Ergashev alyorjonning kimyoviy texnologiya fanidan tayyorlagan

^{O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI}
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI QO’QON FILIALI

ELEKTRONIKA VA ELEKTR TEXNIKASI FAKULTETI

1-KURS (SIRTQI) 12-22 KT GURUHI TALABASI
ERGASHEV ALYORJONNING
KIMYOVIY TEXNOLOGIYA FANIDAN TAYYORLAGAN

REFERATI

Topshirdi: ____________________________
Qabul qildi: ____________________________
REJA:

1. 
   Fosfat kislotalar
   
2. 
   Fosfat kislotaning fizik va kimyoviy xossalari.
   
3. 
   Fosfat kislotaning olinishi.
   
4. 
   Fosfat kislota olishning texnolgik sxemasi.
   

1. Fosfat kislotalar

Fosfat kislotalar - fosfat angidrid (P2O5)ning suvli hosilalari. Bir molekula fosfat angidrid bilan bir necha molekula suv birikishiga karab 3 xil fosfat kislota olinishi mumkin: P₂O₅+H₂O = 2HPO₂, (metafosfat kislota); P₂O₅+2H₂O=H₄P₂O₇ (pirofosfat kislota); P₂O₅+3H₂O=2H₃PO₄ (ortofosfat kislota). Bularning ichida eng muximi ortofosfat kislota, u toʻgʻridantoʻgri fosfat kislota deb ataladi. Fosfat kislota (H₃PO₄) — rangsiz, tiniq kristall modda. Suyuqlanish temperaturasi 42,35°, zichligi 1,87 g/sm’. Normal sharoitda inert, yuqori trada koʻpgina metall va ularning oksidlari bilan reaksiyaga kirishadi va, hatto kvars bilan oltinga ham taʼsir etadi. Fosfat kislota suv bilan har qanday nisbatda aralashadi. Ortofosfat kislota 3 asosli, u 3 xil tuz hosil qiladi, mas, Ca(H₂PO₄)₂ — kaltsiy digidrofosfat (birlamchi fosfat); Ca₂(HPO₄)₂ — kaltsiy gidrofosfat (ikkilamchi fosfat); Ca₃(PO₄)₂ — kaltsiy fosfat (uchlamchi fosfat).
Fosfat kislota texnikada ekstraksion va termik usullar bilan olinadi. Ekstraksion usul maydalangan va ozroq fosfatga kislota qoʻshilgan tabiiy fosforitni sulfat kislota eritmasida eritishdan iborat. Termik usulda esa avval fosforitdan sof fosfor ajratib olinadi, soʻngra uni kuydirib fosfor (V) oksid — fosfat angidrid hosil qilinadi. Bu moddaga suv taʼsir ettirib uni H₃PO₄ ga aylantiriladi. Metafosfat kislota orto yoki pirofosfat kislotani qizdirib olinadi. Pirofosfat kislota esa gidrofosfatlarni qizdirib va boshqa usullarda olinadi.
Fosfat kislota oʻgʻitlar, texnik reaktivlar ishlab chiqarishda muhim xom ashyo. U organik mahsulotlar sintezida, faollangan kumir ishlab chiqarishda, metallar sirtida himoya qoplamalar hosil qilishda qoʻllanadi. Tozalangan, oziq-ovqat fosfat kislotasi deb ataladigan xili spirtsiz ichimliklar, farmatsevtik preparatlar, ozuqa konsentratlari tayyorlashda ishlatiladi.