"elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari"

 
Biznes intellektual tizimlari 
Ilk marta «business intelligence» atamasi muloqotga 1980 yillar oxirida 
Gartner tomonidan “axborotlarni olish va tadqiq etish, uni tahlil qilish, yaxshilangan 
va rasmiy bo‘lmagan qaror qabul qilishga olib keluvchi sezgi va tushunishni tanlash” 
sifatida kiritildi. Ushbu atama shuningdek, “maxlumotlarni tahlil qilish, biznes-
foydalanuvchiga ma’lumotlarning juda katta hajmiga ulardan muhim axborotlarni 
sintezlash uchun qayta ishlashda yordam berishi mumkin bo‘lgan hisobot va 
so‘rovlarni o‘rnatish uskunalari , bugun, bu uskunalar umumiylikda biznes-intellekt 
(Business Intelligence) deb nomlanuvchi toifaga mos keladi” tushunchasining 
mavjudligini ham taxmin qiladi. 
BI ning bunday belgilanishi ushbu fan sohasiga axborot va bilimlar bilan 
ishlash usullari va uskunalarining etarlicha ko‘p miqdorini qamrab olishni, 
shuningdek ularni biznesda qo‘llashga imkon beradi (3.3.16-rasm). Ularning ko‘lami 
nihoyatda keng. Hozirgi vaqtda dasturiy 
V1 mahsulotlar ikkita asosiy sinfga 
bo‘linadi: BI-uskunalar va BI- ilovalar.
Birinchi toifaga so‘rov va hisobotlar generatorini kiritish mumkin
. BI-
uskunalar rivojlanishi — bu, eng avvalo, OLAP tezkor tahliliy qayta ishlash 
uskunalari, korporativ BI – to‘plamlar (Enterprise BI Suites — EBIS), shuningdek 
turli ixtisoslashtirilgan V1-platformalar. 

---

96 
Ko‘plab BI-uskunalar oxirgi foydalanuvchilar tomonidan ko‘p o‘lchamli va 
strukturalangan ommaviy ma’lumotlar va axborotlarga omborlarda (Data Warehouse), 
ma’lumotlar kioskasi va vitrinalari (Data Mart) yoki ma’lumotlarning tezkor 
omborlarida (Prompt Data Base) joylashgan ma’lumotlar bo‘yicha hisobotlarni tahlil 
qilish va generezatsiyalash uchun kirishda qo‘llaniladi. Stol ustida foydalaniladigan 
OLAP-uskunalar (Business Object Explorer, Cognos Power Play, MS Data Analyzer) 
vaziyatni ko‘p maqsadlarda tekshirish, amalga oshirish ehtimolini rivojlantirish va 
baholashning ssenariysini tayyorlash uchun foydalanuvchiga ko‘p o‘lchamli va 
birlashtirilgan ma’lumotlarni tezkor manipulyasiyalashga imkon beradi. 
Ikkinchi toifaga keladigan bo‘lsak, BI-platformalar uskunalar to‘plamidan BI-
ilovalarni yaratish, joriy etish, qo‘llab quvvatlash va kuzatish uchun foydalanadi. Ilova 
so‘nggi foydalanuvchining o‘ziga xos biznes-muammolari atrofida to‘liq tahlil qilish 
va iqtisodiy vaziyatlar modellari tashkillashtirilgan “buyurtma” interfeyslari bilan 
rivojlanishga ega. BI-platformani tanlashda arxitekturaning taqsimlanganligi, 
modullanganlik, o‘tkazuvchanlik, mashstablilik, XML, OLE DB for OLAP, CORBA, 
COM/DCOM umu3m qabul qilingan standartlarni qo‘llab quvvatlash va Internetda 
ishlash imkoniyati kabi tavsiflarni hisobga olish zarur. 
Amaliy BI-ilovaga qarorlarni amalga oshirishni qo‘llab quvvatlash tizimining 
(Executive Support Systems — ESS) bir qismi hisoblangan rahbarning axborot tizimi 
EIS misol bo‘ladi. ESS kompaniya boshqaruvining strategik bosqichida 
strukturalanagan qarorni qabul qilishda va istalgan amaliy va ixtisoslashtirilgan ATga 
qaraganda tashqi muhitdan axborotni yaxshiroq tizimli tahlil qilishga yordam beradi.