|
Emperik va nazariy bilishni qiyoslash.
Reja:
Kirish
1. Ilmiy bilishning empirik darajasi
2. Ilmiy bilishning nazariy darajasi
3. Bilimlarning empirik va nazariy darajalari o‘rtasidagi bog‘liqlik
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.
Ilmiy bilimlarning empirik darajasi
Fanning zamonaviy metodologiyasida faktning mohiyatini tushunishda ikki qutbli nuqtai nazar mavjud - faktlarning turli nazariyalarga nisbatan avtonomligi va mustaqilligini ta'kidlaydigan faktualizm va aksincha, faktlarning to'liq ekanligini ta'kidlaydigan nazariya. nazariyaga bog'liq va nazariyalar o'zgarganda butun faktik asos o'zgaradi.Fanlar. Muammoni to'g'ri hal qilish nazariy yuklamaga ega bo'lgan ilmiy fakt nazariyadan nisbatan mustaqil ekanligini tan olishdan iborat, chunki u asosan moddiy haqiqat bilan shartlangan. Ilmiy bilimda faktlar yig'indisi gipoteza va nazariyalarning empirik asosini tashkil qiladi. Ilmiy nazariyaning vazifasi faktlarni tavsiflash, ularni tushuntirish, shuningdek, ilgari noma'lum bo'lgan narsalarni bashorat qilishdir. Faktlar nazariyalarni sinab ko'rish, tasdiqlash va rad etishda katta rol o'ynaydi: faktlarga rioya qilish ilmiy nazariyalar uchun muhim talablardan biridir. Nazariya va fakt o'rtasidagi nomuvofiqlik nazariy bilim tizimining muhim kamchiligi sifatida qaraladi. Shu bilan birga, agar nazariya bir yoki bir nechta alohida faktlarga zid bo'lsa, uni rad etilgan deb hisoblash uchun asos yo'q, chunki nazariyani ishlab chiqish yoki eksperimental texnikani takomillashtirish jarayonida bunday qarama-qarshilikni bartaraf etish mumkin.
Ilmiy bilishning asosiy empirik usullari:
1. Kuzatish - ob'ektlarni, asosan, sezgilar ma'lumotlariga asoslanib, maqsadli passiv o'rganish. Kuzatish ob'ekt faoliyatiga minimal ta'sir ko'rsatishni va sub'ektning tabiiy hissiyotlariga maksimal darajada tayanishni nazarda tutadi. Hech bo'lmaganda, kuzatish jarayonida vositachilar, masalan, har xil turdagi asboblar, faqat his-tuyg'u organlarining o'ziga xos qobiliyatini miqdoriy jihatdan kuchaytirishi kerak. Kuzatishning har xil turlarini ajratib ko'rsatish mumkin, masalan, qurolli (asboblar yordamida, masalan, mikroskop, teleskop) va qurolsiz (qurilmalar ishlatilmaydi), dala (ob'ektning tabiiy muhitida kuzatish) va laboratoriya ( sun'iy muhitda). Kuzatishda bilish sub'ekti ob'ekt haqida odatda boshqa yo'l bilan olish mumkin bo'lmagan juda qimmatli ma'lumotlarni oladi. Kuzatish ma'lumotlari yuqori ma'lumotga ega bo'lib, hozirgi vaqtda va ma'lum sharoitlarda ushbu ob'ektga xos bo'lgan ob'ekt haqida noyob ma'lumot beradi. Kuzatish natijalari faktlar asosini tashkil qiladi va faktlar, siz bilganingizdek, fanning havosidir.
2. Eksperiment - o'rganilayotgan jarayonning borishiga faol va maqsadli aralashuv, uni maxsus yaratilgan va boshqariladigan sharoitlarda ko'paytirish; Eksperimentda bilish sub'ekti sodir bo'layotgan hodisalarning oddiy ro'yxatga oluvchisi roli bilan cheklanib qolmay, balki bilish ob'ektiga faol ta'sir ko'rsatishga harakat qiladi. Buning uchun bunday ta'sirni amalga oshirishga imkon beradigan shart-sharoitlar kerak bo'ladi, shuning uchun odatda eksperiment ob'ektning mavjudligi uchun ko'proq yoki kamroq aniq sharoitlarni yaratishni, uni tabiiy muhitdan ajratib qo'yish va qandaydir sun'iy muhitda joylashtirishni o'z ichiga oladi.
3. Taqqoslash - ob'ektlarning o'xshashligini yoki farqini (yoki bir xil ob'ektning rivojlanish bosqichlarini) ochib beradigan kognitiv operatsiya.
4. Ta'rif - fanda qo'llaniladigan ma'lum belgilar tizimlari yordamida kuzatish yoki tajribani tuzatish.
5. O'lchov - qabul qilingan o'lchov birliklarida o'lchangan qiymatning son qiymatini topish uchun o'lchov asboblari yordamida bajariladigan harakatlar majmui. O'lchov jarayoni qandaydir o'lchov ob'ekti va qandaydir shkala mavjudligini nazarda tutadi, buning asosida o'lchov davom etadi. Masshtab - bu juda ko'p elementlar, operatsiyalar va ushbu elementlardagi munosabatlarga ega bo'lgan maxsus matematik tuzilma. O'lchov - bu o'lchovning u yoki bu elementiga ob'ektni belgilash tartibi. Bunday jarayonni miqdorlashtirish - ob'ektning miqdoriy ta'riflarini o'rnatish deb ham atash mumkin.
Ilmiy bilishning empirik usullari ma'lum kontseptual g'oyalarga asoslanadi.
Ijtimoiy va gumanitar fanlarda (tarix, sotsiologiya, arxeologiya, siyosatshunoslik, madaniyatshunoslik, ijtimoiy psixologiya va boshqalar) falsafiy va umumiy ilmiy usullardan tashqari, oʻziga xos usullar qoʻllaniladi:
a) ideografik - alohida tarixiy fakt va hodisalarning individual xususiyatlarini tavsiflash;
b) dialog (“savol-javob usuli”);
c) tushunish;
d) introspeksiya (o'z-o'zini kuzatish);
e) empatiya (hissiyotda) - boshqa shaxsning ichki dunyosini idrok etish;
e) sinov; so'rovlar va intervyular;
g) proyektiv usullar;
z) biografik va avtobiografik usullar;
i) ijtimoiy eksperiment va ijtimoiy modellashtirish;
j) rolli va simulyatsiya o'yinlari.
Biroq, empirik bilimning har qanday shaklida biz ilmiy bilishda sof empirik usullar mavjud emasligini tushunamiz, chunki oddiy kuzatish ham dastlabki nazariy asoslarni talab qiladi - kuzatish uchun ob'ektni tanlash, gipotezani shakllantirish va hokazo. Ammo bu ob'ektiv ravishda haqiqiy empirik bilimlarning shakllanishiga to'siq emas, balki bunday shakllanishning shartidir.
Tajribaviy darajadagi bilishning asosiy shakli fakt, ilmiy fakt, faktik bilim bo‘lib, kuzatish va eksperimental ma’lumotlarni birlamchi qayta ishlash va tizimlashtirish natijasidir. Zamonaviy empirik bilimlarning asosini kundalik ong faktlari va fan faktlari tashkil etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
