Ergashova Munojatxon Xujamnazar qizi Mavzu: O‘zbekistonda maktabgacha ta’limni boshqarishning maqsad va vazifalari. Mundarija Kirish

Maktabgacha ta’lim muassasalarini faoliyatida tarbiyachi-xodimlarni boshqarish va uni shakllantirish

Jadal suratlar bilan rivojlanib borayotgan iqtisodiy islohotlar jarayonida boshqaruvning murakkablashuvi tobora ko‘zga tashlanmoqda. Zero, har bir sohada bo‘lgani singari ta’lim sohasida ham faoliyat turlari tegishli tartibda muvofiqlashtirilgan holda amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir. Bu jarayonda, birinchi navbatta, boshqaruv jarayonini samarali tashkil etishning nechog‘li muhim ekanligi namoyon bo‘ladi. Ushbu xususiyatlar boshqaruv jarayonida amalga oshirilayotgan turli chora-tadbirlar, shu jumladan, sarf- xarajatlarni minimallashtirgan holda, daromadni maksimal nuqtaga olib chiqish, tarbiyachi-xodimlar malakasini oshirish, xom-ashyo resurslari ta’minotining uzviyligini ta’minlash va faoliyatni optimal darajada tashkil etish bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlarda o‘z aksini topmoqda.

Ta’kidlash joizki, “Faoliyat” tushunchasini biz ko‘p ma’noda talqin etamiz.Masalan, “ijtimoiy faoliyat”, “siyosiy faoliyat”, “iqtisodiy faoliyat” kabi. Faoliyatlar xilma-xil bo‘lgani kabi, ularni o‘rganish va qo‘llanilish tartibi ham o‘ziga xos mezonlarga ega. Ayniqsa, bugungi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini targ‘ib etish sharoitida boshqaruv ilmining muhim xususiyatlari aynan iqtisodiy xo‘jalik faoliyatlari, chunonchi, kichik biznes subyektlaridan tortib yirik birlashmalar tarbiyachi-xodim larni boshqaruv faoliyatini amalga oshirishgacha bo‘lgan jarayonlarda murakkablashib borayotganligi va bu holat soha mutaxassislaridan katta mas’uliyat talab qilayotganligi sir emas. Bu esa mamlakatimizda murakkab xarakterga ega bo‘lgan boshqaruv jarayonini chuqur tadqiq etish vazifasini yuzaga keltirmoqda.

MTMlarida tarbiyachi-xodim lar boshqaruvning vujudga kelishi korxona kabi rivojlanish bosqichlarini bir necha davrlarga bo‘lib tadqiq etish maqsadga muvofiqdir. Bu borada xorij, xususan, AQSh va Yevropa davlatlarida korporativ boshqaruv jarayoniga bevosita daxldor bo‘lgan quyidagi faoliyatlarni misol tariqasida keltirish mumkin.

Tarbiyachi-xodim larni boshqarish — korxona manfaatlarini ta'minlash maqsadida inson salohiyatidan samarali foydalanishga qaratilgan tashkiliy, ijtimoiy-iqtisodiy, psixologik, axloqiy va huquqiy munosabatlar tizimidir.

MTM tarbiyachi-xodimlarni boshqarishning asosiy funksiyalarini o'zida aks ettiruvchi to'rt tarkibiy qism mavjuddir:

1. 
   MTM xodimlarini shakllantirish.
   
2. 
   MTM xodimlarini rivojlantirish.
   
3. 
   MTM xodimlarini baholash.
   
4. 
   MTM xodimlarini rag'batlantirish.
   

MTM xodimlarini boshqarish yoki inson xodimlarni deyilganda ham alohida menejerlar, ham umuman boshqaruv butun apparatining faoliyat turlari, eng avvalo boshqaruv faoliyati tizimi tushuniladi.

MTM xodimlari — maktabgach ta’lim muassasasi xodimlari: rahbar, mutaxassis-psixolog, metodist, xamshira, yordamchi-tarbiyachilar, ishchilar, xizmat ko'rsatuvchi kichik personal.

MTM xodimlarni boshqarish zamonaviy yo'nalishlari „inson resurslarini boshqarish" tushunchasini qamrab oladi.Inson resurslarini boshqarish ishlab chiqarishda inson omilini hisobga olishga asoslangan va rejalashtirish — personal bilan ish olib borish barcha yo'nalishlarini belgilab olish.

MTM xodimlarni rivojlantirish —tarbiyachi-xodimlarni yangi bilimlarga ehtiyojlarini aniqlash va bu ehtiyojlarni qondirib borish, boshqaruv uslublarini muttasil takomillashtirib borish, MTM tarbiyachi-xodimlarga ularning faolligini oshirishda har taraflama yordam berish.

MTM tarbiyachi-xodimlarni baholash — kompaniya yoki uning bo'linmasi pirovard yoki oraliq natijalariga inson resurslarining hissalarini aniqlash.

MTM xodimi ish sifatini baholash —tarbiyachilarning egallab turgan xizmat vazifalariga loyiqlik darajasini aniklash.

