Epigrafika, tangalarni o‘rganish bilan esa numizmatika

Mil. avv. 2-ming yillikda Old Osiyo hududida yashagan xalqlarni birlashtirgan ilk davlatlar vujudga kela boshladi: Ossuriya, Xett, Mitanni kabi davlatlar va Finikiya shahar-davlatlari shular jumlasidandir. Bu davlatlar doimiy bosqinchilik va mudofaa urushlari olib borganlar.



Ossuriya podsholigi

Qadim zamonlarda ossuriyaliklar Frot va Dajla daryolari yuqori oqimidagi kichik hududni egallashgan. Avval Oshshur shahri, keyin esa Nineviya shahri poytaxt bo‘lgan. Aholisining asosiy mashg‘uloti dehqonchilik va savdo-sotiq edi.

Ossuriyaliklar jangari xalq bo‘lgan. Ular qo‘shni yerlarga tez-tez hujum qilib turardilar. Ossuriyaliklarning qudratli lashkari har yili yangi yerlarni zabt etishga erishganlar. Bo‘ysundirilgan xalqlar Ossuriya hukmdoriga katta miqdorda o‘lpon to‘lagan.

Shaharni bosib olgan ossuriyaliklar qal’a devorlarini, uylar va ibodatxonalarni buzib tashlab, aholini asirlikka haydab ketganlar. Yurishlarda raqiblardan tortib olingan hamma narsa poytaxtga oqib kelar edi. Ulug‘vor saroylar va ibodatxonalar boylikka to‘lib ketgan. Oshshurbanapal hukmronligi davrida Nineviyada Old Osiyodagi eng yirik sopol taxtachalardan iborat kutubxona jamlangan edi.

Asta-sekin Ossuriya davlati zaiflashib bordi. Mil. avv. 605-yilda Ossuriya qo‘shinlari Bobil va Midiya tomonidan qirib tashlangandan keyin davlat zavolga yuz tutdi.

Xett va Mitanni podsholigi

Taxminan mil. avv. XVIII asrda Kichik Osiyo markazida (hozirgi Turkiya hududida) xettlar degan podsholigi shimollik xalq o‘z davlatiga asos soladi. Xattusa shahri ana shu davlatning poytaxti bo‘lgan. Aholining asosiy mashg‘uloti dehqonchilik va chorvachilik edi.

Xettlar qo‘shni mamlakatlar bilan doimiy urushlar olib borishgan. Jangovar aravalar va temir uchli nayzalardan foydalanishgan. Hozirgi Suriya hududida vujudga kelgan qo‘shni Mitanni podsholigi xettlarning xavfli raqibiga aylandi. Urushlarda mitanniliklar otliq qo‘shindan foydalanishgan.
Tarixda nomlari noma’lum xalqlar (ularni «dengiz xalqlari» deb atashgan) xettlar poytaxtini bosib olib, shaharni butunlay vayronaga aylantirdilar. Davlat nuradi, xettlar esa boshqa xalqlarga singishib ketdi.

Urartu podsholigi


Urartu davlati Kavkazortidagi, hozirgi Turkiya sharqiy qismida va Armaniston hududlarida joylashgan. Aholisini urartlar deyishgan. Yagona davlat tashkil topishini mudofaa qilish zarurati Ossuriya hujumlaridan tezlashtiradi.