Elektrolizyor va uning tarkibiy qismlari va

Tuzlarning Suyuqlanma va ertmalari elektroliziga oid jadval
Suyuqlanma elektrolitlarning elektrolizi
Anorganik
birikmalar 푬풍풆풌풕풓풐풍풊풛 푹풆풂풌풔풊풚풂 풔풙풆풎풂풔풊
Oksidlarni elektroliz qilish uchun quydagi shartlar bajarilsagina ularni
elektroliz jarayoni sodir bo`ladi. 1) Suyuqlantirish uchun qizdirilganda
parchalanib ketmasa 2) Qizdirilganda suyuqlanma xoliga kela oladigan
bo`lishi lozim. Demak manashu shartlar bajarilsagina Oksidlarni
suyuqlanmasini osongina elektroliz qilish mumkin bo`ladi.
퐴푙₂푂₃ → 퐴푙³⁺ + 퐴푙푂₃³⁻
Oksid 퐴 (+) 4퐴푙푂₃³⁻ − 12푒 → 3푂₂ + 2퐴푙₂푂₃ 1
퐾 (−) 퐴푙³⁺ + 3푒 → 퐴푙⁰ 4
푒푙푒푘푡푟표푙푖푧
4퐴푙³⁺ + 4퐴푙푂₃³⁻ → 4퐴푙⁰ + 2퐴푙₂푂₃ + 3푂₂ ↑
푒푙푒푘푡푟표푙푖푧
4퐴푙₂푂₃ → 4퐴푙⁰ + 2퐴푙₂푂₃ + 3푂₂ ↑
풆풍풆풌풕풓풐풍풊풛
ퟐ푨풍_ퟐ푶_ퟑ → ퟒ푨풍^ퟎ + ퟑ푶_ퟐ ↑

	Asos		Qizdirilganida parchalanmasdan suyuqlanmaga o`taolish xususiyatiga ega bo`lgan metall gidroksidlarini doimo elektroliz qilish mumkin misol: 퐾(−) 퐾+ + 1푒 → 퐾^04 퐴(+) 4푂퐻 − 4푒 → 푂2 ↑ +2퐻2푂 1 4퐾푂퐻 → 4퐾 + 푂2 + 2퐻2푂
	Kislota		Bilamizku kimyoda ikki xil kislota bor biri kislorodsiz va biri kislorodli kislotalarga ajraladi. Keling ikkala kislota turiga oid elektroliz namunasi bilan tanishamiz:

6


퐵푒푟푑푖푚푢푟푎푑표푣 푆ℎ푒푟푚푢ℎ푎푚푚푎푑 푲풊풎풚풐 + 998994776009
푒푙푒푘푡푟표푙푖푧
2퐻퐶푙
→ 퐻₂ + 퐶푙₂ 푒푙푒푘푡푟표푙푖푧
퐻₂푆푂₄→ 퐻₂ + 푂₂ + 푆푂₃

Tuz

Tuzlarning ham ikki xil ko`rinishi mavjud kislorodli hamda kislorodsiz tuzlar. Tuzlar suyuqlanmasi elektrolizi bilan ham tanishib olsak u quyidagicha: 푒푙푒푘푡푟표푙푖푧 2퐹푒퐹3 → 2퐹푒 + 3퐹2 푒푙푒푘푡푟표푙푖푧 2푁푎2퐶푂3 → 4푁푎 + 2퐶푂2 + 푂2 (Yuqoridagi jadvalda ham berilgan)

