Электроника ва автоматика факультетининг «Радиотехника ва касб таълими» кафедрасида 5522000 – Радиотехника ва 5140900 – Касб таълими ихтисосида таълим олувчи талабалар учун «аналог электрон šурилмалар схемотехникаси»



Download 2,16 Mb.
bet20/191
Sana11.01.2022
Hajmi2,16 Mb.
#352313
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   191
Bog'liq
metralogiya

3.2 Kattalikning о‘lchamligi


Har bir xossa kо‘p yoki kam darajada ifodalanishi, ya’ni miqdor tavsifiga ega bо‘lishi mumkin ekan, demak bu xossani о‘lchash ham mumkin. Bu haqda buyuk italiyalik olim Galileo Galiley “О‘lchash mumkin bо‘lganini о‘lchang, mumkin bо‘lmaganiga esa imkoniyat yarating” degan edi.

Kattaliklarning sifat tavsiflarini rasmiy tarzda ifodalashda о‘lchamlikdan foydalanamiz.



Kattalikning о‘lchamligi deb, shu kattalikning tizimdagi asosiy kattaliklar bilan bog‘liqligini kо‘rsatadigan va proporsionallik koeffitsiyenti 1 ga teng bо‘lgan ifodaga aytiladi.

Kattaliklarning о‘lchamligini dimension - о‘lcham, о‘lchamlik ma’nosini bildiradigan (ingl.) sо‘zga asoslangan holda dim simvoli bilan belgilanadi.

Odatda, asosiy kattaliklarning о‘lchamligi mos holdagi bosh harflar bilan belgilanadi, masalan, dim l = L; dim m = M; dim t = T.

Hosilaviy kattaliklarning о‘lchamligini aniqlashda quyidagi qoidalarga amal qilish lozim:



  1. Tenglamaning о‘ng va chap tomonlarining о‘lchamligi mos kelmasligi mumkin emas, chunki, faqat bir xil xossalargina о‘zaro solishtirilishi mumkin. Bundan xulosa qilib aytadigan bо‘lsak, faqat bir xil о‘lchamlikka ega bо‘lgan kattaliklarnigina algebraik qо‘shishimiz mumkin.

  2. О‘lchamliklarning algebrasi kо‘payuvchandir, ya’ni faqatgina kо‘paytirish amalidan iboratdir.

    1. Bir nechta kattaliklar kо‘paytmasining о‘lchamligi ularning о‘lchamliklarining kо‘paytmasiga teng, ya’ni: A, B, C, Q kattaliklarining qiymatlari orasidagi

bog‘lanish Q = ABC kо‘rinishda berilgan bо‘lsa, u holda

dim Q = (dim A)(dim B)(dim C).

    1. Bir kattalikni boshqasiga bо‘lishdagi bо‘linmaning о‘lchamligi ularning о‘lchamliklarining nisbatiga teng, ya’niQ = A/Bbо‘lsa, uholda

dim Q = dim A / dim B.

    1. Darajaga kо‘tarilgan ihtiyoriy kattalikning о‘lchamligi uning о‘lchamligini shu darajaga oshirilganligiga tengdir, ya’ni, Q = An bо‘lsa, u holda, dim Q = dim An.

Masalan, agartezlikv = l/tbо‘lsa, uholda

dim v = dim l / dim t = L/T = LT-1.

Shunday qilib, hosilaviy kattalikning о‘lchamligini ifodalashda quyidagi formuladan foydalanishimiz mumkin: dim Q = LnMmTk....,

bunda, L, M, T..., - mosravishda asosiy kattaliklarning о‘lchamligi; n, m, k..., - о‘lchamlikning daraja kо‘rsatkichi.

Har bir о‘lchamlikning daraja kо‘rsatkichi musbat yoki manfiy, butun yoki kasr songa yoxud nolga teng bо‘lishi mumkin. Agar barcha daraja kо‘rsatkichlari nolga teng bо‘lsa, u holda bunday kattalikni о‘lchamsiz kattalik deyiladi. Bu kattalik bir nomdagi kattaliklarning nisbati bilan aniqlanadigan nisbiy (masalan, dielektrik о‘tkazuvchanlik), logarifmik (masalan, elektr quvvati va kuchlanishining logarifmik nisbati) bо‘lishi mumkin.

О‘lchamliklarning nazariyasi odatda hosil qilingan ifoda (formula)larni tezdan tekshirish uchun juda qо‘l keladi. Ba’zan esa bu tekshiruv noma’lum bо‘lgan kattaliklarni topish imkonini beradi.5



Download 2,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   191




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish