O‘zbekiston”, 2012.

23. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2003, №3-4, 27-

modda.


24. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2008, №12, 637-

modda.


25. O‘zbekiston Respublikasining “Advokatura to‘g‘risida”gi qonuni //

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№2, –50-

modda.; O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami. 2009 –№39. –

423-modda.

26. O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid

davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi Qonuni (1991yil 20 noyabr).

27. O‘zbekiston Respublikasining “Notariat to‘g‘risida”gi qonuni // O‘zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 1997. –№2. –48-modda.;

28. O‘zbekiston Respublikasining "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar

to‘g‘risida"gi Qonuni// O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining

Axborotnomasi. 1998. –№5-6. –99-modda

29. “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari

to‘g‘risida”gi Qonun 20.11.1991.

30. O`zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida”gi

Qonuni. 29.08.1997

31. O`zbekiston Respublikasining “Ta'lim to‘g‘risida”gi Qonuni.29.08.1997

32. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro

Konvensiyaga doir bolalar savdosi,bolalar fohishabozligi va bolalar

pornografiyasiga taaluqli Fakultativ protokol”ga qo`shilish haqida Qonuni.

2008 yil 12 dekabr)

33. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro

Konvensiyaga doir, bolalarning qurolli mojarolarda ishtirokiga taaluqli

Fakultativ protokol”ga qo`shilish haqidagi Qonuni. (2008 yil 12 dekabr),

34. O`zbekiston Respublikasining “Qimor va tavakkalchilikka asoslangan boshqa

o‘yinlarni tashkil etish hamda o‘tkazishni tartibga solish munosabati bilan

O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va

qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonuni (2007),

35. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi

Qonuni (2008yil 7 yanvar),

36. O`zbekiston Respublikasining “Voyaga yetmagan shaxslarning huquqlarini

himoya qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari takomillashtirilishi munosabati

bilan O‘zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi

kodeksiga qo‘shimchalar kiritish haqida”gi Qonuni (2009),

37. O`zbekiston Respublikasining “Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va

huquqbuzarliklarning profilaktikasi to‘g‘risida”gi (2010 yil 29 sentabr),

54

38. O`zbekiston Respublikasining “Alkogol va tamaki mahsulotlarining



tarqatilishi hamda iste'mol qilinishini cheklash to‘g‘risida”gi Qonun (2011)

39. O`zbekiston Respublikasining “Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh

to‘g‘risida”gi hamda “Bolalar mehnatining og‘ir shakllarini taqiqlash va yo‘q

qilishga doir shoshilinch choralar to‘g‘risida”gi Konvensiyalarni ratifikatsiya

qilish to`g`risidagi qonunlari

40. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ayrim moddalariga o‘zgartish va

qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida (78, 80, 93, 96 va 98-moddalariga)»gi

Qonuni.// «Xalq so‘zi», 2011 yil 19 aprel, № 76 (5243).

41. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2001 yil 4 yanvardagi “O`zbekiston

Respublikasi Konstitutsiyasini o`rganishni tashkil etish to`g`risida”gi

Farmoyishi

42. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 18 maydagi “Yosh oilalarni

moddiy va ma'naviy qo‘llab-quvvatlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar

to‘g‘risida”gi Farmoni



III. Asosiy adabiyotlar

12. Abdumajidov G‘.A., Salomov B. O‘lim jazosini bekor qilishda ijtimoiyhuquqiy

yo‘nalishlar. O‘lim jazosini bekor qilishning tashkiliy-huquqiy

jihatlari. Ilmiy-amaliy anjuman materiallari./Mas'ul muharrir: B.Ahrorov. –

T.: TDYuI nashriyoti, 2006.

13. Azizxo‘jaev A. Chin o‘zbek ishi. –T.: “O‘zbekiston”, 2011.

14. Aliev B.A., Rahmonov A.N. O‘zbekistonda huquqiy demokratik davlat va

fuqarolik jamiyatini barpo etishning yuksak natijalari. — “Buyuk va

muqaddassan, mustaqil Vatan” (ilmiy-ommabop risola). –T.: “O‘qituvchi”,

2011.


15. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nizomi va xalqaro sud statuti. –T.,

2002.


16. Ibrohimov A. Yorug‘lug‘. –T.: “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat

ilmiy nashriyoti, 2006.

17. Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro shartnomalar: to‘plam / O‘zbekcha

nashrning mas'ul muharriri A.X.Saidov. –T.: «Adolat», 2004.

