Energo-mexanika fakulteti «mashinasozlik texnologiyasi» kafedrasi

MUJASSAMLASHTIRILGAN YO’NALISH MA’LUMOTLAR JADVALI

Grafik nomeri	Ishchi belgilar qatori	Ma’lumotlar majmui
1	2	3
	M01	Nomlanishi, sortamet, material razmeri va markasi,standartga javob berishi,texnik talablari.Yozuv bilan bir qatorda uni chegarani <> belgi bilan ajratiladi. Masalan: Aylana B22 GOST 2590-71/45 GOST1050-71
Kod	M02	Sinflanish boyicha material kodi
EB	M02, M	Detalning yagona uzunlik kodi,zagatovka, sinflanishi bo’yicha materalning COEBC
MD	M02	Konstruksion hujjat bo’yicha detalning og’irligi
EN	M02, B	Yagona narmallashuvi,materiallarning chiqimi yoki ishlangan vaqti, masalan : 1,10,100
O’rt. Sarf.	M02, M	Materialning o’rtacha sarfi
KIM	M02	Materialning ishlatilish koeffitsienti
Zagatovkani kodi	M02, M03	Zagatovkani sinflanish bo’yicha kodi.Zagatovka uchun ko’rsatilgan korinish .

2.14.1jadval davomi

1	2	3
KDning profile va o’lchamlari	M02,M03 M02,M03	Zagatovkaning boshlangich o’lchamlari va profile. Profil ko’rsatilmaydi . Bitta zagatovka uchun ketadigan detal soni
MZ	M02,M03	Zagatovka og’irligi
SEH	A	Operatsiya bajariladigan seh nomeri
Uch	A	Uchastka raqami
RM	A	Ishchi joyi raqami
Oper.	A	Detal yaratiladigan operatsiya texnologik ketma-keligi raqami
Kod,operat-siya nomi. Hujjat bel-gisi	A	Mehnat xavfsizligida qollanilayotgan yo’riqnomani operatsiya hujjat qismiga qollaniladi va <<;>> bilan ajratiladi.Zaruratga ko’ra ma’lumotlarni keying qatorga ko’chiramiz
Jihozlar nomlanish kodi	B	Uskunaning nomlashda uning inverter raqami va sinflanish kodi.Ma’lumotlarni <<;>>belgisi bilan ajratib olinadi.Inventar raqami o’rniga uning model raqami qisqacha ma’lumot tarzida yozib qoyiladi.
	B	Mexanizatsiyaning darajasi
Prof.	B	OKPDTR sohaning sinflanish kodi
R	B	Operatsiyani bajarish uchun ishning darajasi
UT	B	Meyoriy ko’rinish kodi ,OKPDTR sinflanish bo’yicha ishning vazifasining kodi
KR	B	Operatsiya yakunlash uchun belgi va ijrolar soni
KOID	B	Bir operatsiyani yakunlash uchun bir vaqtda ishlovchi detallarni ishga tushutish
OP	B	Ishlab chiqarish me’yori
K,sht	B	Ko’p tarmoqli dastgoh uchun ketgan vaqt koiffitsienti
T.pz	B	Operatsiyaga sarf bo’ladigan normativ vaqt

2.14.1 jadvalning oxiri

1	2	3
Material yoki yig’ilish detalining nomlanishi	M	Materiallarning sinflanishi bo’yicha yoki konstruktorlik xujjatibo’yicha yagona yig’iluvchi detallar nomlanishi
OPP		Detall komplektlari qayerdan olinganligi , guruhini delgilash (MK yig’ish uchun)
KI	M	Yig’ish jarayonida ishlatilayotgan detallar soni(MK yig’ish uchun)

Ishni bajarish tartibi

1.O’qituvchidan vazifani qabul qilish

2.Detalning konstruksiyasini o’rganish,texnologik bazani tanlash,detalni qayta ishlash yo’nalishini ko’rsatish.

3.Detalning chizmasini chizish,o’qituvchidan yo’nalish kartasini olish yoki FORMA 1 yo’nalish kartasi orqali blankani to’ldirish.

4.Texnologik jarayon ishlanmalarini yo’nalish kartasi asosida [1,2,3]yo’nalish bo’yicha to’ldirish.

5.Ish bo’yicha xisobat topshirish.

Hisobot mazmuni

1.Ishning nomi va maqsadi

2.Topshiriq va chizma detail uchun texnologik jarayon yo’nalishi ishlanmasi

3.Sxema bazasi bilan texnologik jarayon yonalish operatsiyasini ko’rsating.

4.Texnologik jarayonni yonalish karta ishlanmasi.

Nazorat savollari

1.Birinchi o’rinda zagatovkaning qaysi yuzalariga ishlov beriladi?

