Energetik audit

1992	6754
5808

2. ma’ruza. Energiyani boshqarish. ISO 50001

O’zbekistonda energiya tejashning qonunchilik va me’yoriy bazasini rivojlantirishdagi navbatdagi qadam ISO 50001 - "Energiya menejmenti tizimlari" xalqaro standartining qabul qilinishi bo’ldi.
ISO (Xalqaro standartlashtirish tashkiloti) standartlashtirish bo’yicha milliyorganlarning butun dunyo bo’ylab federatsiyasi (ISO tashkilotining a’zolari). Xalqaro standartlarni tayyorlash odatda ISO texnik qo’mitalari orqali amalgaoshiriladi. Texnik qo’mita tuzilgan mavzuni qiziqtirgan tashkilotning har bir a’zosi ushbu qo’mitada v akillik qilish huquqigaega. Bu ishda ISO bilan bog’liq bo’lgan xalqaro va davlat tashkilotlari ham qatnashadilar. Texnik qo’mitalarning asosiy vazifasi xalqaro standartlarni tayyorlashdir.
Ushbu xalqaro standartningmaqsadi tashkilotlarga energiya parametrlari, shu jumladan energiya samaradorligi, energiya sarfi, energiyadan foydalanish v intensivlikni yaxshilash uchun zarur bo’lgan tizim va jarayonlarni yaratishga imkon berishdir. Ushbu xalqaro standartning tatbiqi moliyaviy xarajatlarni, issiqxona gazlari chiqindilarini va atrof-muhitga boshqa ta’sirlarni e nergiyani tizimli boshqarish (energiyani boshqarish) orqalik amaytirishgaolib kelishi kerak. Bu har qanday geografik, madaniy va ijtimoiy sharoitdan qat’i nazar, barcha turdagi va o’lchamdagi tashkilotlarga tegishli. Muvaffaqiyatli amalga oshirish ushbu tashkilotning barcha darajalari va boshqaruv funktsiyalarining ishtirokiga, ayniqsa yuqori boshqaruvga bog’liq.
Ushbu xalqaro standar tenergiyasiyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish, maqsadlar, va zifalar va muhim yenergiya sarflanishi bilan bog’liq ma’lumotni hisobga oladigan harakatlar rejasini belgilashda tashkilotda amalga oshiriladigan energiya menejmenti tizimiga (YenMS) talablarni belgilaydi. Energiyani boshqarish tizimi tashkilotga energiyasi yosatigario yaqilish, energiya samaradorligini oshirish uchun zarur bo’lgan choralarni ko’rish va ushbu standart talablariga muvofiqligini namoyish etish majburiyatini bajarishga imkon beradi. Ushbu standartni qo’llash tizimning murakkabligini, hujjatlashtirish darajasi va manbalarini hisobga olgan holda, tashkilot talablariga moslashtirilishi mumkin, shuningdek, tashkilot nazorati ostida amalgaoshiriladigan faoliyatga tegishli.
Ushbu standart quyidagi printsipga asoslanadi:
Reja - qonun - tekshirish - takomillashtirish, tashkilotning kundalik amaliyotida energiyani boshqarish asoslarini doimiy ravishda takomillashtirish va amalga oshirishga imkon beradi (1-rasm).
Ushbu tamoyilni quyidagi sxema sifatida ko’rsatish mumkin:

• 
  Reja: maqsadlarni belgilash, kerakli jarayonlarni aniqlash
  
• 
  Natijalarni energiya parametrlari va energiya siyosatini takomillashtirish imkoniyatlariga muvofiq taqsimlash.
  
• 
  qonun: jarayonlarni amalga oshiring.
  
• 
  Tekshirish: energiya jarayonlari va mahsulotlarini energiya siyosati, maqsadlari, ushbu jarayonlarning asosiy xususiyatlariga muvofiqligini nazorat qilish va o’lchash.
  

• 
  -takomillashtirish: energiya ishonchliligini yanada oshirish bo’yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish.
  

Shakl 1. Energiyani boshqarish tizimi

Ushbu standartning universal qo’llanilishi energiya manbalaridan yanada samarali foydalanish, energiya ta’minoti ishonchliligini oshirish, raqobatbardoshlikni oshirish, shuningdek, iqlim o’zgarishiga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. Ushbu standart energiyaning barcha turlarini (qayta tiklanadigan, qayta tiklanmaydigan, ikkilamchi energiya manbalari) qamrab oladi.

