Ergash Qobilov, Farxod Raupov

Narkulov Jakhangir
102

---

Buyrak strukturalari patologiyasi. Buyrak displaziyasi. 
Uning 
quyidagi ikki turi farqlanadi: rudimentar buyrak va pakana buyrak.
Rudimentar buyrakda buyrak embrion davrining ilk bosqichlarida 
o ‘z rivojini to ‘xtatadi. Bunda buyrak o ‘mida 1-3 
sm
yoki undan ham 
kichik o ‘lchamli sklerotik to ‘qima borligi aniqlanadi. Gistologik tek- 
shirishda esa kalavacha qoldiqlari va oz miqdorda siydik naychalari 
aniqlanadi.
Pakana buyrakda esa uning o ‘lchamlari (2-3 
sm
gacha) kichik 
b o ‘lib, parenximasida kalavachalar soni ancha qisqargan, biroq oraliq 
to‘qima ancha yaxshi rivojlangan. Pakana buyrak ko'pincha nefrogen 
gipertoniya bilan asoratlanadi.
M ultikistoz buyrak. 
Juda kam uchraydi. K o‘pincha bir tomon­
lama bo‘lib, buyrak to ‘qimasi o ‘m iga turli kistalar (pufaklar) kuza- 
tilib, siydik nayi obliteratsiyalangan yoki uning distal qismi umuman 
bo‘lmaydi (14-rasm).
Buyrak strukturalari anomaliyalari, asosan, aortografiya yordamida 
aniqlanadi. Bunda buyrak tomirlari yoki nefrogramma bo ‘lmaydi. 
Multikistoz bir tomonlama bo‘lsa, nefroektomiya o ‘tkaziladi, ikki 
tomonlama bo ‘lsa, bola tug‘ilishining dastlabki kunlaridayoq nobud 
bo‘ladi.
14-rasm. Buyrak kistoz anom aliyalari (sxema).
Buyrakning kistoz kasaliiklari 
- buyrakning tug‘ma kasalliklari 
orasida eng og‘iri hisoblanadi. Chunki u ikki tomonlama uchrashi 
mumkin. 
Buyrak polekistozi 
95 % shikastlanishda ham uning shilliq 
qavatidan kapillyar qon ketishi kuzatiladi. B a’zi hollarda ikki tomon-
Narkulov Jakhangir
103

---

lama bo ‘lib, ko’pincha naslga oid kasallik hisoblanadi (14-rasm). 
Bunda buyrak parenximasining o ‘mini turli kattalikdagi pufak- 
chalar egallaydi. Buyrakning tashqi ko‘rinishi xuddi uzum shingiliga 
o ‘xshash boTadi. B a’zan buyrak kattalashgan, ayrim bemorlarda esa 
uning hajmi o ‘zgarmagan, hatto kichiklashgan bo‘lishi ham mumkin. 
Polekistozlar uch guruhga boTinadi: glomerulyar, tubulyar va eks­
kretor. Glomerulyar polekistozda pufaklar buyrak naychalari tizimi 
bilan tutashmaydi. Shuning uchun pufaklar hamma vaqt bir o ’lcham- 
da qolaveradi. Bunda buyrak faoliyati tezda buziladi va oTim ro ‘y 
beradi.
Tubulyar polekistozda pufaklar qil naychalar bilan, ekskretor pole­
kistozda esa yig‘uvchi naychalar bilan tutashgan bo ’ladi. Shuning 
uchun ulaming o ‘lchamlari vaqt o ‘tishi bilan tobora kattalashaveradi. 
Ilk bor kichik pufakchalar buyrakning m ag‘iz va po ‘stloq qavatlarida 
joylashadi, ular orasida esa o ‘zgarmagan buyrak parenximasi yotadi. 
Demak, dastlab buyrak hajmi o ‘z m e’yorida boMadi. Bolalar yoshi 
kattalashgan sari pufakchalar ham kattalashaveradi va bundan buyrak 
parenximasi qisiladi, deformatsiyalanadi. Ikkilamchi kasalliklar 
buyrak polekistozi asorati sifatida tez-tez uchraydi.
K l i n i k a s i. Asosan, pufaklaming buyrak parenximasiga ko‘r- 
satayotgan ta ’sir darajasiga bog’liq. Kichik yoshdagi bolalarda kasal­
lik og‘ir o ‘tadi. Polekistoz piyelonefrit bilan asoratlansa, uremiya va 
anuriya yuzaga kelishi mumkin.
1-bosqich - kompensatsiya davrida buyrak sohasida sim-sim 
og‘riq boTib, kuchsizlanish, holsizlanish kuzatiladi. Buyrak funksi- 
yasi tekshirilganida ba’zi bir fimksional o ‘zgarishlar aniqlanadi.
2-bosqich - subkompensatsiya davrida esa buyrak sohasidagi og’riq 
davom etaveradi, bemoming og‘zi qurib, chanqaydi, tez char- 
chaydi, boshi og’rib ko ’ngli ayniydi. Odatda, bu belgilar buyrak 
yetishmovchiligi rivojlanishi va arteriya bosimining oshishiga 
bog’liq.
3-bosqich — dekompensatsiya davrida ko ’ngil aynishi doimiy 
b o iib , bemor tez-tez qusadi. Bosh og‘rig‘i, chanqash, umumiy holsiz- 
lik kuchayadi. Buyrakning filtratsiya va konsentratsiya xususiyatlari 
ancha pasaygan bo’lib, qonda mochevina va kreatinin miqdori osha- 
di. Agar piyelonefrit qo’shilsa, unga xos belgilar yuzaga keladi.
104