Eshitishida muammolari bolgan bolalar inklyuziv talimning maqsad va vazifalari Mundarija Kirish I bop. Psixologik pedagogik tarafdan yondashish

Psixologik va pedagogik adabiyotlarda o'rganilayotgan muammoning asosiy tushunchalarini nazariy tahlil qilish

Bugun Yangi O'zbekiston hayotining barcha sohalari chuqur islohotlar maydoniga aylangan. Bu jarayonda ijtimoiy sohaning asosi hisoblangan ta'lim tizimidagi o'zgarishlar haqida to'lqinlanib so'zlamaslikning iloji yo'q. Mamlakatimizda so'nggi yillarda ta'lim tizimining barcha bosqichlarini zamonaviy talablar asosida tashkil etish bo'yicha amaliy ishlar hal qiluvchi bosqichga kirdi.

Prezidentimiz ta'kidlaganidek: “Farzandlarimiz maktabdan qanchalik bilimli bo'lib chiqsa, yuqori texnologiyalarga asoslangan iqtisodiyot tarmoqlari shuncha tez rivojlanadi, ko'plab ijtimoiy muammolarni echish imkoni tug'iladi. Shunday ekan, Yangi O'zbekiston ostonasi maktabdan boshlanadi desam, o'ylaymanki, butun xalqimiz bu fikrni qo'llab-quvvatlaydi”.
O'zbekiton - yoshlar mamlakati. Shu bois, yoshlar ta'lim-tarbiyasi va kamolotiga alohida e'tibor qaratiladi. eng avvalo, bu sohadagi ishlarni tashkil etishning huquqiy asoslari doimiy takomillashtirib borilmoqda. Jumladan, O'zbekiston Respublikasining «Yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to'g'risida"gi qonunda yoshlarni huquqiy va ijtimoiy muhofaza qilish, iste'dodini qo'llab-quvvatlash masalalari qamrab olingan. "Bola huquqlarining kafolatlari to'g'risida"gi qonunda esa hokimiyat va boshqaruv organlarining bu boradagi vakolatlari hamda sohaga doir boshqa ijtimoiy munosabatlar huquqiy tartibga solingan.
Shuningdek, yoshlarning bepul umumiy ta'lim olish huquqining kafolatlangani ham e'tiborga molikdir. Bugungi kunda mamlakatimizda iste'dodli yoshlarni qo'llab-quvvatlash maqsadida Prezident maktablari, Temurbeklar maktabi, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablarda yoshlarga berilayotgan zamonaviy ta'lim-tarbiya Yangi Renessansning mustahkam poydevori bo'lmoqda.
Ushbu vazifalarni hal qilish uchun quyidagi tadqiqot usullari qo'llanildi: tadqiqot mavzusi bo'yicha pedagogik, psixologik adabiyotlarni o'rganish; kuzatish; tadqiqot natijalarini matematik qayta ishlash usullari. Ushbu ishning amaliy ahamiyati-eshitish qobiliyati zaif bo'lgan bolalarni inklyuziv ta'lim sharoitida o'qitish muammolarini ajratish va umumiy ta'lim muassasasida eshitish qobiliyati buzilgan o'quvchilarni tuzatish va pedagogik qo'llab-quvvatlashni tashkil etish uchun metodik tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Bu esa, rivojlanish xususiyatlarini hisobga olgan holda eshitish qobiliyatiga ega bo'lgan bolalar toifasi bilan ishlaydigan o'qituvchilarga eshitish qobiliyati zaif bo'lgan o'quvchilarni o'qitish tizimini takomillashtirishga qaratilgan keyingi ishlarini bajarishga imkon beradi.