Ushbu xalqaro standart tashkilotda energiya menejmenti tizimini sertifikatlash / ro’yxatdan o’tkazish va o’zini tasdiqlash uchun ishlatilishi mumkin. U energiya tejashga mutlaq talablarni tashkilotning energiya siyosati va tegishli qonun hujjatlarini bajarish majburiyatlaridan tashqarida o’rnatmaydi. Shunday qilib, shunga o’xshash operatsiyalarni amalga oshiradigan, ammo turli xil energiya ko’rsatkichlariga ega ikkita tashkilot uning talablariga javob berishi mumkin.

Tashkilot ISO 50001-ni sifat, atrof-muhit, xavfsizlik va sog’liqni saqlash, ijtimoiy javobgarlik tizimlari va boshqalarni boshqarish tizimlariga qo’shishni tanlashi mumkin.

ISO 50001 umumiy qoidalari

Tashkilotga kerak

• 
  a) ushbu standart talablariga muvofiq energiyani boshqarish tizimini (YenMS) yaratish, hujjatlashtirish, amalga oshirish va qo’llab- quvvatlash;
  
• 
  b) energiyani boshqarish tizimining miqyosi va chegaralarini aniqlash va hujjatlashtirish;
  
• 
  c) energiya samaradorligini va energiyani boshqarish tizimini doimiy ravishda yaxshilashni ta’minlash uchun ushbu standart talablariga qanday javob berishini aniqlang va hujjatlashtiring.
  
• 
  Boshqaruv javobgarligi
  
• 
  Umumiy qism
  
• 
  Yuqori rahbariyat energiya menejmenti tizimiga sodiqligini va qo’llab-quvvatlashini namoyish qilishi va uning samaradorligini doimiy ravishda quyidagilar orqali yaxshilashi kerak
  
• 
  a) energiya siyosatini yaratish, amalga oshirish va qo’llab- quvvatlash;
  
• 
  b) rahbariyat vakilini tayinlash va energiya menejmenti tizimi bo’yicha ishchi guruhning qo’shimcha a’zolarini tasdiqlash;
  
• 
  v) energiyani boshqarish tizimini yaratish, amalga oshirish, texnik xizmat ko’rsatish va takomillashtirish uchun zarur bo’lgan resurslar bilan ta’minlash;
  
• 
  d) energiyani boshqarish tizimining ta’siri darajasi va chegaralarini aniqlash;
  
• 
  e) tashkilotdan energiyani boshqarishning ahamiyati to’g’risida xabarlar,
  
• 
  f) energiya samaradorligini oshirish maqsadlari va vazifalarini belgilash va bajarish;
  
• 
  g) energiya samaradorligi ko’rsatkichlarining ushbu tashkilot bilan bog’liqligini aniqlash
  
• 
  h) iloji bo’lsa, energiya bilan ta’minlashni o’z ichiga olgan uzoq muddatli rejalashtirish
  
• 
  i) natijalarni o’lchash va ular to’g’risida ma’lumot berish qobiliyatini berish,
  
• 
  j) energiyani boshqarish tizimini tekshirish (tahlil qilish).
  

2. 
   ma’ruza. Energiyani boshqarish sohasidagi jahon tajribasi.
   

