Eshkak eshish nazariyasi va uslubiyati

Yosh sportchilarda Y uQ Sning o ‘rtacha taxminiy
o ‘lchamlari
6-jadvaS
Yoshi
Tinch bolatda
o ‘rtacha YuQS
(daq)
Y uQ S ©‘rtacha
chegaralari
(daq)
6 0 -8 5 % M maksimal
YuQ S dan maqsadli
YuQS
10 
soniya
davomida
puls
4
100
8 0 - 1 2 0
1 7 0 -1 9 9
2 8 - 3 3
6
100
7 5 - 1 1 5
1 6 8 -1 9 7
28—32
8
90
7 0 -1 1 0
1 6 3 - 1 9 4
2 7 - 3 2
JO
90
7 0 -1 1 0
1 6 2 -1 9 2
2 7 - 3 2
Qiriar 
(maksimal 
Y uQ S =
225)
12
90
7 0 -1 1 0
1 6 4 -1 9 0
2 6 -3 1
14
85
6 5 -1 0 5
1 6 1 -1 8 7
2 5 -3 1
16
80
6 0 -1 0 0
1 5 7 -1 8 5
2 5 - 3 0
18
75
5 5 - 9 5
1 5 5 -1 8 3
2 4 - 3 0
0 ‘srairlar 
(maksimal YuQ S — 2 2 0 )
12
85
6 5 -1 0 5
1 5 9 -1 9 0
2 6 -3 1
14
80
6 0 - 1 0 0
1 5 6 -1 8 7
2 5 -3 1
16
75
5 5 - 9 5
1 5 2 -1 8 5
2 5 - 3 0
18
70
5 0 - 9 0
1 4 9 -1 8 2
2 4 - 3 0
Eslatma: 
Jadvalda YuQS ning о ‘rtacha taxminiy о ‘khamlari beril-
ganini esdan chiqarmang. Astmaga, yurak 
qon-tomir 
kasalliklariga
chaiingan bolalar, judo, kichik, shuningdek, ortiqcha vaznga ega
bo'lgan va antropometrik к о ‘rinishlarini 
rivojlanish 
darajasi yuqori
bo ‘Igan bolalarda YuQS о ‘khamlari yuqorida ко ‘rsatiigan о ‘rtacha
taxminiy о ‘khamlardan juda katta farq qiladi.

---

19-mavzu.
S P O R T TRENIROVKASINING 
VOSITALARI
19.1. 
Sport 
trenirovkasi vositalariga 
umumiy 
tavsif
Sport trenirovkasining vositalari — bu tanlangan sport tu ri 
xususiyatlarmi hisobga olgan holda shakllanadigan jismoniy mashqlar 
b o iib , ular to 'rtta asosiy guruhga b o ‘linadi: um um tayyorlovchi, 
yordamchi, maxsus tayyorlovchi va musobaqa mashqlari. Ular yorda- 
mida sportchilarning sport m ahorati darajasini k o ta rish mumkin.
Jismoniy m ashqlar jism oniy tarbiyaning asosiy vositasi hisob- 
lanib, ular yordamida sportchi organizmiga aniq m aqsadli ta ’sir 
ko'rsatiladi, shuningdek, ular yordam ida o ‘quv-trenirovka mash- 
g‘ulotlanni samarali tasbkil etish ham da o ‘tkazish uchun sharoit 
yaratiladi. Bu jarayonda soglom lashtiruvchi,. ta ’lim va tarbiyaga 
oid vazifalar hal qilinadi.
Sport trenirovkasining yordamchi vositalariga: 
tabiiy muhitga 
bog‘liq, tibbiy-biologik, psixologik va m oddiy-texnik vositalar kiradi.
19.2. Umumtayyorlovchi mashqlar vositasi
U
mumtayyorloYchi 
mashqlar 
sp o rtc h i o rg a n iz m in in g h ar 
tom onlam a funksiomil rivojlanishiga yordam beradi. Ular tanlangan 
sport turi xususiyatlariga mos b o lish i va ayni vaqtda u bilan muayyan 
ziddiyatda b o ‘lib, h ar tom onlam a, uyg‘un jism oniy rivojlanish 
muammolarinigina hal qilishi mumkin.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar tarkibiga: sport gimnastikasidan 
(qo‘l, oyoqlaming turli harakatlari, predm et bilan, predmetsiz, sherik 
bilan va sheriksiz, turgan joyda va harakatda), yengil atletikadan, 
sport o ‘yinlaridan, akrobatikadan olingan mashqlar kirishi mumkin. 
Bular sportchiga turli yo‘nalishda ta ’sir ko ‘rsatuvchi, jismoniy sifatlar 
majmuasining rivojiga yordam beruvchi, shuningdek, turli malaka 
va k o 'n ik m a lam i shakllantiruvchi harakatlardir. U lar qatoriga 
quyidagilar kiradi:
1. 
0 ‘z sport turiga xos bo ‘lgan, lekin undan organizm faoliyati 
rcjimi, harakatlarni bajarish yo‘llari ham da sharoitlari bilan farq
115

---

qiluvchi mashqlar. Masalan: eshkak eshishda — musobaqa usulini 
va musobaqa rejimini qo‘llamagan holda eshkak eshish, sakrovchida 
liar xil y o lla r bilan bajariladigan sakrashlar.
2. 
Boshqa sport turlariga xos m ashqlar. U m um tayyorl о vch i 
mashqlar doirasi ancha keng va xilma-xildir. Ularni tanlashda ushbu 
talablarga rioya qilish kerak: a) mashqlar sport chi ning liar tom on- 
lama rivojlanishini ta’mmlashi; b) shu bilan birga, ular sport ixtisosligi 
xususiyatlarim aks ettirishi lozim.
Shu bilan bog‘liq holda um um tayyorlovchi m ashqlar sp o rtch i­
ning maxsus xususiyatlarini shakHantirishga bilvosita ta ’sir k o ‘rsa- 
tadigan sifat ham da k o ‘nikm aiarning rivojlanishiga ijobiy ta ’sir 
qilishi kerak. B oshqacha aytganda, u lar yordam ida u yoki bu 
sport faoliyatini tak o m illash tirish u c h u n poydevor yaratilisbi 
zarur.
Sport amaliyotida umumtayyorlovchi mashqlar:
1) sportchining sport nuqtai nazaridan takomillashuvida yordam - 
chi ahamiyatga ega b o ig a n malaka va ko‘nikmalarni shakllantirish, 
mustahkamiash yoki tiklash uchun;
2) sportchining ishchanlik qobiliyati um um iy darajasini ko‘tarish 
yoki bir m e’yorda saqlab turish uchun;
3) jism oniy sifatlami ixtisoslashtirib, rivojlantirish m aqsadida 
funksionai poydevor yaratish uchun;
4) faol dam olish, harakat yuklamalarida sportchi organizmidagi 
tiklanish jarayonlarini tezlashtirish, m ashg‘ulotning bir m e’yor- 
daligini bartaraf etish uchun qollaniladi.