Energetik audit

ma’ruza. Energiya samaradorligi ko’rsatkichlari

Energiya tejaydigan loyihalarni iqtisodiy hisoblash natijasi loyihalar samaradorligi ko’rsatkichlarining qiymatlarini topishdir

1. 
   Oddiy va diskontlangan qaytarish muddati.
   
2. 
   Sof joriy qiymat (Yeng. NPV).
   
3. 
   Ichki daromad darajasi (Yeng. IRR).
   

Aynan mana shu ko’rsatkichlar to’plami investitsiya loyihasining qisqacha bayonida keltirilgan va manfaatdor tomonlar tomonidan energiya tejaydigan loyihaning jozibadorligini baholash uchun foydalaniladi. Bunday baholashning to’g’riligini ta’minlash uchun ko’rsatkichlarning iqtisodiy mohiyatini va ularning mutlaq qiymatlari sabablarini tushunish kerak. Energiya samaradorligini oshirish bo’yicha loyihalar samaradorligi ko’rsatkichlarining umumiy ro’yxati rasm4.2.

Investitsion xususiyatlar
Muddati	Umumiy samaradorlik	rentabellik
Ishlatilgan ko’rsatkichlar
Qaytarilish davri (DP)	sof joriy qiymat (NPV)	ichki daromadlilik darajasi (IRR)
Qaytarilishning diskontlangan davri (DPP)	Investitsion harajatlarning daromadlilik darajasi (PI)	Investitsiyalar rentabelligi (ROA, ROYe, ROIC)

Rasm. 4.2Loyihaning samaradorligi ko’rsatkichlari

Qayta tiklanish davri - bu loyihaning boshlang’ich xarajatlari uni amalga oshirishning umumiy natijalari bilan qoplanadigan vaqt davri. To’lash muddati chegirma koyeffitsiyenti bilan yoki bo’lmasdan ko’rib chiqilishi mumkin. Qayta


tiklanish davri har doimgidan oddiyroq, ammo haqiqiy vaziyatni aks ettiradi. Qaytarilishning oddiy muddati quyidagi formula yordamida hisoblanadi (4.1):
- vaqtni tejash
-Loyihaga jalb qilingan investitsiya (kapital qo’yilmalar)
Qayta tiklanishning diskontlangan davri, sarmoyalarning chegirma stavkasi orqali ko’rsatilgan daromadni hisobga olgan holda, loyiha daromadlari hisobiga investorlarga qancha vaqt davomida qaytarilishini ko’rsatadi
.


–vaqt tejash n
- n davridagi joriy xarajatlar chegirma darajasi
- loyihaga investitsiya
Bank uchun ishlashni hisoblashda diskontlangan qaytarilish muddati loyiha uchun kreditning minimal muddatini aks ettiradi.
Qaytarilish davri ko’rsatkichi - bu loyiha likvidligi va xavflarining ko’rsatkichi: uning qiymati qancha kichik bo’lsa, shunchalik yuqori likvidlik va xavf kam bo’ladi
Sof joriy qiymat35 - loyihaning samaradorligini hisoblashda foydalaniladigan asosiy ko’rsatkich bo’lib, uning asosida investitsion qaror qabul qilinadi. Ushbu qiymat, bir vaqtning o’zida olishning notekisligini hisobga olgan holda, umumiy pul tushumlarining ushbu loyihadagi umumiy xarajatlardan oshib ketishini tavsiflaydi. Sof joriy qiymat butun rejalashtirish ufqida loyihaning diskontlangan sof pul oqimlari summasi sifatida hisoblanadi.
Hozirgi sof qiymat butun hisob-kitob davri uchun aniq tejash summasi sifatida hisoblanadi va quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi::
Loyiha ijobiy NPV qiymati bilan samarali, NPV qiymati qanchalik yuqori bo’lsa, loyiha shunchalik foyda keltiradi. Sof joriy qiymatning miqdori diskont stavkasiga, loyihaning ufqiga va loyihaning qoldiq qiymatiga bog’liq.
Daromadning ichki darajasi (IRR) - diskontlash stavkasi, unda sof joriy qiymat (NPV) nolga teng bo’ladi. Ushbu ko’rsatkich loyiha investorga keltiradigan rentabellik foizini aks ettiradi. IRR ko’rsatkichi ushbu loyiha bilan bog’liq bo’lishi mumkin bo’lgan xarajatlarning ruxsat etilgan maksimal nisbiy darajasini ko’rsatadi. Agar loyiha bank krediti bilan moliyalashtirilgan bo’lsa, unda IRR qiymati kredit uchun foizlarning yuqori chegarasini ko’rsatadi, uning ortiqcha qismi loyihani foydasiz qiladi.
Amalda IRRni topish uchun chegirma qilingan daromad va investitsiya miqdori o’rtasida tenglik paydo bo’lmaguncha, chegirma stavkasi parametrlarini doimiy ravishda tanlashingiz kerak.
Umuman olganda, IRR hisoblash quyidagi formula bo’yicha amalga oshiriladi:
IRR indikatorini hisoblashda, u barcha loyihalar uchun mavjud emasligini yodda tutish kerak. U har doim birinchi davrlarda investitsiya xarajatlari va keyingi davrlarda daromadlar aniqlanadigan loyihalar uchun hisoblanishi mumkin, ya’ni. qachonki loyihaning pul oqimi salbiy bo’lsa, so’ng ijobiy bo’lib, butun loyihani rejalashtirish ufqida qoladi.
Hisoblash stavkasi (istalgan foyda) va ichki daromadlilik (rejalashtirilgan foyda) o’rtasidagi tafovut qanchalik katta bo’lsa, energiya tejaydigan loyihaning xatarlari shunchalik kamayadi va parametrlarning rejalashtirilgan qiymatlardan mumkin bo’lgan salbiy og’ishlariga nisbatan qarshilikka ega bo’ladi.
Shunday qilib, IRR ko’rsatkichining ma’nosi loyihani moliyalashtirish manbalari uchun eng yuqori to’lov stavkasini belgilashdan iborat bo’lib, bunda u engilliksiz hisoblanadi. Boshqa tomondan, IRR qiymatini investitsiya xarajatlari rentabelligining eng past kafolatlangan darajasi deb talqin qilish mumkin.
Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, energiya tejaydigan loyihani baholashda quyidagi omillar ham e’tiborga olinishi kerak: investorning loyihani amalga oshirishga chidamliligi (investorning loyihani rejalashtirilgan hajmda moliyalashtirish qobiliyati); teng sifatli alternativalarni aniqlashda odatda eng arzon tanlanadi; kuchlarni oldindan hisoblash uchun, xarajatlarni (investitsiyalar) dinamikasini rejalashtirish, tanqislikni
oldindan ko’rish va kerak bo’lganda qo’shimcha resurslarni jalb qilish to’g’risida g’amxo’rlik qilish tavsiya etiladi.

2.