mumkin emas. Tarixiy vorislikka xos qonuniyatlarning buzilishi
mazkur jarayonga salbiy ta ’sir ko‘rsatadi.
0 ‘tm ishda yuz bergan m a’naviy
merosga nisbatan m afkura-
lashgan salbiy m unosabat, uni kam sitish, nigilistik nuqtayi nazar-
dan yondashish, m ohiyatan, m a ’naviyatning ichki rivojlanish
qonunlariga zid ekanligi m a’lum. Sobiq Ittifoq davrida kom m u-
nistik m afkura m a’naviy merosga m unosabat masalasida o ‘zining
q at’iy m ezonlarini o'rnatib ,
sof sinfiylik, partiyaviylik, kurashchan
ateizm tam oyillarini m utlaqlashtirdi, unga to ‘g ‘ri kelmagan har
qanday g‘oya, qarash, fikr man etildi. Shuning oqibatida o'tm ishda
xalqimiz tom onidan yaratilgan son-sanoqsiz m a’naviy boyliklari-
miz qoralanib, yo‘q qilib yuborildi.
Shu m unosabat bilan qadimgi yunon afsonasini eslash o ‘rin-
lidir. Aytilishicha, tog‘lar orasidan o ‘tadigan yagona g‘or yo‘lida
turib olib hech kimni o ‘tkazm ayotgan
yovuz Prokrustning ando-
zali tem ir karavoti b o ‘lgan ekan. Prokrust yo‘lovchilarning barini
o ‘sha karavotga yotqizib ko‘rib, keyin o'tkazar ekan. B o‘yi yetmasa,
ch o ‘zib o ‘ldirar, agar karavotdan b o ‘yi oshib ketsa, sig‘magan qis-
m ini qirqib tashlar ekan.
Kommunistik mafkura ham o ‘tmish m a’naviy merosga nisbatan
xuddi shunday tartibni qo‘llaganligi sir emas. Xalqimiz tarixida
yaratilgan juda ko‘p noyob m a’naviy boyliklarimiz, diniy qadriyat-
larim iz zararli deb topildi. M a’naviyatim iz tarixida o 'ch m as iz
qoldirgan buyuk Amir Temur,
Husayn Boyqaro, Umarxon, Feruz
shoh b o ‘lganliklari uchun inkor etildilar. X alqim izning m illiy
m u staqilligi, m illiy m ad an iy atim iz rav n aqi u ch u n k u rash g an
M ahmudxo‘ja Behbudiy, Abdulla Avloniy, M unaw ar Qori, Elbek,
Abdulla Qodiriy, C ho‘lpon, Fitrat, Usmon Nosirlar qoralanib, xalq
dushmanlari deb e ’lon qilindi.
0 ‘zbek xalqi o ‘z m a’naviy merosi bilan haqli ravishda mag'rur-
lansa arziydi. Uning ildizlari juda chuqur bo‘lib, uzoq tarixiy davrlarga
borib taqaladi. Faqat qo‘lyozma va toshbosma asarlarning o ‘zidan
respublikam izda necha o ‘n minglab asrab qolingan b o ‘lib, ular
Toshkentda Abu Rayhon Beruniy nomidagi
Sharqshunoslik instituti,
Qo‘lyozmalar instituti, Diniy nazorat va 0 ‘zbekiston Milliy universiteti
(Toshkent Davlat universiteti) fondlarida saqlanmoqda. Bular IX—
XX asrlarda yozilgan va fanning barcha muhim sohalariga: matematika,
astronomiya, kimyo, tibbiyot, mineralogiya, fiqh (musulmon qonun-
chiligi), falsafa, tarix, adabiyotga oid asarlardir. «Ota-bobolarimizning
asrlar davomida to'plagan hayotiy tajribalari, diniy, axloqiy, ilmiy
qarashlarini o ‘zida mujassam etgan bu nodir qo'lyozmalarni jiddiy
o'rganish davri keldi»
(I. A. Karimov.
Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. —
Toshkent, «Sharq», 1998 yil, 4-bet).
0 ‘zbekistonning boy m a ’naviy merosi
shakllanayotgan yangi
m a’naviyatimizning negizini, poyde-vorini tashkil qiladi. M a’naviy
merosimizda xalqimizning asriy orzu-intilishlari, bilimlari va hayotiy
tajribalari mujassamlashgan bo'lib, u o ‘zligimizni anglash, milliy
tiklanish va rivojlanishimiz uchun qudratli tayanch b o ‘lib xizmat
qiladi. Milliy istiqlol mafkurasi ham m a’naviy merosimizga tayangan
holda shakllanadi, ayni vaqtda uning yanada rivojlanishida muhim
m a’naviy omil b o ‘lib xizmat qilmoqda.
M a’naviy meros xalqning muqaddas xotirasi bo ‘lib, uning kishilik
tarixi va m a ’naviy taraqqiyotidagi tutgan o'rn ini belgilab beradi.
«Ma’naviyat jamiyatning m a’naviy boyligida o ‘z
ifodasini topadi, —
deydi M. Xayrullayev, — u asta-sekin to ‘planib uyg'unlashib borishi
asosida, vorislik asosida rivojlanadi» ( 0 ‘zbekistonning milliy istiqlol
mafkurasi. — Toshkent, « 0 ‘zbekiston», 1993 yil, 29-bet).
M a’naviy merosga ilmiy munosabatni shakllantirishda, eng avvalo,
unga aksiologik m ezonlarga tayangan holda yondashish taqozo
qilinadi. M a’naviy merosni qadriyatlar nuqtayi nazaridan tahlil qilish
har bir muayyan qadriyatning taraqqiyotdagi o ‘m ini to 'g 'ri baholab,
uning milliy istiqlol m a’naviyatini shakllantirishda qay darajada xizmat
qila olishini belgilashga imkon beradi.
M a’naviy meros va milliy qadriyatlarga aksiologik yondashuv-
ning, bizningcha, to ‘rtta asosiy mezoni mavjud bo'lib, ular: inson
parvarlik, xalqparvarlik, vatanparvarlik va taraqqiyparvarlikdir.
Insonparvarlik m a’naviyat va madaniyat
uchun universal mezon
bo'lib, u m a’naviy merosning har bir muayyan hodisasi, qadriyat
ning inson uchun, uning aqliy va hissiy kamoloti, erkin yashashi,
ozodligi uchun qay darajada xizmat qilishi va qay darajada ahami-
yatliligini aniqlashga imkon beradi.
M a’naviy meros jamiyatda alohida olingan inson uchimgina emas,
balki butun jamiyat, xalq uchun xizmat qiladi. Shuning uchun m a’naviy
merosni baholaganda umummilliy manfaatlardan kelib chiqish lozim.
M a’naviy merosga aksiologik yondashganda xalqparvarlik va
vatanparvarlik mezonlari ham asosiylardan bo'lib hisoblanadi.
Xalqparvarlik — m a’naviyatning m illatda
Do'stlaringiz bilan baham: 