Bugungi kunda umumta'lim muassasalariga kiritilgan eshitishda kamchiligi bo'lgan bolalarni o'qitish va tarbiyalash jarayoni kengaymoqda. Mustaqil nutqqa ega bo'lgan talabalar, kichik agrammatizmlar va talaffuz kamchiliklari mavjud bo'lganda, umumta'lim maktabida (sinfda) o'qitilishi mumkin. Umumta'lim maktabida o'qitish shartlari maxsus maktabdan farq qiladi. Bu sinf xonasidagi murakkab akustik sharoitlar, sinfning katta miqdori, polilog rejimida darsda doimiy ish va leksik, grammatik, fonetik va fonemik xususiyatlarda turli xil muhim nutq materiallar bilan otiladi.
Eshitishida muamosi bolgan bolalar turli xil yoki bir nechta analizatorlarning (vizual, eshitish, vosita, nutq) faoliyati buzilganligi, shuningdek, Markaziy asab tizimining organik shikastlanishi tufayli psixofizik rivojlanishda kechikish (buzilish) bo'lgan bolalardir.
Eshitish qobiliyatiga ega bo'lgan bolalarning pedagogik tipologiyasi R. M. Boskis tomonidan ishlab chiqilgan. Uning tadqiqotlari natijalari "kar va eshitish qobiliyati zaif bolalar" kitobida keltirilgan. Eshitish qobiliyatiga ega bo'lmagan bolalarning pedagogik tipologiyasini yaratishda ushbu bolalarni oddiy sharoitlarda o'rgatishning asosiy to'siqlari hisobga olingan. Bunday to'siqlar eshitish orqali og'zaki nutqni anglashning mumkin emasligi yoki to'liq imkoniyati emas. R. M. Boskisning ta'kidlashicha, "nutqning to'liq eshitish imkonining yoqligi va bu to'siqdan kelib chiqadigan nutqni o'zlashtirishi bolaning nutq muloqotining buzilishi bilan belgilanadi"
Lubovskiy fikriga ko'ra " og'zaki nutq yoki uning kam rivojlanishning yo'qligi nafaqat o'qituvchi tushuntirish idrokiga to'sqinlik qiladi , balki o'qish paytida so'z va grammatik shakllarini tushunishini qiyinlashtiradi,u hattoki oz fikirini tushuntirib bera olmaydi. Kam rivojlangan nutqqa ega bo'lgan bola " vazifasini ifodalaydigan so'zlar va grammatik shakllarning noto'g'ri tushunilishi bilan bog'liq holda eng oddiy arifmetik muammolarni hal qila olmaydi. Shunday qilib, har qanday ta'lim mavzusini assimilyatsiya qilish uning mazmunini og'zaki loyihalash bilan bog'liq. Shuning uchun ham eshitish nuqsoni emas, balki ikkinchi darajali nutqning etishmasligi ham bu bolalarning oddiy maktab sharoitida muvaffaqiyatli o'qitilishiga to'sqinlik qiladi.
Nutqni rivojlantirish va karlarni o'rganish faqat saqlanib qolgan analizatorlar asosida amalga oshirilishi mumkin. Ularning qoldiq qulog'i talaffuz sifatini yaxshilash va nutqning vizual in'ikosining samaradorligini oshirish uchun (lablaridan o'qish) yordam sifatida ishlatilishi mumkin. Ikkinchi guruh oddiy sharoitlarda muvaffaqiyatli o'qitilmaydigan eshitish qobiliyatiga ega bo'lgan bolalardir, lekin ular eshitishni analizator yordamida kamida minimal darajada mustaqil ravishda to'plash mumkin bo'lgan darajada eshitishni davom ettirdilar. Ular eshitish qobiliyatining toifasiga kiradi. Eshitish qobiliyatiga ega bo'lmagan bolalarning nutqini rivojlantirish va ularni o'qitish nafaqat saqlangan analizatorlarga (ko'rish, Taktil sezgi va boshqalar), balki ularning eshitish qobiliyatidan foydalanishga ham asoslangan. Ilm-fan asoslarini o'zlashtirishda nutqning alohida o'rni eshitish qobiliyatiga ega bo'lgan bolalarning pedagogik tipologiyasi uchun nutq mezonining etakchi ahamiyatini belgilaydi.
