1.2. Azərbaycanın köhnə neft yataqlarının ekoloji problemləri.
Azərbaycan Respublikasının quru (kontinental) sahəsində sənaye üsulu ilə
neftin çıxarılması 160 ildən çoxdur. Bu müddət ərzində quruda 2,5 mlrd. tondan
çox neft çıxarılmışdır.
1594-cü ildə Abşeronda ilk neft quyusu qazılmışdır. XIX əsrin ortalarında
yarımadada 218 neft quyusu qazılmışdır. 1848-ci ildə Bakının yaxınlığında
Bibiheybətdə dünyada ilk neft quyusu qazılmışdır. 1871-ci ildə artıq Abşeronda
sutkada 3500 neft ton neft verən quyu var idi. XIX əsrin ortalarından indiyə kimi
neftin çıxarılması,saxlanılması,emalı və nəqli nəticəsində yaranan ekoloji
problemlərə çox az fikir verilmişdir. XX əsrin əvvəllərindən etibarən Abşeron
yarımadasının səthində karbohidrogen fraksiyaları qarışmış çoxlu göllər vardır.
Belə göllər Ramana,Sabunçu,Lökbatan,Suraxanı,Binəqədi,Zığ,Hövsan ,Balaxanı
və s. göllər aiddir. Respublikamızda 10 min hektardan çox ərazi neft
tullantıları,şlam və lay suları ilə çirklənmişdir. Neft və neft məhsullarının
tullantıları ,istilik elektrik stansiyalarında mazutun yanması zamanı atmosferə
atılan tullantılar, dizel yanacağı, daxili yanma mühərriklərindən çıxan qazlar
respublika ərazisində texnogen təzyiqi artırmışdır. Hal-hazırda bu göstərici 80t/km
2
təşkil edir. Bu göstərici Yaponiyada 672 t/km
2
,Qərbi Avropa ölkələrində 176 t/km
2
olub, Azərbaycan ərazisindən çoxdur. Abşeron yarımadasında qurunt sularında
yüngül neft fraksiyalarının yol verilə bilən konsentrasiyası 7,5 mq/l, ağır
fraksiyalar 2,3 mq/l təşkil edir. Atmosfer yağıntıları və kondensasiya olunmuş
rütubət quruntun səthindən müxtəlif karbohidrogen birləşmələrini yuyaraq torpağın
aşağı qatlarına infiltrasiya edir. Nəticədə karbohidrogen birləşmələri torpaqla
miqrasiya edərək aşağı qatlara - anerob zonaya keçir ki, bu da neft və neft
məhsullarının mikrobioloji parçalanma prosesini demək olar ki, dayandırır.
Abşeron yarımadasında qrunt sularında karbohidrogen fraksiyaların çirklənmə
dərəcəsi yol verilə bilən tullantı həddindən 22-10 dəfə çoxdur. Torpağın neft və
neft
məhsulları
ilə
çirklənməsi
onun
morfoloji,fiziki-kimyəvi,
aqrokimyəvi,kimyəvi və bioloji xüsusiyyətlərini dəyişdirir.
21
Dünyada mütəxəssislərin hesablamalarına görə hazırda hər il neft çıxarılması
nəticəsində 45 mln. ton neft ətraf çühitə atılır ki, bu da illik neft və neft
məhsullarının 2%-i deməkdir. Quruda neftin çıxarılması və saxlanılması zamanı 5
mln.ton itki yaranır. Neftin emalı və nəqli 8 mln. ton itki əmələ gəlir. Qeydə alınan
itki neft məhsullarının illik miqdarının 27 mln. tonunu təşkil edir ki, bunun da 9
mln tonu torpağa infiltrasiya edir, qalan 16 mln tonu isə yüngül karbohidrogen
fraksiyaları olub, atmosferdə diffuziya olunacaq quru və su səthinə çökür. Abşeron
yarımadasında 10 min hektardan çox torpaqların neft məhsullarından və şlamdan
təmizlənməsi üçün ilk növbədə bütün bu ərazinin mexaniki rekultivasiyasını həyata
keçirmək lazımdır. İlkin hesablamalara görə bunun üçün 325 mln ton qruntun
təmizlənməsinə
ehtiyac
vardır.
Bunun
üçün
çoxlu
sayda
buldozerlər,ekskovatorlar,samosval və yük maşınlarının alınması tələb olunur.
Təmizlənmiş qruntun yenidən əraziyə doldurulması və sonunda mexaniki
təmizlənmiş qruntun üzərinə münbit torpaqların verilməsi və bioloji rtekultivasiya
tədbirlərinin tədbirlərinin həyata keçirilməsi lazım gəlir. [7]
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin ekologiya sahəsinə əsasən
strategiyası neftlə çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi və təmizlənmiş torpaqları
əvvəlki sahibinion (icra orqanlarının) istifadəsinə verməkdir.
22
Do'stlaringiz bilan baham: |