Endokrin tizimi patofiziologiyasi

adaptatsiya kasalliklarining
rivojlanishiga sabab bo‘ladi. 
Glyukokortikoidlarni (yallig‘lanishga qarshi gormonlar) hayvonlarga yuborilishi 
yallig‘lanishni ingibitsiya qiladi, ammo shu bilan birga immun reaksiyalarni xam 
to‘xtatib qo‘yadi, 
oshqozon 
va o‘n 
ikki barmoqli 
ichakning 
yarali 
shikastlanishlarini keltirib chiqaradi va miyokard nekrozining paydo bo‘lishi uchun 
sharoit yaratadi. Glyukokortikoidlarning kam sekresiyasi allergik reaksiyalarning 
rivojlanishiga yordam beradi, patogen omillarga qarshilikni pasaytiradi. 
Adaptatsiya kasalliklari, G. Sele fikriga ko‘ra, revmatizm, bronxial astma, 
buyraklar, yurak qon tomirlar, terining ayrim kasalliklarini va boshqalarni o‘z 
ichiga oladi. Ularning paydo bo‘lishida konditsional omillar katta ahamiyatga ega. 
Bu omillar gipotermiya, haddan tashqari issiqlik, jismoniy charchoq, og‘ir irsiyat, 
osh tuzidan ortiqcha foydalanish bo‘lishi mumkin. Kortikosteroidlar va natriy 
xloridni bir vaqtda qabul qilish fonni yaratadi, unga qarshi turli xil omillar yurak 
mushaklarida nekrotik o‘zgarishlar keltirib chiqaradi.

---

G. Sele o‘z nazariyasini organizmning adaptiv reaksiyalarining endokrin 
mexanizmlarini o‘rganishga asoslangan holda shakllantirgan. Biroq, bundan ham 
ilgari V. Kannon, L.A. Orbeli va ularning talabalari vegetativ nerv tizimining 
simpatik qismining himoya-kompensator reaksiyalaridagi adaptiv-trofik roli 
haqidagi ta’limotni yaratdilar. Gipofizektomiya qilingan hayvonlarda stressning 
ba’zi belgilari (oshqozon yarasi) kuzatiladi. Shuning uchun stressning ko‘pgina 
ko‘rinishini faqat gormonal o‘zgarishlarga asoslangan bo‘lishi mumkin emas. 
Stress - bu asab tizimi va ichki sekresiya bezlarini o‘z ichiga olgan murakkab 
reaksiya. Shu bilan birga, ta’kidlash kerakki, G. Sele nazariyasi tibbiyot rivojiga 
katta ta’sir ko‘rsatgan va ko‘rsatmoqda. U kortikosteroid terapiyasining nazariy 
asoslarini yaratdi. Ushbu nazariya asosida qarish muammosiga yangicha 
yondashuv ishlab chiqilib, o‘ziga xos terapiyalar (avtogemoterapiya, akupunktur) 
tushuntirildi.
Ushbu nazariyaning asosiy qoidalari hozirgi vaqtda muvaffaqiyatli ishlab 
chiqilmoqda. Xususan, hujayralarning ultrastrukturasini, ulardagi molekulyar 
biologik va kimyoviy jarayonlarning borishini o‘rganish natijalari xujayrali stress 
to‘g‘risida xulosa chiqarishga imkon berdi. Biz stress omillari ta’sirida hujayradagi 
stereotipik o‘zgarishlar to‘plami haqida gapiramiz. Bularga mitoxondriyalarning 
tuzilishi va funksiyalarining buzilishi, hujayra membranalarining xususiyatlari, 
leykotrienlarning shakllanishining kuchayishi va boshqalar kiradi. "Oksidlanish 
stressi" tushunchasi paydo bo‘ldi, bu yerda erkin radikallar muxim rol o‘ynaladi. 
Stress omillari ta’sirida ortiqcha miqdorda juda tez hosil bo‘ladigan superoksid 
radikallari asab tizimining simpatik qismini qo‘zg‘atuvchi va gipotalamus-gipofiz-
buyrak usti bezlari tizimini faollashtiruvchi mexanizmlari bo‘lib xizmat qiladi.