"elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari"

Sichqoncha
– kompyuter ekrani bo’ylab kursorning erkin harakatlantirishni 
ta’minlovchi, oyna tugmalarini, menyu bandlarini, buyruqlarini tez tanlash va ishga 
tushiruvchi - dasturlarni boshqarish manipulyatoridir. 
"Sichqoncha"dagi uchta klavishining, asosan ikkitasi ko’proq ishlatiladi. 
"Sichqoncha"ni chap klavishi asosan kompyuterni boshqarish uchun xizmat qiladi. U 
Enter klavishini vazifasini bajaradi. "Sichqoncha", odatda, ikki yoki uch klavishli 
bo’ladi: chap, o’rta (rolik) va o’ng.
"Sichqoncha"ni 
chap 
klavishi 
yordamida 
asosiy 
amallar 
bajariladi. 
"Sichqoncha"ni o’ng klavishi kontekst menyuni chiqarish va u bilan buyruqlar berish 
uchun xizmat qiladi. Kontekst menyuning vazifasi joriy holatda u yoki bu amalni 
tezroq bajarish bilan bog`liq. "Sichqoncha"ning o’rta klavishi oynani ish sohasi 

---

338 
sahifasini o’tkazish uchun xizmat qiladi. "Sichqoncha"ni o’ng klavishining vazifasi 
dasturga bog`liq bo’ladi. Ko’p hollarda u Esc tugmasini vazifasini bajaradi.
1.5-rasm. Sichqoncha. 
3.
Joystik
. Bu sichqoncha o’rnini bosuvchi kompyuterlarda o’ynash 
qurilmasidir. U sichqonchaga muqobil qurilma hisoblanadi va ayrim kompyuter 
o’yinlarini o’ynashda juda qulay vosita hisoblanadi.
1.6-rasm. Joystik. 
4.
Trekbol
– “sichqoncha”ning to‘ntarib qo‘yilgan holatiga ishlaydi, unda asosan
notebook xilidagi ko‘chma kompyuterlarda foydalaniladi. 
1.7-rasm. Trekbol. 
5.
Sensor paneli
va 
maxsus qalam
ham sichqonchaga muqobil qurilma 
hisoblanadi. Bu vosita yordamida qog`ozga qalam yordamida chizish va nuqta 
qo’yish kabi ma’lumotlar kompyuter ekraniga kiritiladi. Faqat qog`oz o’rnida sensor 
paneli - touchpad va qalam o’rnida stylus, ya’ni kompyuter maxsus qalamidan 
foydalaniladi.
 
1.8-rasm. Sensorli panel va uning qalami. 
6.
Skaner
- matn, grafika, tasvirlarni kompyuterda kiritishni avtomatlashtirish 
uchun xizmat qiluvchi vositadir. Skaner tayyor, qog`oz ko’rinishidagi xo’jjatlarni 
elektron ko’rnishga o’tkazib klmpyuter xotirasiga saqlash va e – mail orqali 
jo’natishga imkon yaratadi. Hozirda stol usti skanerlari va qo‘l skanerlari keng 
tarqalgan. Stol usti skanerlari o‘z navbatida planshet, rulon, proteksion xillariga 
bo‘linadi. 

---

339 
1.9-rasm. 
7.