18. Mustaqillik: izohli ilmiy-ommabop lug‘at // Mualliflar: M.Abdullaev,

M.Abdullaeva, F.Abdullaeva, G.Abdurazzoqova va boshq.; R.Ro‘ziev va

Q.Xonazarov umumiy tahririda. To‘ldirilgan uchinchi nashri / - T.:

«Sharq», 2006.

19. Odilqoriev X.T. Ikki palatali parlament sharoitida qonunchilik jarayoni. –

T.: “O‘zbekiston”, 2005.

20. O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. 9-jild. To‘ychi Hofiz – Sharshara. – T.:

“O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi”, 2005.

21. « O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Oliy

Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010 yil 12 noyabrdagi qo‘shma

majlisidagi “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va

fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi” mavzusidagi ma'ruzasini o‘rganish

55

bo‘yicha o‘quv-uslubiy majmua. –T.: “Iqtisodiyot”, 2010.



22. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga sharh/A.A.Azizxo‘jaev,

F.Abdumajidov, M.A.Ahmadshaeva va boshq.; Mas'ul muharrir A.A.Azizxo‘jaev;

O‘zR Adliya vazirligi, Toshkent davlat yuridik in-ti. – T.: “O‘zbekiston”, 2008.

56

3-ilova

Yoshlarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan

huquq va majburiyatlari”

Mustaqil O‘zbekiston Respublikasi o‘z taraqqiyot yo‘lini belgilab olar ekan,

demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyati qurishni o‘z oldiga pirovard

maqsad qilib qo‘ydi. Bu oliy maqsad yo‘lida shu kungacha ko‘pdan-ko‘p ishlar

amalga oshirildi. Ma'lumki, demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik

jamiyatini Konstitutsiya va qonun ustunligiga erishmay, ularni ham normativ

hujjatlarda, ham amalda ta'minlamay turib qurib bo‘lmaydi.

Konstitutsiya lotincha “constitution” so‘zidan olingan bo‘lib, “o‘rnataman”

degan ma'noni anglatadi. Lotinchadan olinganining sababi qadimgi Rim imperiyasi

davrida davlat boshlig‘i – imperatorlar tomonidan xuddi shu nom bilan ataladigan va

qonunga teng bo‘lgan normativ hujjatlar qabul qilingan.Hozirgi kundagi

"Konstitutsiya" tushunchasi XVIII asr oxirida paydo bo‘lgan va dunyoda birinchi

Konstitutsiya sifatida 1787 yilda qabul qilingan AQSh Konstitusiyasi tan olinadi.

Konstitutsiya – bu prinsipial ahamiyatga ega bo‘lgan huquqiy normalarni o‘zida

mujassam etgan va davlat hokimiyatini amalga oshirish me'yorini belgilovchi

davlatning asosiy qonuni bo‘lib, unda davlatning qurilishi, huquqiy tizimi hamda eng

asosiysi davlat bilan aholi o‘rtasidagi munosabatlar aks etgan yuridik hujjatdir.

O‘zbekistonning amaldagi Konstitutsiyasi muqaddima, 26 bobga ajratilgan,

6 bo‘limda birlashtiririlgan 128 moddadan iborat. Asosiy qonun Muqaddimadan

boshlanib, uning mohiyati quyidagicha: Konstitutsiyani xalq qabul qiladi, xalq

mamlakatning to‘la huquqli egasi bo‘lib, unda o‘z irodasini ifoda etadi. Birinchi

bo‘lim – konstitutsiyaviy tuzum asosiy prinsiplarining majmuasi, ikkinchi bo‘lim

esa – inson huquqlari bo‘yicha o‘zbekcha billdir. Boshqacha qilib aytganda, shaxsiy,

siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlarning yaxlit va keng qamrovli tizimi

mustahkamlangan. Tabiiyki, inson huquqlari to‘g‘risidagi bo‘lim davlat organlari

tizimiga bag‘ishlangan bo‘limdan avval keladi. Davlat huquqlarni taqdim etmaydi,



fuqaroning o‘zi unga erkinlik bilan berilgan ajralmas tabiiy huquqlardan ongli

va ma'suliyatli ravishda foydalanadi.

Konstitutsiyaning uchinchi bo‘limi o‘ziga xos hisoblanadi, boshqa

mamlakatlarning birontasida bunday holat uchramaydi. Bu bo‘limning asosiy

maqsadi – fuqarolik jamiyatining an'analarini tiklash, jamoat birlashmalari, siyosiy


Download 129,06 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish