Energetik texnologiyalar E

2.3.4. Om-induktiv va sof induktiv yuklamaning ishchi tavsiflari
Tajribadan ko’zlangan maqsad:

• 
  Uzatish liniyasida tok va kuchlanishning aralash Om-induktiv va sof induktiv yuklamalar bilan nisbatlarini o’lchash va talqin qilish.
  

Uskunalar ro’yxati va tajribani amalga oshirish

Miqdori	Toifa raqami	Nomi
1	74550	Uch fazali transformator TL380KV
1	74551	Elektruzatish liniyasi (EUL) modeli 380 kV
1	74557	Erga tutashuv kompensasiyasi
1	745561	Kuchli tok ulab-uzgich qurilmasi moduli
		Qo’shimcha qismlar
1	726256	Panel ramasi VT160, uch darajali
1	72675	FCCB bilan uch fazali ta’minot bloki
1	73242	Induktiv yuklama 0,1 / 0,3 / 1,0
1	73310	Rezistiv yuklama 1.0
5	50059	10 ta xavfsizlik tiqin-qopqog’idan iborat to’plam, qora rangli
1	500591	Probka-tutashtirgichlar, sariq-yashil rangli, 10 donadan iborat to’plam
1	500851	Himoyaviy biriktiruvchi simlar, 32 A, 32 donadan iborat to’plam
1	500852	Himoyaviy biriktiruvchi sim, 32 A, sariq / yashil rangli, 10 dona
		Qo’shimcha ravishda quyidagilar tavsiya etiladi:
1	727100	CASSY quvvat tahlil qilgich
1	524220	CASSY Laboratoriya 2
		Xohish-istakka ko’ra
1	72711	Sil-o-Metr
1	72712	Quvvat koeffisiyentini o’lchagich
1	72731	Elektromagnitli o’lchov uskunasi 1 A
3	72732	Elektromagnitli o’lchov uskunasi 2,5 A
2	72738	Elektromagnitli o’lchov uskunasi 600 V

Tartibot
Quyidagi tajriba o’tkazilishiga muvofiq sxemani yig’ing.

Uch fazali transformatorda kuchlanishni U_N + 5% miqdoriga o’rnating.
Tajribalar o’tkazishda induktiv yuklama haddan tashqari yuqori toklar ta’sirida qolmayotganligiga ishonch hosil qiling.
Induktiv yuklamaga ulangan 1,2 H miqdoridan boshlang. Rezistiv yuklama parallel tarzda ulanadi. 100% dan boshlab, rezistiv yuklama miqdorini 80%, 60% va 40% gacha ko’rsatilgan tartibda kamaytiring.
Har bir bosqichda quyidagi miqdorlarni o’lchang: liniya boshida U_A kuchlanishi, I_A toki, P_A faol quvvat va Q_A reaktiv quvvat, shuningdek liniya oxirida U_B kuchlanishi, I_B toki va cos φ_B.
O’lchangan miqdorlarni quyidagi jadvalga kiriting:

R (%)	UA (V)	IA (A)	PA (W)	QA (Var)	UB (V)	IB (A)	cos 𝜑𝐵
100	420	0.30	60	42	365	0.57	0.48
80	420	0.35	65	45	362	0.59	0.51
60	420	0.40	80	48	360	0.63	0.60
40	418	0.50	105	55	350	0.70	0.70

1,0 N va 0,8 N induktiv yuklamalar uchun yuqorida qayd etilgan o’lchovlarni takrorlang.
L = 1,0 H uchun o’lchangan miqdorlar:

R (%)	UA (V)	IA (A)	PA (W)	QA (Var)	UB (V)	IB (A)	cos 𝜑𝐵
100	420	0.38	58	62	350	0.65	0.41
80	420	0.40	62	65	348	0.67	0.46
60	420	0.44	78	68	342	0.69	0.54
40	416	0.52	100	72	338	0.76	0.65

L = 0,8 H uchun o’lchangan miqdorlar:

R (%)	UA (V)	IA (A)	PA (W)	QA (Var)	UB (V)	IB (A)	cos 𝜑𝐵
100	420	0.40	55	88	330	0.75	0.38
80	418	0.47	62	90	328	0.76	0.41
60	414	0.50	74	92	324	0.78	0.48
40	410	0.57	94	96	320	0.83	0.57

Barcha o’lchovlardagi kuchlanishlar uchun qaysi xususiyat umumiy hisoblanadi?
Javob:
Liniya oxiridagi kuchlanish liniya boshidagi kuchlanishdan ancha pastroq. U yuklama toki oshirilgan sayin kamayib boradi.
0,8 quvvat koeffisiyentli aralash om-induktiv yuklama holati uchun tok-kuchlanishning sifatli (ya’ni, haqiqiy emas) vektor diagrammasini chizing. Bu yerda elektruzatish liniyasining ishchi sig’imini e’tiborga olmaslik mumkin.

Birikmani rezistiv yuklamadan ajrating va L = 1 N bilan so’nggi o’lchovni takrorlang.
U_A = 421 V I_A = 0.28 V P_A = 20 W QA = 62 var
UB = 360 V I_B = 0.60 V 𝑐𝑜𝑠𝜑_𝐵 = 0.12 (ind.) ____
Nima uchun induktiv yuklama faol quvvatni ham sarflaydi (𝑐𝑜𝑠𝜑_𝐵 nolga teng emas)?
Javob:
Po’latda induktivlikning Om qarshiligi va yo’qotishlar reaktiv quvvatdan tashqari faol quvvatning muayyan qismi ham sarflanishiga olib keladi.
2.3.5 Om-sig’imli va sof sig’imli yuklamaning ishchi tavsiflari
Tajribadan ko’zlangan maqsad:

• 
  Uzatish liniyasida tok va kuchlanishning aralash om-sig’imli va sof sig’imli yuklamalar bilan nisbatlarini o’lchash va talqin qilish.
  