MTM tarbiyachi-xodimlarni nazorat qilish — attestatsiya nazorati tizimidan foydalangan holda rahbariyat qarorlari va ishlab chiqarish topshiriqlari ijrosi nazoratini amalga oshirish.

MTM tarbiyachi-xodimlarni boshqarishning asosiy maqsadi kompaniyada MTM tarbiyachi-xodim larni shakllantirish, rivojlantirish va uning salohiyatidan eng samarali ravishda foydalanishdan iboratdir. Bu —har bir MTM tarbiyachi-xodimi bilan olib borilayotgan ishni muttasil yaxshilab borish orqali uning o'z mehnat va ijodiy qobiliyatini oshirib borishiga erishish va bu qobiliyatidan kompaniya maqsadlariga erishish uchun iloji boricha to'la foydalanishni ta'minlash demakdir.

Bozor iqtisodiyoti bilan bog'liq ijtimoiy va huquqiy sohalardagi o'zgarishlar boshqaruvning yangi yo'nalishlarini shakllantiradi. Ular quyidagilardan iboratdir:

• 
  MTM pedagog-xodimlarni strategik menejmenti;
  
• 
  menejer karyerasini rejalashtirish;
  
• 
  MTM pedagog-xodimlarni boshqarishni muvofiqlashtirish texnikasi;
  
• 
  iqtisodiy tanglik sharoitida pedagog-xodimlarni boshqarish;
  

Yuqorida qayd etilgan barcha muammolarni hal etish va yangi yo'nalishlarda muvaffaqiyatga erishish umumiy asosga ega.

Boshqaruv nazariyasi va amaliyoti rivojlanishiga Sohibqiron Amir Temur va g'arb olimlaridan A.Smit, F.Teylor, G.Emerson, A.Fayol', G.Ford va boshqalar o'zlarining munosib hissalarini qo'shganlar.

Tashkilotni shakllantirish bosqichida MTM tarbiyachi-xodim lar bilan ishlash yo'nalishlari:

• 
  Tashkiliy tuzilmani loyihalashtirish;
  
• 
  pedagog-xodimlarga bo'lgan talabni rejalashtirish;
  
• 
  pedagog-xodimlarni shakllantirish va MTM pedagog-xodimlarga oid chora-tadbirlar rejasini tuzish;
  
• 
  pedagog-xodimlarni lar xizmatini shakllantirish;
  
• 
  pedagog-xodimlarga oid axborotlarni yig'ish, saqlash va ulardan foydalanish tizimini ishlab chiqish;
  
• 
  Nomzodlar faoliyatini tahlil qilish va ularni baholash mezonini shakllantirish.
  

Pedagog-xodimlarni rejalashtirish tashkilotning ehtiyojlarini qondirish, shuningdek, xizmatchilar va umuman, jamiyatning manfaatlarini ta'minlashga yo'naltirilgan. MTM pedagog-xodimlarni rejalashtirish, shuningdek, inson omiliga bo'lgan ehtiyojni oldindan aniqlashdir.MTM pedagog-xodimlarni rejalashtirishning vazifalari asosan quyidagilardan iborat:

• 
  pedagog-xodimlarni rejalashtirishning tartibini rejalashtirish boshqa turlari bilan muvofiqlashtirgan holda ishlab chiqish;
  
• 
  pedagog-xodimlarni rejalashtirishni korxona umumiy rejasi bilan bog'lash;
  
• 
  pedagog-xodimlar xizmatining reja guruhi va korxona reja guruhi o'rtasida samarali o'zaro hamkorlik faoliyatini tashkil etish;
  
• 
  korxonaga strategik rejalashtirishda pedagog-xodimlarni asosiy muammolari va ehtiyojlarini aniqlashga ko'maklashish;
  
• 
  korxona barcha bo'linmalari o'rtasida pedagog-xodimlar bo'yicha axborot ayirboshlashni yaxshilash.
  

Mavjud xodim larni baholashda, eng avvalo, ularning shakllanishiga ta'sir etuvchi tashqi omillariga, xususan mehnat bozoridagi vaziyatga e'tiborni qaratmoq lozim. Zero, mehnat bozoridagi holat ko'p jihatdan quyidagilarga bog'liq:

• 
  aholi soni, yoshi, jinsi salmog'idagi o'zgarishlarga;
  
• 
  tarmoq va hududiy bandlikdagi o'zgarishlarga;
  
• 
  qo'shimcha ishchi kuchini yollash darajasiga;
  
• 
  ishlab chiqarish hajmi, tarkibi va o'sish sur'atiga;
  
• 
  mehnat resurslarini boshqarish usuliga.
  

