Əlyazması hüququnda MƏMMƏdxanli rüFƏT ƏHLĠman oğLU

1.2. Azərbaycanın köhnə neft yataqlarının ekoloji problemləri. 
Azərbaycan Respublikasının quru (kontinental) sahəsində sənaye üsulu ilə 
neftin çıxarılması 160 ildən çoxdur. Bu müddət ərzində quruda 2,5 mlrd. tondan 
çox neft çıxarılmışdır. 
1594-cü ildə Abşeronda ilk neft quyusu qazılmışdır. XIX əsrin ortalarında 
yarımadada 218 neft quyusu qazılmışdır. 1848-ci ildə Bakının yaxınlığında 
Bibiheybətdə dünyada ilk neft quyusu qazılmışdır. 1871-ci ildə artıq Abşeronda 
sutkada 3500 neft ton neft verən quyu var idi. XIX əsrin ortalarından indiyə kimi 
neftin çıxarılması,saxlanılması,emalı və nəqli nəticəsində yaranan ekoloji 
problemlərə çox az fikir verilmişdir. XX əsrin əvvəllərindən etibarən Abşeron 
yarımadasının səthində karbohidrogen fraksiyaları qarışmış çoxlu göllər vardır. 
Belə göllər Ramana,Sabunçu,Lökbatan,Suraxanı,Binəqədi,Zığ,Hövsan ,Balaxanı 
və s. göllər aiddir. Respublikamızda 10 min hektardan çox ərazi neft 
tullantıları,şlam və lay suları ilə çirklənmişdir. Neft və neft məhsullarının 
tullantıları ,istilik elektrik stansiyalarında mazutun yanması zamanı atmosferə 
atılan tullantılar, dizel yanacağı, daxili yanma mühərriklərindən çıxan qazlar 
respublika ərazisində texnogen təzyiqi artırmışdır. Hal-hazırda bu göstərici 80t/km
2
təşkil edir. Bu göstərici Yaponiyada 672 t/km
2
,Qərbi Avropa ölkələrində 176 t/km
2
olub, Azərbaycan ərazisindən çoxdur. Abşeron yarımadasında qurunt sularında 
yüngül neft fraksiyalarının yol verilə bilən konsentrasiyası 7,5 mq/l, ağır 
fraksiyalar 2,3 mq/l təşkil edir. Atmosfer yağıntıları və kondensasiya olunmuş 
rütubət quruntun səthindən müxtəlif karbohidrogen birləşmələrini yuyaraq torpağın 
aşağı qatlarına infiltrasiya edir. Nəticədə karbohidrogen birləşmələri torpaqla 
miqrasiya edərək aşağı qatlara - anerob zonaya keçir ki, bu da neft və neft 
məhsullarının mikrobioloji parçalanma prosesini demək olar ki, dayandırır. 
Abşeron yarımadasında qrunt sularında karbohidrogen fraksiyaların çirklənmə 
dərəcəsi yol verilə bilən tullantı həddindən 22-10 dəfə çoxdur. Torpağın neft və 
neft 
məhsulları 
ilə 
çirklənməsi 
onun 
morfoloji,fiziki-kimyəvi, 
aqrokimyəvi,kimyəvi və bioloji xüsusiyyətlərini dəyişdirir.

---

21 
Dünyada mütəxəssislərin hesablamalarına görə hazırda hər il neft çıxarılması 
nəticəsində 45 mln. ton neft ətraf çühitə atılır ki, bu da illik neft və neft 
məhsullarının 2%-i deməkdir. Quruda neftin çıxarılması və saxlanılması zamanı 5 
mln.ton itki yaranır. Neftin emalı və nəqli 8 mln. ton itki əmələ gəlir. Qeydə alınan 
itki neft məhsullarının illik miqdarının 27 mln. tonunu təşkil edir ki, bunun da 9 
mln tonu torpağa infiltrasiya edir, qalan 16 mln tonu isə yüngül karbohidrogen 
fraksiyaları olub, atmosferdə diffuziya olunacaq quru və su səthinə çökür. Abşeron 
yarımadasında 10 min hektardan çox torpaqların neft məhsullarından və şlamdan 
təmizlənməsi üçün ilk növbədə bütün bu ərazinin mexaniki rekultivasiyasını həyata 
keçirmək lazımdır. İlkin hesablamalara görə bunun üçün 325 mln ton qruntun 
təmizlənməsinə 
ehtiyac 
vardır. 
Bunun 
üçün 
çoxlu 
sayda 
buldozerlər,ekskovatorlar,samosval və yük maşınlarının alınması tələb olunur. 
Təmizlənmiş qruntun yenidən əraziyə doldurulması və sonunda mexaniki 
təmizlənmiş qruntun üzərinə münbit torpaqların verilməsi və bioloji rtekultivasiya 
tədbirlərinin tədbirlərinin həyata keçirilməsi lazım gəlir. [7] 
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin ekologiya sahəsinə əsasən 
strategiyası neftlə çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi və təmizlənmiş torpaqları 
əvvəlki sahibinion (icra orqanlarının) istifadəsinə verməkdir. 

---

22