Elektrotehnika va elektronika

Nasos stansiyasidagi idishda suvning sathni nazorat qilish tizimi 
Ikki(qo‘shsha) 
kanalli 
F0303.2 
o‘lchagich-rostlagichi, 
qalqonli 
programmalanadigan(dasturlanadigan),    o‘lchash  va  rostlash  kirish  kattaliklar  ko‘rinishda    signallar 
o‘zgarmas  tokni,  kuchlanishni  yoki  temperaturani  tashqi    termoo‘zgartirgich  qarshilik(TS)    va 
termoelektrik  o‘zgartirgich  (TP)yordamida,  shuningdek,  «kirish-chiqish»  o‘lchanadigan  kirish  kattaliklar 
belgilangan  bir  kanal  bo‘yicha    o‘lchash  (kirishga)  uzliksiz  chiquvchi  unifitsirlangan  analogli  signalga 
o‘zgartirishga mo‘ljallangan raqamli asbobdir. 
 Turli  hil  datchiklar  va  o‘lchagich  o‘zgartirgichlarini  birgalikda  qo‘llash  bilan,  F0303.2  rusumdagi 
o‘lchagich  rostlagich  boshqa  kattaliklarni  o‘lchash  va  rostlashda  foydalanilishi  mumkin,  aynan:  bosim, 
quvvat, ko‘pincha, namlik, sath  va boshqalar.  
F0303.2  o‘lchagich-rostlagichdan  adapter  -  qaydlagich  AD4  bilan  foydalanishda  barcha 
o‘lchashlarni  qaydlash  mumkin.  O‘lchagich-rostlagichning  kommutatsiyalovchi  jihozi    ikkita  qayta  uzib-
ulagich  elektromagnitli  reledan  tashkil  topadi,  ularning  har  biri  programmali  har  qanday  kanallardan 
o‘lchashga  mo‘ljallangan.  F0303.2  o‘lchagich-rostlagichni  programmalash  asbobning  old  panelida 
joylashgan boshqarish tugmachalari orqali, hamda, shuningdek,   RS485 interfeysi bo‘yicha programmali 
amalga  oshiriladi. 
F0303.2  o‘lchagich-rostlagichdan foydalanishni quyidagi misol  orqali namoyish qilish  mumkin: 
Suv ta’minotini avtomatlashtirishning asosiy vazifasi bo‘lib  iste’molchilarga etkazilayotgan suvning 
bosimini ta’minlash hisoblanadi. Buni amalga  oshirish uchun turlicha usullar qo‘llanadi: 
Suvning naporini nasos vujudga keltirishi mumkin, kuzatuvchi avtomatik tizim orqali  suvning bosimi 
nasosning chiqishida o‘rnatilgan bosim datchigi yordamida boshqarish amalga  oshiriladi;  

---

104 
 
chegaralangan balandlikda joylashgan, naporli idishga suvni haydab napor hosil qilish mumkin, va  
idishga suvni davriy ravishda haydab undagi suvning sathini ushlab turish mumkin. 
Avtomatika    sxemasi    uchun  o‘lchash  va  avariyali  signalizatsiya  sathning  oxirgi  tavsiya  etilgan 
variantlarning  biri  bo‘yicha  sathning  o‘lchanishi  va  avariyali  signal  berish  uchun  avtomatik  boshqarish 
sxemasi  8.10-rasmda tasvirlangan: 
 
8.10-rasm. Nasos stansiyasining suv xavzasidagi sathni nazorat qilish tizimining tasviri. 
 
Mazkur  sxema  PTOKX  «Ilinskoe»  (Podmoskove)da  o‘rnatilgan  VNS-9  rusumli  suv  nasos 
stansiyasining  bir  qismidir.  Ushbu  tizimning  asosi  bo‘lib  tor  profilli  F0303.2.  o‘lchagich  -  rostlagich 
qo‘llanadi.    Asbob  chiziqli  nurdiodli  shkala  bilan  ta’minlangan,  bu  shkala  idishdagi  suvning  staxini 
indikatsiyali tarzda nazorat qilish uchun juda qulaydir.  
Sath    idishda  o‘rnatilgan  gidrostatik  bosim  datchiki  yordamida  o‘lchanadi.  Datchik  o‘lchagich  — 
rostlagichning  kirishiga  kelib  tushadigan  4-20  mA  li  tokli  signallarni    ishlab  chiqaradi.  Sath  datchigi  
o‘lchagich-rostlagich ichkarisida o‘rnatilgan 24 V li ta’minot manbasidan  ta’minlanadi. 
F0303.2 rusumli o‘lchagich-rostlagichda  2 ta ishga tushish ustavkasiga mo‘ljallangan 2 ta releyli 
kanal chiqishi mavjud — suvning quyi sathidagi avariyali va yuqori  sathidagi avariyali. Sathning ruxsat 
etilgan chegaradan chiqishi hodisasida, o‘lchagich-rostlagichning 1- yoki 2- releyli chiqishi nurli va tovushli 
signallar(xabarlar)ni berishi uchun ishga tushadi.  

---

105 
 
Signalni(xabarni)  uzish  tashqi  tashlab  yuborish  to‘gmachasi  orqali  bajariladi.  Asbobdan  yanada 
to‘liqroq foydalanish uchun  8.11-rasmda tavsiya qilingan sxema orqali ulanish mumkin: 
 
 
8.11-rasm. Nasos stansiyasining suv xavzasidagi sathni nazorat qilish takomillashtirilgan  tizimining 
tasviri. 
 
Mazkur  sxemaning  ilgarigi  sxemadan  farqi  asbob  ustavkasini    gisterezisning    U-simon  tavsifli 
holatidan foydalanib boshqarish hisoblanadi. Bu holat 2- releyli chiqishni erkinlashtirish imkonini beradi, 
masalan  ikkinchi  kanal  orqali  qishki  vaqtda  javondagi  ishchi  haroratni  ushlab  turish  uchun  qizdirgichni 
ulashda foydalanish mumkin.  
Ob’ektni  telemexanika  yoki  SCADA-tizimi  bilan    F0303.2  o‘lchagich-rostlagichga  bog‘lash  uchun 
asbob    RS-485  rusumli  interfeys  bilan  jihozlanishi  mumkin.  Idishga  suv  uzatuvchi  nasosni  boshqarish 
uchun o‘zida qo‘shib o‘rnatilgan PID- rostlagichli 3-fazali aylanish tezligi  o‘zgartirgichidan  foydalanish 
mumkin. PID-rostlagichning kirish uchun signal F0303.2. o‘lchagich — rostlagichning 4-20 mA li analogli 
chiqishidan uzatiladi. 
SCADA  (supervisory  control  and  data  acquisition,  dispetcherlik  boshqaruvi  va  ma’lumotlarni 
yig‘ish).