Elektroliz qonunlari
Elektr energiyasi ta’sirida vujudga keladigan kimyoviy jarayonlar unumi bilan elektr toki o‘rtasida
miqdoriy bog‘lanish borligini dastlab 1836-yilda ingliz olimi M.Faradey aniqladi. Faradey fanga
elektrod, anod, katod, anion, kation, elektrolit, elektroliz tushunchalarini kiritdi. Olim o‘zining ilmiy
kuzatishlari asosida quyidagi elektroliz qonunlarini kashf etdi:
Faradeyning I qonuni-Elektroliz vaqtida elektrodda ajralib chiqadigan modda
miqdori eritmadan o‘tgayotgan elektr toki kuchi miqdoriga to‘g‘ri proporsional
bo‘ladi.
Bularni yaxshilab tushunib oling !!!
1퐴 푡표푘 = 6.28 ∙ 10¹⁸ 푑표푛푎 푒푙푒푘푡푟표푛 푧푎푟푦푎푑푙푎푟 표푞푖푚푖ꢀ푎 푡푒푛ꢀ
1 − 퐾푢푙표푛(푄) = 6.28 ∙ 10¹⁸푑표푛푎 푒푙푒푘푡푟표푛 푧푎푟푦푎푑푙푎푟 표푞푖푚푖ꢀ푎 푡푒푛ꢀ
1 푡푎 (푖표푛푑푎ꢀ푖)푒푙푒푘푡푟표푛 = 1.6 ∙ 10⁻¹⁹(푘푢푙표푛푑푎ꢀ푖 푧푎푟푦푎푑푖)ꢀ푎 푡푒푛ꢀ
퐹_{(푓푎푟푎푑푒푦 푠표푛푖)} = 푁_퐴 ∙ 푒
퐹 = 6.02∙ 10²³ ∙ 1.6 ∙ 10−19
ퟏ푭 = ퟗퟔퟓퟎퟎ 풌풖풍풐풏
7


퐵푒푟푑푖푚푢푟푎푑표푣 푆ℎ푒푟푚푢ℎ푎푚푚푎푑 푲풊풎풚풐 + 998994776009
Elektroliz vaqtida elektrodlarda 1 ekvivalent modda ajralib chiqishi uchun
elektrolit eritmasidan 96500 Kulon elektr miqdori o‘tishi kerak. Bu son
Faradey soni (퐹) deyiladi. Faradeyning birinchi qonunidan quyidagi
matematik formula kelib chiqadi:
퐸 ∙ 퐼 ∙ 푡 퐸 ∙ 푄
퐸 ∙ 푖 ∙ 푡 = 푚 퐹 bundan 푚 = 푦표푘푖 푚 =
퐹 퐹
bu yerda:
푚 – elektrodlarda ajralgan moddaning massasi
퐹 – o’zgarmas faraday soni
퐸 – elektrodlarda ajralgan moddaning ekvivalenti
푡 – elektroliz uchun ketgan vaqt
퐼 – elektrolizga berilgan tok kuchi (푎푚푝푒푟)
푄 −elektr tokining kulondagi miqdori(푘푙)

푭풂풓풂풅풆풚 풔풐풏풊

푠푒푘푢푛푑푑푎 96500 푚푖푛푢푡푑푎 1608.33 푠표푎푡푑푎 26.8

Elektrolizning qaytaruvchanlik va oksidlanuvchanlik ta’siri kimyoviy qaytaruvchi va
oksidlovchining ta’siridan bir necha marta kuchli. M: hech qanday oksidlovchi
퐹– ionidan elektronini tortib ololmaydi, shu sababli uning birikmalaridan ftorni erkin
holda olishning iloji yo’q. Lekin elektroliz yo’li bilan ftorniuning birikmalaridan erkin
holda ajratib olish mumkin:

	ퟐ푲푭 + ퟐ푯ퟐ푶		풆풍풆풌풕풓풐풍풊풛 → 푯ퟐ + 푭ퟐ + ퟐ푲푶푯
	ퟐ푲푭		풔풖풚풖풒풍풂풏풎풂 풆풍풆풌풕풓풐풍풊풛풊 → ퟐ푲 + 푭ퟐ

8


퐵푒푟푑푖푚푢푟푎푑표푣 푆ℎ푒푟푚푢ℎ푎푚푚푎푑 푲풊풎풚풐 + 998994776009
Faradeyning II qonuni-Agar bir necha ketma-ket ulangan elektrolit eritmalari
orqali bir xil miqdorda elektr toki o‘tkazilsa elektrodlarda ajralib chiqadigan
moddalarning massalari o‘sha moddalarning kimyoviy ekvivalentlariga
proporsional bo‘ladi. Masalan:
9
퐵푒푟푑푖푚푢푟푎푑표푣 푆ℎ푒푟푚푢ℎ푎푚푚푎푑 푲풊풎풚풐 + 998994776009
10


퐵푒푟푑푖푚푢푟푎푑표푣 푆ℎ푒푟푚푢ℎ푎푚푚푎푑 푲풊풎풚풐 + 998994776009
11


퐵푒푟푑푖푚푢푟푎푑표푣 푆ℎ푒푟푚푢ℎ푎푚푚푎푑 푲풊풎풚풐 + 998994776009
12