|
4. Ajrata olish qobiliyati: Superortikonning ajrata olish qobiliyati nishon yuzasining o’tkazuvchanligi qiymatiga boqliqdir, ya'ni u xarorat oshishi bilan nishonda hosil bo’lgan zaryadlarning har tomonga tarqalib ketishi oqibatida kamayadi. Ortikondagi kabi superortikonda ham kerakli miqdordagi ajrata olish qobiliyatiga erishish uchun sun'iy skreheniyaga ega bo’lgan to’pdan foydalaniladi.
5. Spektral xarakteristika: Superortikonning spektral xarakteristikasi surma-tseziyli fotokatod qo’llanilganligi sababli ko’zning spektral sezgirligiga juda yaqindir. Demak superortikon uzatilayotgan tasvirda qora daraja to’g’risidagi ma'lumotni avtomatik ravishda hosil qilishi mumkin.
Superortikonning kamchiliklari: Nishonning markazi va chetlarida, (dastaning yuzaga normal bo’yicha yo’nalmaganligi oqibatida) kommutatsiya shartlarining bir xil bo’lmasligi hisobiga parazit signal vujudga keladi. Bir tomondan yoritilganlik kamayishi bilan nishondan qaytgan dasta tokining o’zgaruvchan tashkil etuvchisi kattaligi kamayadi. Ikkinchi tomondan esa qaytgan tokning absolyut kattaligi oshib boradi. Bu xodisa tokning fluktuatsiya kattaligining oshishiga va signal/shovqin nisbatining yoritilganlik kamayganda yomonlashishiga olib keladi. Ammo bu kamchiliklarga qaramasdan superortikon televizion texnikada keng qo’llaniladi, chunki uning kamchiliklariga nisbatan afzalligi ko’proq (yuqori sezgirligi, yorqinlik gradatsiyasini yaxshi uzata olishi).
III- BO`LIM FOTOELEKTRIK VA OPTOELEKTRIK ASBOBLAR
3.1. MAVZU: FOTOELEKTRIK YARIM O`TKAZGICHLI ASBOBLAR TURLARI VA IVLASH PRINSIPI
Reja
1) Fotoelektron asboblar
2) Fotodiod, fotorezistorning tuzilishi va ishlash prinsipi.
Tayanch so`z va iboralar: Fotoelektron emissiya, tashki fotoeffekt, ichki fotoeffekt, fototok. YOrug’lik nuri, elektron-teshik, YOrug’lik kvanti, o`tkazuvchanlik zonasi, spektr,
Fotodiod yarim o`tkazgichli asboblardan biri bo`lib, avto¬matika va hisoblash texnikasida keng qo`llaniladi. Fotodiod n-p o`tishga asoslangan yarim o`tkazgichli plastinkalardan iborat (1-rasm, a). Uning ishlash prinsipi yorug’`lik nurlari ta`sirida n-p o`tish soxasida elektron-teshik juftlarning uyg’otilishiga asoslangan.
1-rasm
Agar yarim o`tkazgichli kristall yoritilsa, yorug’`lik kvantlari elektronlarni o`tkazuvchanlik zonasiga chiqaradi va qo`shimcha elektron-teshik juftlarini xosil qiladi.Agar bu juft zaryadlar n-p. o`tishga yaqin masofada xosil qilinsa (odatda, bu masofa elektron-teshiklarning diffuziya uzunligidan kichik bo`ladi), ular rekombinatsiyaga uchramay, n-p o`tishga etib bora oladi n-p o`tishda bu elektron-teshik juftlari ajraladi. YArim o`tkazgichning SHu soxasi uchun asosiy bo`lgan tok tashuvchilar (1-rasm. a dagi xol uchun elektronlar) o`z soxalarida qoladi. Asosiy bo`lmagan tok tashuvchilar esa n-p o`tish maydoni tahsirida o`zlari uchun asosiy bo`lgan soxaga o`tib ketadi. YOrug’`lik oqimi kancha kuchlirok bo`lsa, shuncha ko`proq elektron-teshiklar juftligi xosil bo`ladi. Mos ravishda n-p o`tishda ajralayotgan elektron – teshik juftlari soni xam ortib boradi, ya`ni n-p o`tishdan ko`proq tok o`ta boshlaydi.
Getero-o`tishlar asosida tayyorlangan fotodiodlarda elektron-teshik jufglari bevosita getero-n-p o`tishda xosil qilinadi. Bu xolda yarim o`tkazgichli kristall xajmida elektron-teshik juftlarining foydasiz rekombinatsiyasi kamayadi.
Agar fotodiodning Volt-amper xarakteristikasini yorug’`lik oqimining xar xil qiymatlarida olinsa (1-rasm, b), u xuddi tranzistorning chiqish xarakteristikalarini eslatadi. Xaqiqatan xam, ushbu xolda yorug’lik oqimi yarim o`tkazgichda zaryad induktsiyalovchi emitter vazifasini bajaradi. Bu zaryadlar, kol¬lektor vazifasini bajaruvchi n-p o`tish tomon diffuziyalana boshlaydi.
Fotodiodlar ikki xil rejimda: fotodiod rejimida va foto eYUK generatsiyasi rejimida ishlatiladi.
Fotodiod rejimida ishlatilganda n-p o`tishga teskari kuchlanish beriladi. Agar fotodiod yoritilmasa, zanjirda faqat teskari yo`nalishda ulangan diodning „qorong’ilik" toki o`tadi. Bu tok o`tkazgichda issiqlik generatsiyasi tufayli xosil bo`ladi. YOritilganda qanday xodisa bulishi yuqorida aytib o`tildi.
Fototokning yorug’lik oqimiga bogliqligi fotodiodning amper-lyuks yoritilganlik xarakteristikasi deb ataladi. Fotodiod rejimida bu xarakteristika to`g’ri chiziqli bo`ladi (1-rasm, v). Fogotokning fotodiodga tushayotgan yorug’lik oqimiga nisbati fotodiodning sezgirligi deb ataladi:
Fotodiodning sezgirligi yorug’lik oqimiga xam, tashqi kuchlanishga xam bog’liq bo`lmagan o`zgarmas kattalikdir. Fotodiodlarning sezgirligi yorug’`likning spektral tarkibiga bog’liq. Sezgirlikning yorug’lik to`lqini uzunligiga bog’liqligi fotodiod¬ning spektral xarakteristikasi deb ataladi.
Fotodiodning murakkab spektral tarkibli yorug’likka sez¬girligi integral sezgirlik deb ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
