Epigrafika, tangalarni o‘rganish bilan esa numizmatika

Ibtidoiy jamoa tuzumi – insoniyat tarixining boshlang‘ich davri bo‘lib, bu paytda barcha mehnat qurollari umumiy bo‘lgan va hamma birgalikda mehnat qilgan




Ibtidoiy to‘da bu – turmush va mehnat umumiyligi negizida birlashgan eng qadimgi odamlar jamoasi.

Ibtidoiy to‘da asta-sekinlik bilan qarindoshlarning alohida uyushmasiga – urug‘ jamoasiga aylana borgan.

Urug‘ bu – birgalikda yashagan va mehnat qilgan, umumiy mehnat qurollari va qurol-yarog‘larga ega bo‘lgan qarindoshlar jamoasi.

Dastlabki urug‘ jamoalari ayol kishi, ya’ni ona atrofida jipslasha boshlagan. Insoniyat tarixidagi bu bosqich ona urug‘i davri – matriarxat deb ataladi.
Ancha keyinroq, mehnat qurollari va xo‘jalik yuritish shakllari takomillashgani sayin jamoadagi yetakchilik mavqeyi asta-sekin erkak kishiga o‘ta boshladi, endi u urug‘ga sardor bo‘lib qoldi. Olimlar insoniyat tarixidagi bu davrni patriarxat – ota urug‘i davri – deb atashadi. Patriarxat bilan eng qadimgi urug‘chilik tuzumi ham yakunlanadi.
Eng qadimgi odamlar dastlabki mehnat qurollarini toshdan yasagani tufayli arxeologlar insoniyat tarixining boshlanishini «tosh davri» deb atashadi. Tosh davri ancha uzoq davom etgan, shuning uchun ham uni quyidagi bosqichlarga ajratishadi, jumladan:
 Qadimgi tosh davri – paleolit (yunoncha «paleos» – «qadimgi» va «litos» – «tosh» so‘zlaridan)
 O‘rta tosh davri – mezolit (yunoncha «mezos» –«o‘rta»)
 Yangi tosh davri – neolit (yunoncha «neos» – «yangi»)
 Mis-tosh davri – eneolit (lotincha «eneus» – «mis» va yunoncha «litos» – «tosh»).