2.Ishlov berilmagan yuzalarni texnologik baza sifatida jarayonni o’rtasida va oxirida qo’llash mumkinmi?

3.Texnologik jarayonning qaysi pog’onasida qayta ishlashni ajratish mumkin?

4.Uskuna tanlash nimani aniqlaydi?

5.Uskuna tanlash tizimining oxiri nima ?

6.Yo’nalish operatsiyasi qanday tasvirlanadi, yo’nalish kartasini yozish jarayonida ?

7.MKdagi xizmat belgilari nimani anglatadi?

8.MKning ma’lumotlari qanday yoziladi?

9.Mehnat xavfsizligi yoki texnik xavfsizlik talabi qaysi bandda ko’rsatiladi?

AMALIY MASHG’ULOT №2

QO’SHIMLARNI HISOBLASH VA TANAVOR O’LCHAMLARINI ANIQLASH

Ishdan maqsad: zagotovka (ob’ekt) larga maxkamlab mexanik ishlov berganda, zagotovkaning maxkamlanuvchi baza yuzalarini bazalash sxemalariga asosan nazariy aniqlash. Barchaturdagimaxkamlovchimoslamalarniloyihalashnio’rganish.

2.3 Loyihalashtirish ketma-ketligi

Loyihalashda hohlagan baza obyekti sxema nazariyasining tanlanishdan boshlanadi.GOST 21495-76 bazasi tarkibida,obekt(zagatovka, detal , maxsulot ) ga kordinata sistemasidan berilgan holatda qabul qilinadi,tanlangan baza yordamida uning holati tanlanadi.Uch bazaning yig’indisi kordinatalar atrofida bir butun bazaga aylanada (2.1a rasm).Bir butun bazani ishlatish zaruriyati obektning kordinatalarini maxkamlashda ishlatiladi.Bu jarayonda obektni oltita geometrik bog’lamalar bilan qotiriladi va bu nuqtalar bilan belgilanadi(rasm 2.1b).Jarayonga muvofiq bog’lamalar soni zagatovkani qayta ishlashda uning malumot darajasini belgilaydi.

R.2.1Baza yig’masi (a) va nuqtalar joylashuvi (b)bazalashda prizma shaklidagi zagatovka (detall) ;I, II, III, -bazalar; 6-maxkamlash nuqtalari,zagatovkaning ikkitomonlama maxkamlagichlari (detalning) koordinata sistemasida

Obektni bazalashda asosan ikkita yoki bitta bazadan foydalaniladi.

Holat bo’yicha bazani qismga quyidagicha ajratiladi:a)konstruktorlik-detal yoki yig’ma birlikni yani buyumni holatini belgilaydi.b)asosiy konstruksion bazaning detali yoki yig’ma birligini buyumdagi holatini aniqlashda ishlatiladi. v) konstruksion bazadagi detallar yoki yig’ma birliklarni ishlatilayotgan holati bo’yicha buyumlar bilan birlashtirishda ishlatiladi. g)texnologik jihatdan – zagatovka yoki buyumni ishlab chiqarishdagi holatini aniqlashda, uni yig;ish va tamirlashda (rasm 2.2a) d)zagatovka yoki buyumning o’lchovini olchash imkoniyatini beradi.

Ajratish darajasi bo’yicha quyidagicha yoziladi (rasm 2.2b):

a)o’rnatiladigan baza-obektdagi bog’lanmalar joylashuvi,uning uch darajali malumotni ajratadi,koordinata o’qining oxiriga olib borib va boshqa ikki o’qga aylantiramiz;b)yo’naltiruvchi-obektga bog’lama joylashtirish, uni ikki darajali malumotdan ajratadi . v) aylanma o’q atrofida yoki bitta koordinata o’qi atrofi bo’ylab tegib erkin harakat qiladigan tirkak . g) ikkita aylana harakat beruvchi obekt ulanmasi. d)koordinata o’qlar bo’ylab ikkinchi darajali erkin o’tuvchi ikki tomonga ajratib qo’yadi

Xarakterlari bo’yicha bazi turlanishlar (rasm 2.4b):

a)ko’rimas hayoliy loyihalarning yuza, yoy va nuqtalari;b)yuzaning aniq haqiqiy ko’rinishi, chiziq yoki nutqaning keshishish chizig`i.

