Elektroakustika

tovush balandligi
tushunchasi kiritilgan. Eshitishning 
kritik polosasi kengligi o‘rta va yuqori chastotalarda taxminan 
chastotaga proporsional bo‘lganligi uchun, eshitishning chastota 
bo‘yicha sub’ektiv masshtabi logarifmik qonunga yaqinroq. Shuning 
uchun tovush balandligining ob’ektiv birligi sifatida sub’ektiv eshitishni 
taxminiy aks ettiradigan chastotalarning ikki karralik nisbati - 
oktava
qabul qilingan (1; 2; 4; 8; 16 va h.k). Oktavalarni bo‘laklarga bo‘ladilar: 
yarim oktava, uchdan bir oktava. Uchdan bir oktava uchun ularning 
quyidagi chegara chastotalari standartlashtirilgan: 1; 1,25; 1,6; 2; 2,5; 
3,15; 4; 5; 6,3; 8; 10. Agarda, bu chastotalarni chastota o‘qida bir-
biridan bir xil masofada joylashtirilsa, logarifmik masshtab hosil bo‘ladi. 
Shulardan kelib chiqqan holda, barcha o‘lchovlarni sub’ektiv 
masshtabga yaqinlashtirish maqsadida, tovush uzatish qurilmalarining 
chastota tavsiflari logarifmik masshtabda chiziladi. Tovushlarni chastota 
bo‘yicha eshitish hissiga mos bo‘lishi maqsadida, eshitish tavsiflari 
uchun alohida sub’ektiv-1000 Gs chastotagacha deyarli chiziqli 
masshtab va undan yuqori chastotalar uchun logarifmik masshtab qabul 
qilingan. Tovush balandligining o‘lchov birligi sifatida 
«mel»
va 
«bark»
(100 mel = 1 bark) qabul qilingan. Umumiy holda murakkab 
tovush balandligini aniq hisoblab bo‘lmaydi. 
 
1.3. Eshitish va og‘riq bo‘sag‘asi 
 

---

21 
Agarda asosiy membrananing tolasi tebranayotganida yonidagi tukli 
katakchaga tegmasa, unda odam tovushni eshitmaydi. Tolaning 
tebranish amplitudasi oshganda yonidagi tukli katakchaga tekkan zahoti 
nerv tolalari qo‘zg‘alib bosh miya eshitish markaziga elektr impulslarini 
yuboradi, natijada, tovush eshitiladi. 
Mutloq tinchlikda 1000 Gs chastotali tovush eshitilishi uchun odam 
qulog‘i yaqinidagi bosim amplitudasi 2,84
.
10
-5
N/m
2
(effektiv qiymati 
2
.
10
-5
N/m
2
) bo‘lishi kerak. Bu qiymat atmosfera bosimining 2
.
10
-5
ni 
tashkil etadi. Bu holda, yassi to‘lqin jadalligi 10
-12
Vt/m
2
ga teng. 
Shunisi qiziqki, havo zarrachalarining siljish amplitudasi molekula 
radiusining o‘ndan bir bo‘lagidan kam. Quloq pardasiga ta’sir 
qilayotgan fluktuatsiyalarning tasodifiy issiqlik molekular harakati bilan 
bog‘liq bo‘lgan bosim kuchining o‘zgarishi, mutloq tinchlikdagi tovush 
bosimidan bor - yo‘g‘i 5÷10 marta kichik. Xalaqit beruvchi shovqin va 
boshqa tovushlar yo‘qligida bazo‘r eshitiladigan tovush bosimi qiymati,