Elektroakustika

1.7. Eshitishni sezabilishning vaqt tavsiflari 
 
Gelmgols va Fletcherlarning ma’lumotlariga qaraganda, bir necha 
chastotaviy tashkil etuvchilardan tarkib topgan murakkab tebranishlar 
eshitish a’zosining turli kritik polosalariga tushadi, eshitish a’zosi 
chastotaviy tashkil etuvchilar orasidagi o‘zaro faza siljishlarini sezmay 
qoladi, ya’ni egri chiziq shaklini sezmaydi. Masalan, 1.11 - rasmda 
ko‘rsatilgan murakkab tovushlarning eshitilishi eshitish a’zosining 
nochiziqligi tufayli tovush balandligi sathi 60 fondan oshgandagina 
o‘zaro farq qiladi. 
Qo‘zg‘atuvchi kuch yo‘qolganda eshitish a’zosining sezgirligi 
birdan yo‘qol-masdan, asta-sekin nolgacha kamayadi. Bu effektni 
eshitish taassuroti 
deb ataladi. Tovush balandligi sathi bo‘yicha 

---

34 
sezgirliknint 8,7 fongacha pasayishiga ketgan vaqt 
eshitish a’zosining 
vaqt doimiysi 
deb ataladi. Bu vaqt doimiysining qiymati bir qator 
holatlarga, hatto qabul qilinuvchi tovushning parametrlariga ham 
bog‘liq. Bu vaqt, o‘rtacha 150÷200 ms ga teng deb hisoblanadi. 
Agarda tinglovchi ikkita tovushni qabul qilib, ulardan bittasi 
ikkinchisiga nisbatan 50 ms ga kechiksa, unda bu ikkala tovush qo‘shilib 
bitta tovushdek qabul qilinadi. To‘g‘ri, tovushlar bir-biridan 30 ms dan 
ortiq kechikkanida hosil bo‘lgan tovushning jaranglashida ayrim sifat 
o‘zgarishlari seziladi. Kechikish 50 ms dan ko‘proq oshganda, tovushlar 
alohida - alohida eshitiladi. 
1.11-rasm. Odam eshitish a’zosi bir xil sezadigan tovush 
tebranishlari 
Agarda ikkinchi tovushning sathi birinchisiga nisbatan kichikroq bo‘lsa, 
unda u alohida tovush sifatida eshitilmasligi yoki uning sathi 
birinchisinikidan qanchalik kamligiga qarab alohida eshitilishi mumkin. 
1.12- rasmda alohida - alohida qabul qilinadigan ikkita tovush sathlari 
farqi orasidagi bog‘lanishni ifodalovchi egri chiziq ko‘rsatilgan (1- egri 
chiziq). Agarda, tovushlar bir manbadan chiqsayu, ulardan biri u yoki bu 
to‘siqdan qaytishi hisobiga katta yo‘l bosib o‘tsa, keyingi alohida 
eshitiladigan tovush