Har qanday davlat iqtisodiyotining holati va aholining turmush darajasi ko’p jihatdan yoqilg’i-yenergetika resurslarining mavjudligi va ulardan foydalanish samaradorligi bilan belgilanadi. Iqtisodiyoti asosan Belarus Respublikasiga to’la mos keladigan energiya manbalarini olib kirishga asoslangan davlatlar uchun raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishda hal qiluvchi omillardan biri bo’lgan foydalanish samaradorligi aniqdir.
Energiyani tejashni boshqarish va energiyadan oqilona foydalanish texnologiyalarini qo’llash sohasidagi xorijiy mamlakatlar tajribasiga to’xtalib o’tamiz.
Janubi-Sharqiy osiyo mamlakatlarida (Koreya, Singapur, GonkongvaTayvan) energiyani tejash tadbirlarining muhim qismi davlat tomonidan moliyalashtiriladi, u ko’pincha sanoat bo’lmagan sohaga mos keladigan energiya uskunalarini o’rnatadi, binolarni rekonstruktsiyaqilish va materiallarni
sotib olish uchun xonadonlar yegalariga maqsadli foizsiz kreditlar ajratadi. Mavjud standartlar va mutaxassislarning tavsiyalari bilan.
Tayvan hukumati sanoat korxonalariga energiya va tejash uskunalarini sotib olish uchun mahalliy va chet yelda past foizli kreditlar beradi.
Dunyoning aksariyat sanoatlashgan mamlakatlarida (AQSh, Germaniya, Yaponiya, Frantsiya, Ispaniya, Angliya va boshqalar) alternativenergiyani rivojlantirish bo’yicha milliy dasturlar mavjud bo’lib, keyingi 5-10 yil ichida an’anaviy bo’lmagan qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishni sezilarli darajada ko’paytirishni ta’minlaydi: 2 - 5% gacha. (Daniya, Gollandiya, AQSh) va iste’molning 10-15 foizigacha (Avstraliya, Kanada).
Quyosh energiyasi, shamol energiyasi va biomassadan foydalanadigan qurilmarlar katta qiziqish va taqsimot hisoblanadi. Isroilda, har bir uyni quyosh suv isitgichi bilan jihozlashni talab qiladigan qonunga muvofiq, taxminan 15 ming GJ energiya ishlab chiqaradigan va issiq suvga bo’lgan ehtiyojning 70 foizini ta’minlaydigan 800 mingga yaqin quyosh qurilmalari o’rnatildi.
Shamol elektr stantsiyalari (shamol turbinalari) bugungi kunda tijorat kamolotiga yetdi va shamol tezligi qulay bo’lgan joylarda ular an’anavi energiya manbalari bilan raqobatlasha oladilar. Shunday qilib, AQShda 1,5 million kVt dan ortiq shamol turbinalari o’rnatildi, Daniyada shamol turbinalari mamlakat iste’mol qiladigan energiyaning qariyb 3 foizini ishlab chiqaradi va Shvetsiya, Gollandiya va Germaniyada o’rnatilgan shamol turbinalarining quvvati katta.
So’nggi paytlarda biomassadan energiya maqsadlarida foydalanishga e’tibor kuchaymoqda. Buningsababi, o’simlik biomassasidan foydalanish atmosferada CO2 kontsentratsiyasini oshirmaydi.
AQShning energiya tejash siyosati tajribasi
AQShda70-yillarning o’rtalaridan boshlab turli xil shakllarda energiya tejash siyosati olib borildi. Uni amalgaoshirishning dastlabki 10 yilida energiya uchun sarf-xarajatlar 200 milliard dollardan ko’proq qisqartirildi. 1974 - 1986 yillarda AQSh sanoatiningenergiya zichligi ha ryili 3,7% ga pasayib bordi va keyinchalik pasayish darajasi yiliga taxminan 1,2% ni tashkil etdi.
AQSh da yozgi davrda yelektrtarmoqlari da maksimal yuk tungi yuklarga nisbatan 2-3 marta ko’p va 500 kVtga yetadi. Bundan tashqari, ushbu yuklarning uchdan bir qismi konditsioner tizimning ishlashi bilan bog’liq. Shuning uchun, kunning qizg’in soatlarida, elektrenergiyasining tariflari oshiriladi, qolgan vaqtlarda yesa imtiyoz beriladi. Mavjud tarif tizimiga yenergiya sarfi oshib borishi bilan uning hajmi oshadigan tabaqalashtirilgan tariflar kiradi; energiya tejash bo’yicha muayyan tadbirlarni amalga oshiradigan binolar aholisi uchun pasaytirilgan tariflar belgilanadi; Yuqori tariflar talabning ortib borayotgan davri uchun yeng yuqori stavka bo’yicha olinadi. Ba’zi kommunal korxonalar yaxshi issiqlik izolyatsiyasi va samarali yenergiya isitish tizimiga yega bo’lgan yangi uylarni sotib olayotganda mijozlar uchun maxsus yenergiya tejaydig antariflarni o’rnatadilar. Bunday holda, tarif stavkasi 12 - 14% ga tushiriladi. Mijozlar pasaytirilgan tariflar yevaziga yelektrenergiyasini iste’mol qilishni past
sharoitlarda ushlab turishlari shart bo’lgan tizim jori yetilmoqda. Bu eng yuqori talabni uydagi xaridorga o’rtacha 1,3 kVt tejashga imkon beradi.
Hozirgi vaqtda arzon yelektr hisoblagichlari mikroprotsessorlar bilan ishlab chiqilgan va kelgusi 10 yil ichida sotuvga chiqariladi, bu yesa barcha iste’molchilarga iste’mol qilingan yelektrenergiyasi uchun tabaqalashtirilgan tarifni oshirish imkoniyatini beradi (yaqin vaqtgacha u faqat 500 kVt dan oshiq quvvatga yega yirik iste’molchilarga qo’llaniladi).
Yaponiya sanoatida yenergiya tejash
Yaponiya yenergiya tejashni davlat tomonidan tartibga solishda qat’iydir.
Shuning uchun u foydalanadigan imtiyozlar Belarus uchun qiziqish uyg’otadi. "Yenergiyani tejash to’g’risida" Yaponiya qonuni hukumatdan yenergiyadan
oqilona foydalanishni rag’batlantirish uchun moliyaviy va soliq choralarini qo’llashni talab qiladi. Qonun boshqa uskunalarga kapital qo’yilmalar bilan solishtirganda yenergiya tejashga investitsiyalarning ustuvorligini belgilaydi.
Agar Yaponiyadagi tadbirkor yenergiya tejaydigan uskunalarni joriy qilmoqchi bo’lsa, unda kapitali to’liq davlatga tegishli bo’lgan banklardan birida imtiyozli davr uchun kredit olish imkoniyati mavjud (bunday banklarning ro’yxati qonunga ilova qilingan). Uy qurish uchun yaponlar uy-joy kredit korporatsiyasidan kredit olishlari mumkin, bu ham bank muassasasi bo’lib, uning kapitali to’liq Yaponiya hukumatiga tegishli. Agar u yenergiya tejaydigan yelementlar bilan ta’minlangan bo’lsa (masalan, qo’shimcha issiqlik izolatsiyasi), kreditning yuqori chegarasi ko’tarilishi mumkin.
Kamroq og’irlik va soliq imtiyozlari. Agar korporativ yoki yakka tartibdagi tadbirkor yenergiya tejaydigan uskunani sotib olsa yoki uni sotib olganidan keyin bir yil ichida biznes uchun ishlatsa, u murojaat qilishi mumkin:

• 
  uning umumiy solig’i yoki daromad solig’i sotib olingan asbob- uskunalarning qiymatidan 7% ga kamaytirilgan darajada (chegirma 20% gacha bo’lishi mumkin);
  
• 
  birinchi yilda muntazam chegirmaga qo’shimcha ravishda uskuna qiymatining 30% miqdorida maxsus chegirma qo’llaniladigan choralar.
  

Ushbu chora-tadbirlar bilan qamrab olingan asbob-uskunalar ro’yxati 81 narsani o’z ichiga oladi.
Yaponiyada aholini yenergiyani tejash to’g’risida xabardor qilish choralari ko’rilmoqda, risolalar va plakatlar chiqarilmoqda, simpoziumlar o’tkazilmoqda va ommaviy axborot vositalaridan foydalanilmoqda. "Yenergiyani tejash kuni" va "Yenergiyani tejashning umumiy auditi" jamoatchilikni xabardor qilish va jamoat faolligini oshirish maqsadida tashkil yetilmoqda.
Oddiy mijozlar yeng tejamkor modellarni tanlashlari uchun jihozlar yetiketlanganbo’lishikerak.
Yaponiyakorxonalarida "Sifatdoiralari" faoliyatikengqo’llaniladi - kompaniyaxodimlarinibirlashtiradigankichikguruhlar, ularmustaqilravishdavakattaxodimlarningyordamibilankorxonadamehnatniratsional lashtirishvatakomillashtirishbo’yichatakliflarishlabchiqishvaamalgaoshirishadi. energiyatejashuchun.
Bu ishkompaniyarahbariyatitomonidanboshlanganvarag’batlantirilgan. To’garakningishiniturli xil usullarbilanamalgaoshirishmumkin - ishvaqtlarida (taxminan 1 soat) vaishvaqtidantashqari, ularnimoddiytomondanqo’llab- quvvatlashmumkinyokiyo’q, lekinhardoimaxloqiyjihatdanqo’llab-quvvatlanadi. "Sifatlidoiralar" faoliyatiulkanmoddiysamaraberadi.
Yaponiyaiqtisodiyrivojlanishiningkuchliharakatlantiruvchikuchi - barchani o’z faoliyatigajalbqiladigan, shujumladan, sifatniboshqarishbo’yichakichikguruhlar (SCC). korxonaningoddiyishchilari, ya’ni. to’g’ridan- to’g’riishlabchiqarishsohasibilanshug’ullanadigan, energiyasarflaydiganvayenergiyatejaydigantadbirlarniamalgaoshirishdaqatnashadig anlar. Odatda, DSQ doimiyo’zinio’ziboshqarishvaishsifatiniyaxshilaydigan 5 dan 10 gachayuqorimalakalimutaxassislardaniborat.
DSQningasosiyprintsiplari:

• 
  Harbirkishiningimkoniyatlarinito’liqochibberishvanatijadagur uhningsalohiyatinirivojlantirish;
  
• 
  Mehnatyoqimli, hayotiyvaqoniqarlibo’lishiuchunmehnatsharoitlariniyaxshilash;
  
• 
  Korxonaning rivojlanishi va rivojlanishiga hissa qo’shish..
  
• 
  7-ma’ruza. Korxonaning energiya manbalari: turlari va tasnifi.
  
• 
  Insoniyatenergiyaishlabchiqarishvaundanfoydalanishdauzoqy o’lbosibo’tdi: yonayotganolovenergiyasidanreaktorlarningyadroyenergiyasigaqadar. Ushbuyo’likkimuqobiltendentsiyagaolibkelgandasturlarnikengaytirishvayen ergiyasarfinioshirishbilantavsiflanadi.
  
• 
  Birinchitendentsiyashundaki, uningfaoliyati, hayoti, rivojlanishi, insoniyatdoimiyravishdayoqilg’i- yenergetikaresurslaridanfoydalanishnioshirmoqda.
  
• 
  Yigirmanchiasrdadunyodayenergiyaiste’moli 10
  

martadanko’proqqaoshdivaasroxirida 15
milliardtonnastandartyoqilg’idanoshdi. Sayyoradagiayrimmamlakatlarningrivojlanishiyenergiyaiste’molidarajasibila nuzviybog’liqdir. Jadvalda. 1.2.1
aholijonboshigayenergiyata’minotidarajasigaqarabmamlakatlarningrivojlanis hko’rsatkichlarivahayotsifatidinamikasiniko’rsatadi.

• 
  Jadvaldagima’lumotlarshuniko’rsatadiki, energiyaiste’molidarajasihayotsifati, mamlakatlarningrivojlanishdarajasigata’sirqiladi. Shubilanbirqatorda, mamlakatlariqtisodiyotiningenergiyasamaradorligihamenergiyaiste’molio’si shibilano’sibbormoqda.
  
• 
  Shundayqilib,
  

rivojlangandavlatlarrivojlanayotganmamlakatlargaqaragandabirkishigayelekt renergiyasini 4,5-5 marta, kamrivojlanganmamlakatlargaqaraganda 24-25 baravarko’piste’molqiladilar. Shubilanbirga,
rivojlanganmamlakatlardahayotdarajasiko’rsatkichlaririvojlanayotganmamla katlargavaayniqsarivojlanmaganmamlakatlargaqaragandaanchayuqori.

