Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B

Iste’molchining tovarga moyilligi o’zgarish dinamikasi 

Davr 

Tovar tarafdorlari ulushi,% 

A 

B 

1. Yanvar 

30 

35 

2. Fevral 

20 

36 

O’rtacha ko’rsatkichdan og’ish (+, -)  -10 

+1 

 

Kommunikatsiyalar samaradorligini baholash  

Umumiy  ko’rinishda  kommunikatsiyalar  samaradorligi  muloqot  doirasi 

hajmiga (bosma nashrlarda – tirajga), javob tariqasidagi so’rovlar soniga proporsional 

va murojaat qiymatiga teskari proporsional bo’ladi (10.9-jadval). 

10.9-jadval 

Nashr 

E’lon qiymati, 

ming rubl 

Javob tariqasidagi 

so’rovlar soni, birl. 

So’rovlardan 

daromad, ming 

rubl 

Samaradorlik 

koeffisienti 

gr 4 : gr.2 

A 

2,5 

100 

4,0 

1,1 

B 

1,5 

70 

2,8 

1,8 

 

Jadval  ma’lumotlaridan  kelib  chiqadiki,  B  nashr  samaraliroq,  chunki  u 

korxonaga  naqd  pul  shaklida  kelib  tushadigan  2,4  baravar  ko’p  daromad  keltiradi. 

Biroq,  amaliyotning  ko’rsatishicha,  kommunikasion  ta’sir  samaradorligini 

baholashda  umumiy  yondashuv  yetarli  emas.  Muloqotning  (tirajning)  potensial 

imkoniyatlarini,  e’lon  tavsifnomasini,  ta’sir  davri  va  boshqalarni  hisobga  oladigan 

ishonchliroq vositalarga ega bo’lish zarur. 

Yalpi  baholash  koeffisienti  (K

VO

)  reklamaga  bozorda  belgilangan  vaqt 

davomida  muayyan  vositalar  qo’llanishini  ta’minlaydigan  samaradorlik  tezkor 

ko’rsatkichi hisoblanadi. U buning uchun potensial imkoniyatga ega bo’lgan umumiy 

sonida  reklama  bilan  muloqotda  bo’lgan  muloqot  doirasining  salmog’ini  ko’rsatadi. 

Reklama  xabari  bilan  turli  vositalarda  bir  necha  marta  muloqot  qilganda  xususiy 

koeffisientlar  yig’indisi  chiqariladi  va  yalpi  baholash  koeffisienti  ko’rsatkichini 

beradi. 

2

1

К

К

ВО

Ч

Ч

К

=

 

bu yerda 

---

 

201 

K

VO

 – yalpi baholash koeffisienti; 

Ch

K1

 – reklama bilan muloqotda bo’lgan muloqot doirasi soni; 

Ch

  K2

 – reklama bilan muloqot qilish uchun potensial imkoniyatga ega bo’lgan 

muloqot doirasi soni. 

Agar reklama xabari joylashtirilgan shahar gazetasiga obuna bo’lgan 150 ming 

oiladan 12 tasi haqiqatda reklama bilan tanishib chiqadigan bo’lsa, bu holda baholash 

koeffisienti  0,08ni  yoki  8%ni  tashkil  qiladi.  Baholash  koeffisienti  0,08  va  0,12 

bo’lgan  uchta va to’rtta reklama  murojaatini chop etishda Kvok hajmi  mos ravishda 

0,24  va  0,48  ni  tashkil  qiladi.  Natijalovchi ko’rsatkich  yeKvsh  0,72  ga  teng  bo’ladi 

(0,24 + 0,48). 

Ushbu  bozori  aholisi  umumiy  sonida  iste’molchilar  potensial  foizi  bilan 

reklama qilishda foydalaniladigan vositaga to’g’ri keladigan maqsadli bozor muloqot 

doirasini  qiyosiy  baholash  tanlash  xususiyati  koeffisienti  (K

IZ

)  yordamida  amalga 

oshiriladi. 

цр

ар

ИЗ

Д

Д

К

=

 

bu yerda 

K

IZ

 – tanlash xususiyati koeffisienti; 

D

ar

 – reklama bilan muloqot qilish potensial imkoniyatiga ega bo’lgan muloqot 

doirasi ulushi,%; 

D

sr

 – maqsadli bozorni tashkil qiluvchi muloqot doirasi ulushi,%.  

Maqsadli  bozorda  «O’lka  yangiliklari»  jurnali  o’quvchilarining  ulushi  50%ni 

tashkil  qilsin. Maqsadli bozorni tashkil qiladigan aholi  ulushi  - 65%.  K

IZ

  hajmi 0,77 

ni tashkil qiladi (50 : 65). 

Reklama vositalarini tanlashga tizimli yondashuvda quyidagi formula bo’yicha 

muloqot  samaradorligi,  tanlash  xususiyati  va  reklama  xabari  qiymati  bir  vaqtdagi 

ta’sirini hisobga olish mumkin: 

ИЗ

ВО

кр

ЭР

К

К

Ц

К

=

 

bu yerda 

---

 

202 

K

ER

 – ko’rib chiqilayotgan reklama vositasining samaradorlik koeffisienti; 

S

kr

 – reklama bilan muloqot qiymati (rub.).  

10.10-jadvalda  keltirilgan  ma’lumotlarni  hisobga  olgan  holda  reklama  ta’siri 

uchun «Sut ishi» asosiy nashrini tanlash maqsadga muvofiq. 

10.10-jadval