Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B

Reklama vositalari samaradorlik darajasini baholash 

Nashr 

Reklama 

xabari qiymati, 

rubl 

Yalpi 

baholash 

koeffisienti 

Tanlash 

xususiyati 

koeffisienti 

Samaradorlik 

koeffisienti 

gr.2 : (gr. 3 • gr. 4) 

1. «Sut ishi» 

2500 

0,59 

0,52 

8149 

2. «Go’sht sanoati» 

2800 

0,64 

0,45 

9722 

 

Reklama  byudjeti  samaradorligini  baholash  uchun  mutaxassislar  T.Pauersning 

unga  erishish  xarajatlari  va  sotuvning  kutilayotgan  o’sishini  taqqoslashni  nazarda 

tutadi: 

P

OJ

 = k

rp

 P

b

 k

r

 - (R

d

 + R

p

 + R

pr

 K

rp

 P

b

 + V

pr

 R

pr

), 

Bu yera  

P

OJ

 – kutilayotgan foyda; 

K

rp

  –  bazaviy  darajadan  ulush  ko’rinishida  reklama  tadbirlari  hisobiga 

sotuvning o’sish koeffisienti; 

P

b

 – sotuv bazaviy darajasi; 

K

r

 – sotuv daromadlilik (rentabellik) koeffisienti; 

R

d

 – pudrat shartnomalari bo’yicha reklama xarajatlari; 

R

p

 – o’z ishlab chiqarishi va reklamani joylashtirishga joriy doimiy xarajatlar; 

R

pr

 – ishlab chiqarish va reklamani joylashtirishga o’zgaruvchan xarajatlar; 

V

pr

 – reklama ta’sirining muddatidan oldin to’xtash ehtimoli; 

R

pr

 – reklama ta’siri muddatidan oldin to’xtashi bilan izohlanadigan xarajatlar. 

Reklamadan  foydalanishda  joriy  tekshirish  usuli,  ya’ni  joriy  kuzatish, 

munosabatlarni  baholash  va  parallel  so’rovlar  yordamida  afzallik  va  kamchiliklarni 

baholash  qo’llanadi.  Tasodifiy  muloqot  doirasining  parallel  so’rovlari  telefon 

yordamida  amalga  oshiriladi.  Tovarga  nisbatan  munosabatlarni  baholash  tayyor 

---

 

203 

javoblarni  tanlagan  holda  baholar  shkalasi  bo’yicha  to’g’ridan-to’g’ri  savollar, 

shuningdek,  tejamkor-qimmat  kabi  turdagi  javoblar  sxemasi  bo’yicha  semantik 

differensial asosida amalga oshiriladi. 

Boshqa  bir  usul  –  joriy  kuzatish  bitta  muloqot  doirasidan  intervyular  seriyasi, 

iste’molchi  kundaliklarini  yuritish  va  xaridlarni  taftish  qilish  (iste’molchilar  guruh 

vakillari  vaqti-vaqti  bilan  tashrif  buyurishi  va  oxirgi  payt  uchun  ularning  xaridlar 

tarkibini aniqlash) yordamida reklama natijalarini oraliq baholashni nazarda tutadi. 

Reklama e’lonlari samaradorligini baholashda quyidagilar hisobga olinadi: 

Reklama  qilishda  foydalaniladigan  vosita  tarqalganligi:  reklama  tarqatishda 

foydalanish mumkin bo’lgan nashrlar tiraji hamda televizor va radiopriemniklar. 

Muloqot  doirasi:  muayyan  nashr  soni  o’quvchilari,  ko’rsatuv  tomoshabinlari 

soni. 

Reklama xabari muloqotlari oni: muayyan reklama murojaati bilan muloqotdan 

bo’lgan kishilar soni. 

Eslatish.  So’rov  davomida  reklama  murojaatini  e’lon  rangi  va  hajmi  hamda 

mahsulot  turi  bo’yicha  eslab  qolganlar  ulushi  odatda  umuman  muloqotda 

bo’lmaganlar sonidan kam bo’ladi. 

Reklamani idrok qilish. Reklama mazmuni va detallarini anglab yetgan kishilar 

soni odatda e’lonni eslab qolganlar sonidan kam bo’ladi. 

Sotuv  javobi.  Muayyan  reklamani  joylashtirish  natijasida  xaridorlar 

harakatlarini amalga oshiradigan kishilar soni oddatda eng kam bo’ladi. 

Maxsus  baholash  usullari  murojaatni  almashtirish  yoki  uni  yangi  kuch  bilan 

yangilash  zaruratini  aniqlash  maqsadida  reklamani  tarqatish  rejalashtirilgan  yiklini 

tugallash  uchun  foydalaniladi.  Eslab  olish,  eslatish  va  munosabatni  o’zgartirish 

darajachini tahlil qilish usullari qo’llanadi. Sotishni rag’batlantirish va reklama ta’siri 

solishtiriladi.  Masalan,  tadqiqotchilar  kir  yuvish  kukunlari  narxining  o’zgarishi 

reklama ta’siri harakatlarini farqlashdan muhimroq ekanligini aniqlashga erishdilar. 

Tovarni  bozorga  olib  kirish  galma-galligida  ma’lum  bir  qonuniyat  mavjud. 

Bitta  tovarni  boshqa  tovar  tomonidan  siqib  chiqarish  ma’lum  miqdorda  qo’shimcha 

marketing  harakatlarini  talab  qiladi.  Yangi  tovarni  chiqarishda  marketologlar 

---

 

204 

tovarlarni  bozorga  kiritish  galma-galligida  bozorda  tovarlar  ulushni  siqib  chiqarish 

jadvalini tuzish taklif etiladi (10.11-jadval).