Ushbu toifadagi barcha bolalar tomonidan ta'lim olish uchun keng qamrovli shart-sharoitlarni yaratish, ularning psixofizik xususiyatlarini hisobga olgan holda, nogiron bolalarni tarbiyalash huquqini amalga oshirishda asosiy vazifa sifatida qaralishi kerak.
Eshitish qobiliyatiga ega bo'lgan shaxslarni farqlash muammosi shifokorlar va surdopedagoglar qiziqib kelgan. Mamlakatimizda Neymann tomonidan taklif etilgan bolalarda eshitish buzilishlarining tibbiy tasnifi eng keng tarqalgan. Agar eshitish buzilishi nutq nutqiga (500 dan 3500 Hz gacha) tegishli chastota diapazoniga taalluqli bo'lsa, unda uning idrok etilishi mumkin emas. Eshitish yoq bo'lganda, 80 db dan ortiq karlik yuz beradi, qisman buzilish (eshitish qobiliyati) bilan 15 dan 80 db gacha yo'qotish kuzatiladi. Ushbu tasnifga muvofiq, nutq chastotasi oralig'ida o'rtacha arifmetik eshitish darajasiga qarab, eshitish qobiliyatining uch darajasi belgilanadi. Eshitish qobiliyatiga ega bo'lgan odamlar, uning qoldiq xavfsizligiga qarab, to'rt guruhdan biriga (125 dan 2000 Hz gacha, 125 dan 1000 Hz gacha, 125 dan 500 Hz gacha, 125 dan 250 Hz gacha)
Huddi shu gruhga tayangan holda bolalarga nutq rivojlanishi ham darajalarga bolinadi. Shu asosda yuqorida sanab o'tilgan guruhlarning har birida bolalarning ikkita toifasi ajratilgan. Maktabga borishda turli xil: kar bolalar nutqi rivojlanmagan yoki ozgina nutqi saqlangan bolalar, nutqi qisqa sozlardan turuvchi bolalar bolishi mumkin.
Strelbova V. A. fikriga ga ko'ra, " eshitish buzilishi bolalarning turli yuqumli kasalliklari bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Ular orasida meningit va ensefalit, qizamiq, qizil olov, otit, gripp va uning asoratlari bor. Eshitish buzilishi tashqi, o'rta yoki ichki quloqqa, eshitish asabiga ta'sir qiluvchi kasalliklar natijasida yuzaga keladi. Ichki quloq va eshitish nervlarining ildiz qismi ta'sirlansa, ko'p hollarda karlik, agar o'rta quloq bo'lsa, eshitish qisman yo'qolishi tez-tez uchraydi"
Irsiy omillar eshitish buzilishining paydo bo'lishida katta ahamiyatga ega. Karlarning oilalarida eshitish nuqsoniga ega bo'lgan bolalar eshitadigan oilalariga qaraganda ancha tez-tez tug'iladi. Bir yoki har ikkala ota-ona tug'ma kar bo'lgan oilalarda, shuningdek yaqin qarindoshlar o'rtasidagi nikohda yoki er-xotinning yoshidagi katta farq bilan kar bolaning tug'ilish ehtimoli ortadi. Eshitish qobiliyatining buzilish sabablari alkogolizm, Kisson kasalligi (uchuvchi) kabi ota-onalarning kasalliklari bo'lishi mumkin. Bundan tashqari turli xromosoma kasalliklari bo'lgan bolalar kiradi.
Mahalliy va xorijiy statistika shuni ko'rsatadiki, eshitish qobiliyati buzilgan odamlar soni ortib bormoqda. Besh yildan o'n yilgacha bo'lgan yosh guruhida eshitish qobiliyati past bo'lgan shaxslar soni ham yuqori bo'ladi. Turli mamlakatlarda olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, butun dunyo aholisining 4 - 6% ijtimoiy muloqotni qiyinlashtiradigan darajada eshitish qobiliyatiga ega. Bu raqamdan odamlarning 2% ikki tomonlama eshitish qobiliyatiga ega va nutq nutqini 3 m dan kam masofada, 4% esa bir tomonlama eshitish qobiliyatiga ega.