• 
  Masalan,
  

rivojlanmaganmamlakatlardao’rtachaumrko’risho’rtacha 53 yoshni,
rivojlanayotganmamlakatlarda 67 yoshni, rivojlanganmamlakatlardayesa 74 yoshnitashkiletadi.
Rivojlanganmamlakatlardaaholijonboshigayalpimilliymahsulotrivojlanayotg anmamlakatlarganisbatan 6,5–7
baravarvarivojlanmaganmamlakatlardagiganisbatan 43-45 martayuqori. elektrenergiyasiningharbirbirligirivojlanganmamlakatlardayalpiichkimahsul otgarivojlanayotganmamlakatlargaqaraganda 1,3
baravarvarivojlanmaganmamlakatlardagiganisbatan 1,7 baravarko’pdir.

• 
  1.1-jadval
  
• 
  Rivojlanish darajasi har xil bo’lgan mamlakatlarda energiya ta’minoti va hayot sifati ko’rsatkichlari
  

№	Ko’rsatkich	Mamlakatlar
		Rivojlanma gan	Rivojlang an	Yuqori darajada rivojlangan
1	energiya ta’minoti, kVt * soat / kishi	300	1700	7700
2	energiya ta’minoti, rel. ko’rsatadi	1,00	5,60	24,70
3	Hayot muddati, yillar	53	67	74
4	Hayotning davomiyligi taassurot	1,00	1,26	1,40
5	Aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot, AQSh dollari / kishi	270	2000	12000
6	GNP, havola taassurot	1,00	7,41	44,40
7	energiya samaradorligi, GNP / kVt / soat	0,90	1,18	1,56
8	energiya samaradorligi, rel. taassurot	1,00	1,31	1,73



• 
  Hayot sifati va energiya iste’moli o’rtasidagi bog’liqlikni tavsiflovchi yana bir dalil, XX asrda har yili insoniyatning o’rtacha umr ko’rishi ortishi energiya manbalarining ma’naviy iste’molini 120 kg standart yoqilg’iga ko’payishi bilan birga bo’lgan.
  
• 
  Yuqoridagi ma’lumotlar tarixiy tajriba hayot sifatining o’sishi va elektr resurslari iste’moli o’rtasidagi munosabatlar tendentsiyasiga olib kelishini aniq tasdiqlaydi.
  
• 
  Ikkinchi tendentsiya quyidagilar bilan tavsiflanadi. Iste’mol qilinadigan energiya inson hayoti uchun salbiy oqibatlarga olib keladi, energiya kamayadi. Shunday qilib, har yili er yuziga 125 milliard tonna toshlar etkazib beriladi, 10 milliard tonna oddiy yoqilg’i yoqiladi, 270 million tonna chang, 140 million tonna oltingugurt dioksidi, 70 million
  

tonna zaharli gazlar atmosferaga chiqariladi. Bundan tashqari, sayyoramizning suv havzasiga ishlov berilmagan chiqindilarning ulkan zaxiralari.

• 
  Shunday qilib, bir tomondan, hayot sifatini yaxshilash uchun energiyadan keng foydalanish zarurati mavjud bo’lsa, ikkinchi tomondan, atrof-muhitga tobora ko’proq salbiy ta’sir ko’rsatilmoqda, yoqilg’i zaxiralari kamayib bormoqda.
  
• 
  Ushbu raqobatdosh tendentsiyalar o’rtasida murosaga erishish mumkin: energiya samaradorligini sezilarli darajada oshirish, energiya tejash, qayta tiklanmaydigan energiya bo’lgan organik yoqilg’i sarfini kamaytirish, uni qayta tiklanadigan energiya manbalari bilan almashtirish: gidroyenergetika, yog’ochni qayta ishlash chiqindilari, kesish, dala etishtirish, organik chiqindilar, shamol energiyasi, quyosh energiyasi.
  
• 
  Hozirgacha energiya resurslaridan foydalanishni boshqarish, ularni tejashni amalga oshirish, energiya samaradorligini oshirish masalalari asosan texnik nazariyalar sifatida ko’rib chiqilgan, bunda menejment nazariyalarining zamonaviy qoidalari etarli darajada qo’llanilmagan. Shu sababli, ko’pgina korxonalarda energiya tejash va energiya samaradorligi masalalarida sezilarli natijalar yo’q. Shu munosabat bilan sanoat korxonalarining energiya samaradorligini oshirish, shuningdek, energiyani boshqarish qoidalari va usullarini amaliy ravishda oshirish uchun boshqaruv resurslaridan foydalanishning roli ortib bormoqda.
  
•