Qadimgi Elam va Midiya podsholigi
Er.avv. VII-VI ming yilliklarda g’arbiy Eronda dehqonchilik bilan shug’ulanadigan o’troq va ko’chmanchi chorvador qabilalar er. avv. VI-V ming yilliklarda Eronning boshqa hududida tarqaladi. Er.avv. III ming yillikda janubiy-g’arbiy Eronda Elamtu yoki Elam ilk davlat birlashmasi shakllanadi.Elam Mesopatamiya hamda shimoliy va sharqiy Eron bilan bog’langan Koun va Kerxa daryolari vodiylarida yashagan. Suza shahri poytaxtga aylantiriladi. Elam davlati er.avv.XXIV-XXII aslarda Akkad podsholigiga bevosita qaram bolib qoladi.
Er.avv. XXIIasr boshlarida Elam mustaqil davlatga aylanadi. Podsho sukkalmax (buyuk elchi) unvoni bilan Suzadan turib davlatni boshqaradi. Davlatni boshqarishda yordam bergan podshoning kenja ukasi sukalom (elchi) deb atalib ,,Simashh shahrini qarorgoh qilib , Elam va Simashni boshargan. Kichik viloytlarni otalar boshqargan.Hukmdor dunyodan o’tgach , uning o’rniga podshoning ona urig’idan jiyani yoki singlisi og’li taxtga o’’tirgan. Elam podsholari oilasida bo’lg’usi hukmdorlar o’z singilari bilan turmush qurganlar . Podsho vafot etgach uning ukasi akasini beva ayoliga uylantirib ,, podsho bo’lish huquqiga ega bo’lgan.
Mil.avv. XIV asrdan - eer. Avv.. XII asrlargacha Elam Bobilga qaram bo’ladi. Elam er. Avv. VII asrdan boshlab , Bobil bilan ittifoqda Ossuriyaga qarshi faol qarshilik ko’rsatadi. Er.avv.. 49—yilda forslar Elamni boisb oladilar.
Midiya shimoli-g’arbiy Eronda joylashgan edi.Mamlakatning g’arbiy qismi Zagros tog’lari hududi bo’lib , keyinchalik Midiya Atropatenasii deb atalgan. Atropedadan sharqdaa Midiyani tekisklik qismi joylashgan, er. Avv.. III-II ming yilliklarda buu huddudlarda kassit, kuuti, xurrit tillarida so’’zlashadigan o’troq va ko’chmanchi chorvadorlar yashagan.
Er.avv. VII asrdaa Erondda ilk siyosiy birlashmalar paydo bo’ladi.Shunday birlashmalardan biri Manna podsholigi edi.Er.avv. 672- yildaa midiya qabbilalari yo’’lboshchisii Kasshtariti boshchiligida Ossuriyaga qarshi qo’zg’olon ko’taradilar.Er.avv. 671-yildaa midiyaliklar o’zi hududlarining g’arbiy qismidan Osuriyaaliklarni haydab chiqaradi, mustaqil davlat tuzadi.Kashtariti sekin-asta Midiya podsholiklarini ya’ni qabbilalarini birlashtiradi.. Er. Avv.VII asr o’rtalarida Midiya qadimgi shharqda kuchli davlatga aylanadi. Er.avv. 625-yilda Kashtaritning o’g’li Kiaksar skiflarning bosqinini bartaraf etdi va barcha midiya qabilalari ustidan bilash kelishuvni ta’minlaydi va poytaxti Elbana bo’lgan yagona davlat tuzadi. U qurol turlari bo’yicha bo’lingan muntazam qo’shin tuzadi. Shundan so’ng , Midiya raqibi Ossuriyaga qarshi dastlab o’zi keyin Bobil bilan ittifoq bo’lib kurashadi. Mil..avv. 612-yilda esa avgust oyidaa Midiya raqibi va Bobil qo’shinlari Ossuriyaning poytaxti Nineviyani yer bilan yakson qilib tashlaydi. Er.avv. 609 – yilda Xarran shahrida ossur qo’shinlari qo’shinlarini tor-mor qilganlar.Midiya shimoli Mesopatamiya va Xaran viloyatlarini , janubda fors,, Kasbiy dengizini janubi –sharqdan Parfiya va Girkaniyani bosib oladi.Er.avv.593-yilda midiyaliklar Urartu davlatlarini akasena va Manani o’ziga qo’shib oladi. Er.aav. 558-550-yillarda podsholik qilgan Astiag davrida Midiya katta va qudratli davlatga aylanadi.Bu vaqtda Elam ham qo’shib olinadi.Er .avv. 550-yilda Midiyaga qarsi forslar qo’zg’olon ko’tarib , uni bosib oladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |