Enterit, kolit va enterokolitlar, ularning patoflziologiyasi va ratsional fannakoterapiya asoslari

ENTERIT, KOLIT VA ENTEROKOLITLAR, ULARNING PATOFLZIOLOGIYASI VA RATSIONAL FANNAKOTERAPIYA ASOSLARI
Ingichka ichakning yal1ig'lanishi bilan bog'liq kasal1iklarga enterit
kasalliklarl deyiladi. Yo'g'on ichakni yallig'lanishi bilan bog'liq
kasalliklarga езаkollt kasalllgl deb ataladi.
Bukasalliklami kehЪchiqishidaichakdagi ovqathazm qilishjarayonini
va uni boshqaruvchi ncrvno-ref1ektorjarayonlarning buzilishi katta rol
o'ynaydi.
Ichak kasalliklarining asosiy simptomlaridan biri - bu ichak
dispcpsiyasidir. Ichakdispepsiyasi о'zini kelib chiqishi ьо'yichaturli хН
sabвblarga сgз. Мasalan, ingichlca ichak bezlaridan chiquvchi shiralarini
о'zaro munosabatini buzilishi, ingichka ichakdagi modda almashinuvini
buzilishi, unda so'rilishjarayonini va ichak motorikasini buzilishi va
boshqalar. Albatta ichak dispcrsiyasi bilan bog'liq bemor holatini kelib
chiqishida OIТ boshqaruvchi nervno-reflektor jarayon va undagi
endokrin bezlaming funksiyasi bilan bog'liq omillar hamda toksik va
infeksion-toksik xarakterga ega holatlar katta rol о'ynaydi.
Ma'lumki, ichak innervatsiyasi vеgёta~iv nerv, ya'ni parasimpatik
уа simpatik neгу tolalari orqali boshqariladi. ~dashgan nervni qo'zg'alishi
ichak peristaltikasini kuchaytiradi, simpat ,k nerv tolalarini qo'zg'alishi
esa uni tonnozlaydi. Shu bilan birga adashgan nervni qo'zg'alishi ichak
bezlarini qitiqlab ichakshiralarini va undagi fennent tarkibini о'zgartiradi.
Vegetativnervtolalarining funksiyasi esa bosh miya po'stlog'ining
16&
nazorati ostida bo'ladi. Demak, bosh miya ham ichak funksiyasida
ishtirok etadi.
Shu bilan birga ichakdagi normal ovqat almashinuvini buzil·shi inson
holatini о'zgшtiЛЬ, reflektor уо' lIагbilan miyani oziqlanishini о'zgarishi
МNТnormal funksiyasini buzilishiga оliЬ keladi.
Уiщоridagi boshqaruv tizim1arining ta'sirida ichakda yuzaga cblqиvchi
turli xildagi ovqat hazm qilishjarayonlariningyetishmovchiligi turli юl va
turli darajadagi ichak kasalliklarini keltirib chiqaradi.
Ovqat hazm qilish jarayonining yetishmovchiligini asosiy beligisi
- Ьи uzoq muddat davomida najas tarkibida to'la hazm bo'lmagan
karbon suv, oqsil Уа yog'lardan iborat ovqat mahsulotlarini paydo
bo'lishidir.
КагЬоп suvlar modda almashinuyining buzilishida ichakda achigan
moddalar Уа gramm manfiy mikrobIar yordamida yuzaga keluvchi
hasharotlar ko'payib ketadi. Bunda najas suy va ko'piklardan iborat
holatda bo'ladi va uni achigan dispepsiya deyiladi.
Yallig'lanish va yiringli dispepsiyada esa - najasda gramm
musbat mikrobIar yordamida chirigan moddalar , peshobda esa [епоl
va indikantlar qayd etiladi.Natijada oqsil, karbonsuv, yog' va vitaminlar
yetishmovchiligi bilan bog'liq kaxeksiya yuzaga keladi Уа nervnoendokrin tizimining funksiyasi buziladi. Ви esa ovqat hazm bo'lish
jarayonini buzilishini yanada kuchaytiradi, ichakda so'rilishjarayoni
susayadi Уа ichakdagi regeneratsiyajarayoni buziladi.
Ichak dispepsiyasi sekin-asta boshqa organ va tizimlaming funksiyasi
izdan chiqqanda ham yuzaga keladi. Masalan,
1) те'dadan ovqatlarni ichakka о'tishini boshqaruvchi oshqozon Уа
уо'g' оп ichak refleksi buzilganda;
2) jigar, buyrak va ayollar jinsiy a'zolari bilan bog'liq reJlektor
dispepsiyada (meteorizm, ichak kolikasi, zapor va ponoslar yuzaga
cblqishi mumkin); .
3) simob bilan zaharlanganda, uremiya kasalligida toksik moddalar
ichak deyorini qitiqlab toksik dispepsiyani keltirib chiqaradi. Ви esa
gemorragik Уа yarali kolitlarni riyojlanishiga оliЬ keladi;
4) bazedoy kаsаШgidа, gipertireoidizmda, diabetik komalarda
nervno-endokrinli dispepSiya yuzaga chiqadi.
169
5) turli хН infeksion kasalliklar (sil, malyariya, хоlera, bryushnoy tif,
bakterial dizenteriya va boshq.) da infeksion dispepsiya rivojlanishi
mшnldn
Avvallari enterit va kolitlar umumiy bir пот - ichak kattari deb
nomlanar edi. Lekin ular keyinchalik (V,P.Obraztsov va boshq.) alohida
enteritlarga va kolitlarga xos kasallik simptomlari sifatida ajratildi.
Enteritlarda - asosan og'riqsiz ich ketish va diareya holati (ichak
g'uldirashi bilan) qayd etiladi.
Kolitlarda - asosan shilimshiq aralash kashasimon najas ajraladi,
qorinda og'riq ЬО' НЬ, u xojatjarayonida yanada kuchayadi. Palpatsiya
qilinganda kuchsiz g'uldirash qayd etilishi тumkin.
O'tkir (nomaxsus) enterokolit
O'tkir, banal, enterokolitуою gastroenterokolit OIТkasalliklari ichida
ko'p tarqalgan ovqatlar bilan zaharlanish yoki ovqatlarga bog'liq
toksikoinfeksiya kasalligidir.
O'tkir el1terokolit o'ziga xos ovqatlar bilan tushuvchi patogen
infeksiya уою ma'lum toksinlar bilan (simop, uremik zaharlanish) ichak
devorini qitiqlanishi natijasida, zararli moddalar bilan reflektor-toksik
ta'sirlarni yuzaga chiqishi паЩаsida yuzaga chiqadi. Bunda individual
ovqatlarga nisbatan yuqori sezuvchanlik, individual o'zlashtiraolmaslik,
mos tushmaslik va boshqalar Ьаm o'ziga xos rol o'ynaydi.
Shuningdek, sifatsiz ovqatlar, qiyinchilik bilan bir-biriga mos
tushmaydigan, keragidan ortiq qitiqlovchi moddalar ЬПan ichak devorini
ta'sirlanishi Ьат katta rol o'ynaydi.
Ovqatlar bilan zaharlanish, toksikoinfeksiya, ba'zi bir dorilar bilan
zaharlanish va ichak bakteriyalarining avtoinfeksiyalari (ichak
tayoqchalari, - Ваа.соli,Proteus vulgaris, enterokokk va boshq.) Ьат
enterokolitni kelib chiqishiga sababchi bo'ladi.
O'tkirenterokolitda quyidagi klinik simptomlarqayd etiladi:
o'zini noxush sezish, beldaog'riq, ishtahani yo'qolishi, tana haroratini
ko'tarilishi, terlash, so'lak ajralishi, ko'ngil aynash, qorinda og'riq, ich
surishi, qayd qilish, sliz aralash qon kelishi, ba'zan tinkani qurituvchi
xiqichoq tutishi kabi simptomlar, xojatga borishdan yarim soatlaroldin
kuchayadi. Bir kunda 3-7 marta ich suradi, najas kashasimon, qo'lansa
hidli, keyinchalikhidsiz suyuqlikholidaturli хН chirigan-ko'piksimon holda yuzaga keladi.
Yuqorida qayd etilgan simptomlar uyoki Ьиdarajada уо'g'оп ichakda
kuchli ichak spazmi bilan qayd etilsa, o'tkir kolit yuzaga chiqadi.
Sanab о'tilgan simptomlarqorinning o'ng yoki сЬарtomonida yuzaga
chiqishiga qarab o'ng уоИ chap tomonli o'tkir kolit deyiladi.
Chap tomonli o'tkir kolitda