Uskunalar ro’yxati va tajribani amalga oshirish

Miqdori	Toifa raqami	Nomi
1	74550	Uch fazali transformator TL380KV
1	74551	Elektruzatish liniyasi (EUL) modeli 380 kV
1	745561	Kuchli tok ulab-uzgich qurilmasi moduli
		Qo’shimcha qismlar
1	726256	Panel ramasi VT160, uch darajali
1	72675	FCCB bilan uch fazali ta’minot bloki
1	73242	Induktiv yuklama 0,1 / 0,3 / 1,0
1	73311	Sig’imli yuklama 1.0
5	50059	10 ta xavfsizlik tiqin-qopqog’idan iborat to’plam, qora rangli
1	500591	Probka-tutashtirgichlar, sariq-yashil rangli, 10 donadan iborat to’plam
1	500851	Himoyaviy biriktiruvchi simlar, 32 A, 32 donadan iborat to’plam
1	500852	Himoyaviy biriktiruvchi sim, 32 A, sariq / yashil rangli, 10 dona
		Qo’shimcha ravishda quyidagilar tavsiya etiladi:
1	72711	Sil-o-Metr
1	72712	Quvvat koeffisiyentini o’lchagich
1	72731	Elektromagnitli o’lchov uskunasi 1 A
3	72732	Elektromagnitli o’lchov uskunasi 2,5 A
2	72738	Elektromagnitli o’lchov uskunasi 600 V

Uskuna om-induktiv yuklama tajribalaridagi kabi tajriba paneli ramalariga joylashtirilishi kerak, faqat induktiv yuklama sig’im yuklamasi bilan almashtiriladi:
Tartibot
Quyidagi rasmga muvofiq sxemani yig’ing.

Uch fazali transformatorda kuchlanishni U_N - 15% miqdoriga o’rnating.
Sig’imli yuklamaga ulangan 2 mkF miqdoridan boshlang. Rezistiv yuklama parallel tarzda ulangan. 100% miqdordan boshlab, rezistiv yuklama miqdorini 80%, 60% va 40% gacha ushbu tartibda kamaytiring.
Har bir bosqichda quyidagi miqdorlarni o’lchang:
Liniya boshida U_A kuchlanishi, I_A toki, P_A faol quvvat va Q_A reaktiv quvvat, shuningdek liniya oxirida U_B kuchlanishi, I_B toki va cos φ_B.
O’lchov natijalarini quyidagi jadvalga kiriting:

R (%)	UA (V)	IA (A)	PA (W)	QA (Var)	UB (V)	IB (A)	cos 𝜑𝐵
100	360	0.50	50	95	405	0.25	0.85
80	360	0.52	62	90	400	0.30	0.90
60	360	0.55	75	85	392	0.36	0.95
40	355	0.61	102	70	380	0.47	0.97

4 mkF va 6 mkF sig’imli yuklamalar uchun yuqorida qayd etilgan o’lchovlarni takrorlang.
C = 4 mkF uchun o’lchangan miqdorlar:

R (%)	UA (V)	IA (A)	PA (W)	QA (Var)	UB (V)	IB (A)	cos 𝜑𝐵
100	365	0.70	62	130	430	0.40	0.65
80	362	0.71	70	128	426	0.42	0.70
60	360	0.73	90	118	420	0.47	0.80
40	358	0.78	120	100	405	0.57	0.89

C = 6 mkF uchun o’lchangan miqdorlar:

R (%)	UA (V)	IA (A)	PA (W)	QA (Var)	UB (V)	IB (A)	cos 𝜑𝐵
100	370	0.88	75	170	462	0.55	0.50
80	370	0.90	85	165	460	0.57	0.55
60	365	0.92	106	150	450	0.60	0.65
40	360	0.95	140	130	430	0.70	0.80

Barcha o’lchovlardagi kuchlanishlar uchun qaysi xususiyat umumiy hisoblanadi?
Javob:
Liniya oxiridagi kuchlanish liniya boshidagi kuchlanishdan ancha yuqori. So’ngra u yuklama toki oshirilgan sayin qayta kamayib boradi.
0,8 quvvat koeffisiyentli aralash om-sig’imli yuklama uchun tok-kuchlanishning sifatli (ya’ni, masshtabga rioya qilingan) vektor diagrammasini chizing. Bu yerda elektruzatish liniyasining ishchi sig’imini yana hisobga olmaslik mumkin.

Birikmani rezistiv yuklamadan ajrating va C = 4 mkF bilan so’nggi o’lchovni takrorlang.
U_A = 370 V I_A = 0.79 V P_A = 0 W QA = 150 var
UB = 452 V I_B = 0.34 V 𝑐𝑜𝑠𝜑_𝐵 = 0.10 (ind.) ____
Nima uchun sig’imli yuklama, induktiv yuklamadan farqli ravishda, o’lchanadigan faol quvvatni sarflamaydi?
Javob:
Drossellardan farqli ravishda, kondensatorlar deyarli om yo’qotishlarni va po’latdagi yo’qotishlarni namoyish qilmaydi, shunday ekan bu yerda faol quvvat deyarli sarflanmaydi.