Erkin umarov mahmud abdullayev

bo'lsa*
5 — M a’naviyat asoslari
65

---

faoliyat tarzini nam oyon etsa, uning qadr-qiym ati ham shuncha- 
lik yuksak bo'ladi. «Sir emaski, har qaysi davlat, har qaysi millat 
nafaqat yer osti va yer usti tabiiy boyliklari bilan, harbiy qudrati 
va ishlab chiqarish salohiyati bilan, balki birinchi navbatda, o ‘zi- 
ning yuksak m a’naviyati bilan kuchlidir» (I. A. Karimov). Bu narsa 
inson shaxsiga nisbatan e ’tibor ham , talab ham kuchayganligini 
ko'rsatadi.
0 ‘zbekistonda m a’naviyat sharq falsafasi bilan uzviy bog'liq, 
zero falsafaning o ‘zi m a’naviyat. I. A. Karimov alohida ta ’kidla- 
ganidek, «asrlar m obaynida xalqimizning yuksak m a’naviyati, ado- 
latparvarlik, m a ’rifatparvarlik kabi ezgu fazilatlari sharq falsafasi 
va islom dini ta ’lim oti bilan uzviy ravishda rivojlanib keldi».
M a ’naviyat sh arq o n a falsafaga tayanib t a ’riflanishi kerak. 
Shunda u 0 ‘zbekiston tanlagan yo'lning o'ziga xosligini ifoda- 
laydi. Sharq falsafasi islom falsafasidan ozuqa oladi. Islom falsafasi 
murosasozlik falsafasi ekanligi bilan xarakterlanadi. U odam larning 
t o ‘q n ash u vi, o 'z a ro kurash va q o n to 'k is h la r, z o 'rlik , kuch 
ishlatishni qoralaydi.
Odam ni kam ol toptirish uchun jam iyatni o ‘zgartirish m ark- 
sizm mafkurasining tam al toshi edi. Bu tamoyil odam larni ur- 
yiqitlarga, o ‘zaro janjallarga yetakladi. Islomiy falsafa esa jam i­
yatni o ‘zgartirish uchun odam ning o ‘zini o ‘zgartirish kerak deb 
hisoblaydi. Jam iyat uning a ’zolarining kamoloti natijasida va fu- 
qarolarning barkam olligi darajasida takom illashadi deb o ‘rgatadi. 
Sharq falsafasida inson omili yuksak rutbada turadi, u o ‘z xulqining 
ham , o ‘zi yashayotgan jam iyat m a’naviyatining ham ijodkori va, 
aynan shu sababli, ham o'zining, ham zam ondoshlarining m a’naviy 
sifatlari uchun javobgar.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida m a’naviy om illardan foydalanish 
vazifasi birinchi o ‘rm ga chiqadi, savdo, tijorat, tadbirkorlikda 
halollik, m ehr, insof, ad o lat suvday kerak. Q u r’oni K arim da 
«o‘lchov va tarozini adolat bilan tortingiz» (6 sura, 152 oyat), 
deyiladi. Ism oil Buxoriy hadislarida m olu-dunyosi ko‘p odam 
emas, balki nafsi to ‘q odam badavlatdir, savdoda hiyla, aldam - 
chilik qilm oq m akruhdir, deb ta ’kidlanadi.
Ko‘rinib turibdiki, m a’naviyati past odam tubanlik sari ketadi.
Komillikning har bir davrga xos m ezonlari b o ‘lganligini ham 
alohida ta ’kidlash kerak. N odonga nisbatan oqil, loqaydga nisba­
ta n sergak, baxilga nisbatan sahiy, tanbalga nisbatan serg‘ayrat,

---

q o ‘rqoqqa nisb atan b o tirlik kabi xislatlar o ‘ziga xos o ‘lchov 
vazifasini ham o ‘tagan.
M am lakatim izda yangi jam iyat barpo etilm oqda, uning bag‘- 
rida shakllanishi lozim bo‘lgan komillikning m ohiyati, shartlari 
va nizom lari qanday bo‘ladi. Qanday yurtdoshim izni komil deb 
ataymiz? Eng avvalo, ota-bobolarim izning ibratli hayot yo‘li biz 
uchun nam unadir. Binobarin, komillik g‘oyasi biz uchun yot narsa 
emas. Aytish m um kinki, 0 ‘zbekiston insoniy komillikning chu- 
qur a n ’analariga ega b o ‘lgan o ‘lka. Tadqiqotchilarning qayd etish- 
laricha, «bu a n ’ana turli avlodlar o ‘rtasida ruhiy yaqinlikni m u- 
stahkamlaydi, yoshlar qalbida vorislik tuyg‘usini uyg'otadi. Demak, 
komillik — eng avvalo, insoniylik sharti va buyuk ajdodlarim izga 
vorislik taqozosi» (