Ichki omillarni baholash uchun quyidagi ma'lumotlar tahlilini bajarishi zarur:

• 
  doimiy band bo'lgan xodimlar soni, familiyasi, yashash joyi, ishga qabul qilingan vaqti;
  
• 
  pedagog-xodimlar qo'nimsizligi;
  
• 
  MTM tarbiyachi-xodim larning tarkibi (malakasi, mutaxassisligi, yosh tarkibi, milliy tarkibi, nogironlik salmog'i, ishchi va xizmatchilar);
  
• 
  MTM tarbiyachi-xodim lar qo'nimsizligi;
  
• 
  ish kunining davomligi (to'liq yoki qisman bandligi, necha va qaysi smenada ishlashi, ta'tilining davomiyligi);
  
• 
  ish haqi, uning tarkibi, qo'shimcha ish haqi, ta'rif yoki ta'rifdan yuqori to'lov;
  
• 
  davlat yoki huquqiy tashkilotlar tomonidan ko'rsatiladigan ijtimoiy maishiy xizmat (ijtimoiy ehtiyojlarga ajratiladigan mablag'lar). Rejalashtirishning asosiy maqsadi firma yoki kompaniyani zarur bo'lgan ishchi kuchi bilan ta'minlash va uning xarajatlarini belgilashdan iborat.
  

Birinchi bosqichda tashkilotning maqsadlaridan kelib chiqqan holda asosiy vazifalar belgilab olinadi. Bu vazifalar har bir ish joyida, kerakli vaqtda zaruriy miqdorda va sifatli mehnat samaradorligini ta'minlashdan iborat. Albatta, MTM tarbiyachi-xodim larni rejalashtirishning boshqa vazifalari ham mavjud.Ularga MTM tarbiyachi-xodim mehnati samaradorligini rag'batlantirish kiradi.

Pedagog-xodimlarni rejalashtirishning ikkinchi bosqichida tashkilot rivojlanishi va yangilanishining umumiy sharoitlari bilan bog'liq holda MTM tarbiyachi-xodim lar strategiyasi ishlab chiqiladi.

Uchinchi bosqichda har bir xizmatchining aniq maqsadlari belgilanib, tashkilot ichida rahbarlik tamoyillari aniqlanadi.

MTM tarbiyachi-xodim larni rejalashtirish uchta ketma-ket bosqichni qamrab oladi:

Axborot bosqichi. Bu bosqichda statistik ma'lumotlar va boshqa zarur axborot to'planadi, qayta ishlanadi va MTM tarbiyachi-xodim lar bilan bog'liq holat shuningdek, uning istiqbolda rivojlanish variantlari tahlil qilinadi.

MTM tarbiyachi-xodim lar bo'yicha loyihalar ishlab chiqish bosqichi.MTM tarbiyachi-xodim lar bilan bog'liq holat va uning rivojlanish istiqbollarini tahlil qilish muqobil variantlar ishlab chiqish uchun asos yaratadi. Bu bosqichda MTM tarbiyachi-xodim lar bo'yicha muqobil loyihalar va ularning MTM tarbiyachi-xodim lar iqtisodiy maqsadlarga erishishga ta'siri tadqiq qilinadi. Bu bosqich eng ko'p mehnat va kadrlar xizmatlari MTM tarbiyachi-xodim laridan yuqori malaka talab qiladi.

Xulosa

Ta’limning poydevori hisoblangan maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirish jarayonida, raxbar va pedagog kadrlarni boshqarishni ilmiy asosda yo'lga qo'yishning ahamiyati beqiyosdir. Maktabgacha ta’lim doirasida boshqaruv protseduralarini optimallashtirish yangi texnikadan foydalanish, korxonada texnika bilan ishlash bo'yicha yangi ko'nikmalar talab etiladi. Bunday vaziyatda quyidagi yechimlarni tanlash mumkin:

1. 
   Pedagog-xodimlarni yangi usullarga o'rgatib, ular malakasini oshirish hamda bir vaqtning o'zida mehnat jadalligini oshirish. Bu xodimlardan boshqa yo'nalishlarda foydalanish imkoniyatlarini yaratadi va ular sonini nisbatan qisqartirishga yordam beradi.Tegishlicha, xodimlar sonini oshirmasdan ishlar hajmining ancha kengayishiga erishish mumkin;
   
2. 
   mehnat bozori taklif qiladigan xodimlarni yollashning yangi turlaridan foydalanish imkoniyatlari, almashtirilayotgan xodimning mehnati uchun qisman qo'shimcha haq to'lab kasblarni birga olib borish.
   

Ushbu kurs ishida maktabgacha ta’limni sifat bosqichiga ko‘tarishda yangi ta’lim metodlari, innovatsi­on texnologiyalarning ahamiyati keltirilgan. Sababi MTTning moddiy-texnik bazasi yuqori bo‘lsa-yu, tarbiyachi bola bilan ishlamasa, unga har kuni yangi ma’lumotlarni o‘rgatmasa, hamma qilingan harakatlar natijasi nolga tenglashib qoladi. Sohadagi mutaxassislar mahoratini oshirish, ularga zaruriy metodik ko‘mak berish maqsadida Maktabgacha ta’lim muassasalari rahbar va mutaxassislari­ni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti tashkil etilganligi muhimdair.