Baza osti sxemasida bazaviy zagatovkalar , detallar, yig’ma birliklar yoki buyumlar joylashuv nuqtasi tushuniladi.Hamma tirkak nuqtalari sxema bazasida (rasm 2.4a)dagidek bo’ladi va tartib raqami bilan raqamlanadi,baza bilan boshlanib tirkak nuqtalari soni ko’rinadi(rasm 2.4b).Qanaqa jarayonda bo’lmasin bitta nuqta qoyilsa uning atrofida nomerlar paydo bo’ladi.Jarayon obekti shu darajada aniq bo’lish kerakki , sxema bazasida tirgak nuqtalari aniq bilinishi kerak.

Bu jarayonda geometrik bog’lanmalar yig’ma baza tanasida 3 tomonlama otish imkoniyatini chegaralaydi , bular OX,OY,OZ va u o’q atrofida aylanishni ham chegaralaydi. Shundan so’ng u qimirlamas bo’ladi.

Ikki tomonla o’tuvchi geometrik bog’lanma darajasiga yetadi ,zagatovkaning silliq yuzasi yoki boshqa bir qismi ishlov berish yuqoriligini taminlaydigan elementlar – tirgak , bu zagatovkaga ishlov berilayotgan vaqtda uning mustahkam turishini taminlaydi.

Olti bog’lagich , zagatovkani olti tomonda qimirlamasligini taminlaydi,olti nuqtadan moslamaga mahkamlanadi:uchtasi joylashtiruvchi, ikkitasi yo’naltiruvchi, va bittasi bazaviy bazaviy tirgak .

Shunaqa vaziyat qabul qilinadi , masalan yupqa zagatovkani tayanch yuzalarini bazalashtirishdir.

Nazariy mexanikada koordinata OXYZ o’qi yordamida tanlangan tananing holatini O1 X1 Y1 Z1 o’qlariga bog’laymiz.

Xarakterik holatga qarab , masalani yechish zaruriyati yuzaning OXYZ o’qlarini hayolda xam bajarsa bo’ladi(masalan; aylananani markazidan topiladi), yani optimal yechim topiladi.

Materiallashtirish koordinata tekisligida tutashgan nuqtalarda fizik kattalikka yo’naltirilgan korpus yuzasi ,mukammal forma hosil qilish uchun. Obekt holati, haqiqiy yuzaga o’rnatiladi,tegisl koordinata o’qlarida aniqlanadi.(rasm 2.5a)

Mukammallashgan geometrik shaklda qismning yuzasi koordinata tekisligida bazaviy yuzani qabul qiladi (rasm 2.5 b )

Ishlab chiqish namunasing nazariy qismining sxemasi 2.6 va 2.7 rasmda ko’rsatilgan.(rasm 2.6a)dagi zagatovka frezalanganda h kenglik a va v o’lchovlarni bardosh berish kerak, parallel b yuzaga nisbatan munosabati.a yuzaning osti – A yuzaga munosabati .rasm 2.6b.
Qaytas ishlanayotgan zagatovkani eskizi qotirish sxemasiga nisbatan olinadi.Tirgak sxemasida,qisish va o’rnatiladigan asboblar huddiki yig’ma birliklar yoki detal ko’rinishda bo’ladi, bu GOST3.1107-81 da (2.3va 2.4 jadv.)

Yuqori va past tomondan ko’rinishi bo’yicha oquvchan va boshqaruv tirgaki huddiki harakatsiz tirgakdaydir.O’rtadan va orqadan ko’rinishida esa mos tushishi tutashuv nuqtalari birlashib ketadi. Ishchi yuza shakli tirgak,qisqich va o’rnatiladigan uskunalar moslamasining element vazifasi (jadv 2.5 )da chap tomonda ko’rsatilgan.

Qabul qilingan tirgak va qisqich ,o’rnatiladigan moslama sxemasi va rasmiylashtiraladigan o’rnatiladigan zagatovka sxemasi va GOST 3.1107—81 talabiga javob beradigan detall ko’rinishi 2.6 va2.7 jadv.

Qoidaga binoan loyihalashtirish boshlanganda surat boshlangan konturda ishlov berilayotgan shtrixlangan chegarada yoki rangli chegarada (qizil rangdan tashqari) .Kerakli xususiyatda zagatovka tasvirlanadi .Umumiy ko’rinish (sxema) zagatovkaning aylanma konturida uning davom ettirilayotgan chizma uskunalari (avval o’rnatiladigan elementlar so’ngra joylashtiladigan element yo’naltirish va boshqarish uskunasi yordam beruvchi o’rnatma va detallar ) .So’ngi chizma kontur korpusida o’rnatiladi . Ishlanma xususiyatiga qarab, zagatovkani shakllantirish uchun dastgohni tanlaymiz va operatsiyani sanoqli daqiqalar ichida tanlaymiz maxkamlanadigan sxema bo’yicha a)bir yuzaga yagona joylashuvda b)ko’p yuzaga bir joylashuvli v)bir yuzaga