Eshkak eshish nazariyasi va uslubiyati

17.2. Xronometriya
Qandaydir harakatJarni bajarishga sarflangan vaqtni aniqlash va 
uni yozib olish xronometriya ham da xronografiya mazmuni asosini 
tashkil qiladi.
Xronom etriya mustaqil tadqiqot uslubi sifatida ham qo‘llaniladi 
(masalan, eng yaxshi murabbiylar ish tajribasini um um lashtirishda 
va boshqa uslublarga qo'shim cha tariqasida, masalan, pedagogik 
tajribada).
Darsning um um iy va harakat zichligirii aniqlash uchun o ‘quv- 
chilam ing quyidagi harakat turlari xronometriyasi amalga oshiriladi:
1. M ashg'ulotlarda o £rganiladigan ham m a harakatlarni bajarish 
vaqti aniqlanadi.
2. Tushuntirishlarni eshitish va mashqlarni ko‘rsatilishi, k o 'r- 
gazmali qurollaming namoyish etilishini kuzatish.
3. Dam olish, o ‘quvchiiam ing navbatdagi masbqm 
bajarish}arini
kutish.
4. Mashg‘ulotlarni tashkil qilish bo‘yicha harakatlar.
5. Oddiy.
B unday k o ‘rsatkichlarni hisoblash quyidagi form ula asosida 
bajariladi:
100% 
Я
* x 100%
ty 
ty
Bu yerda:
Uvck —
darsning um um iy zichligi;
Hych ~
darsning harakat zichligi;
ty —
darsning um um iy vaqti;
tto'x
“ o ‘qituvchi aybiga ko‘ra to ‘xtab qolish vaqti;
tb —
m ashq va topshiriqlarni bajarish vaqti.
104

---

Dars zichligi butonligicha va uning alohida qismlari bo‘yicha 
hisoblanadi.
Xronometriya natijalari grafik holda chizilishi mumkin. Grafik 
tasvirlash uchun vaxshisi miliimetrli qog‘ozdan yoki maxsus blok- 
notlardan foydaianish zarur.
17.3. 
Nazorat sinovlari
N azorat sinovlari alohida harakat sifatlarining rivojlanish dara- 
jasini aniqlash; ayrim shug‘ullanuvchi]ar bilan birga butun guruh 
tayyorgarligini taqqoslash; u yoki bu sport turi bilan shug‘ullanish 
h am da m usobaqaiarda qatnashish u c h u n sportchilarni optim a! 
tan lab oiishni amaiga oshirish; ayrim sportchilar bilan bir qatorda 
butun guruh trenirovkasini holisona nazorat qiiishni kiritish; q o ‘lia- 
nilayotgan o ‘qitish uslublari, vositalari ham da m ashg‘ulotlarni tash­
kil qilish shakllarining afzalliklari va kam chiliklarini aniqlashga 
yordam beradi.
N azo rat sinovlari nazorat m ashqlari yoki testlar yordam ida 
o ‘tkaziladi, Nazorat mashqiarini ishiab chiqishda quyidagi um um iy 
qoidalarga amal qilish zarur:
1) tanlangan nazorat mashqlari ham m a sinaluvchilar uchun bir 
xil sharoitda sinovlarni o ‘tkazish imkoniyatini berishi lozim;
2) nazorat mashqlari hamma sinaluvchilar uchun, ularning texnik 
va jism oniy tayyorgariigidan q at’iy nazar, yengil bo‘lishi kerak;
3) har bir nazorat mashqi qaysidar bir obyektiv ko‘rsatkichlarida 
(soniyalar, santim etrlar, kilogrammlar, takrorlashlar soni va h.k.) 
o ‘lchangan bo'lishi lozim;
4) nazorat mashqlari imkoni boricha o ‘lchanishi va baholanishiga 
ko‘ra soddaligi bilan ajralib turishi zarur;
5) nazorat mashqlari sinaluvchiJar uchun tadqiqot natijalariga 
ko‘ ra ko‘rgazmali b o ‘lishi kerak.
So'ngi yillarda testlash nazariyasida nafaqat ixtisoslashtirilgan 
nazorat mashqlari tizimi ni, balki morfofunksional ko'rsatkichlarni 
o ‘z ichiga oladigan kompiekslarni ishiab chiqishga intilishlar kuzatil- 
rnoqda. Bundan tashqari, ham m a testlash natijalarini ochkolarga 
aylantirishga urinish mavjud, chunki ham m a testlar bo ‘yicha och- 
kolar yigMndisini o'zgartirish ham alohida shug‘ullanuvchilam ing,
105

---

ham butun guruh taraqqiyoti to ‘g‘risida fikr hosil qilishga, jamoalarni 
saralashni yanada asoslangan holda amalga oshirishga im kon beradi.