Elektroakustika

jadallikni ajratish bo‘sag‘asi
deb ataladi. 
Bunday sakrashlar soni o‘rta chastotalarda 250 dan oshmaydi, past va 
yuqori chastotalarda ularning soni kamaya boradi va chastota 
diapazonida 150 ga yaqindir. Nihoyat tovush jadalligi yana ham 
oshirilganda og‘riq sezila boshlanadi - 
og‘riq bo‘sag‘asi
(og‘riq sezish 
bo‘sag‘asi) boshlanadi. Og‘riq bo‘sag‘asi juda katta jadallikda paydo 
bo‘ladi. Og‘riq bo‘sag‘asining eng katta qiymati 800 Gs kuzatiladi (1 
Vt/m
2
yaqin). Past va yuqori chastotalar tomon bu qiymat sekin-asta 
pasaya boradi. Shunday qilib, tovush faqat chastota bo‘yicha emas, balki 
amplituda bo‘yicha ham alohida (diskret) eshitiladi. Chastota va 
amplituda bo‘yicha tovush diskretligini inobatga olib butun eshitish 
bo‘sag‘asida 22000 yaqin elementar gradatsiyalarni aniqlash mumkin. 
Bu ko‘rsatkich nerv tolalarining soniga taxminan tengdir. Ikkita bir xil 
chastotali tovush jadalligining minimal ajratilish farqi tovush 
jadalligining 
differensial eshitish bo‘sag‘asi
deb ataladi. 
Ammo, tovush bosimi yoki tovush energiyasi ko‘rinishidagi tovush 
kuchi, tovush balandligini sezish yoki 
sub’ektiv tovush kuchi
deb 
ataluvchi o‘lchov birligi bo‘la olmaydi. 
Tovush balandligini tovush kuchining sub’ektiv o‘lchami sifatida 
qanday baholash mumkin? Bunga 1846 yilda Veber ifodalagan 
psixofizik qonun asos bo‘laoladi, unga ko‘ra minimal eshitilayotgan 
ayrim rag‘batlantiruvchi tovush jadalligi minimal oshuvchi 
qiymatini uning dastlabki qiymatiga nisbati o‘zgarmasdir. 
Tovush 

---

25 
kuchini (tovush rag‘batlantiruvchisi) J orqali belgilab, Veber qonunini 
quyidagi ko‘rinishida yozamiz 
const
J
J


(1.1) 
bu yerda, 
J

- jadallikning o‘sishi, uni tovush jadalligi J ga 
qo‘shganda J va J+
J

 
o‘rtasidagi tovushlar balandligi aniq bo‘lsin. 
J
J

nisbat taxminan 10% tashkil etadi. Yana bir bor ta’kidlab 
o‘tamiz, bu nisbat asab tizimlari xususiyatlari bilan bog‘liq bo‘lib, u 
faqat tovush ta’sirida namoyon bo‘lib qolmasdan balki ko‘rish, sezish va 
b.q. ham namoyon bo‘ladi, shuning uchun ham umumiy fiziologik 
qonun nomini olgan. Keyinchalik Veber nazariyasini 1860 yilda Fexner 
rivojlantirdi. Fexner 
J

 
o‘sishni cheksiz kichik dJ
 
deb olib, uni sezish 
hissining kichik o‘sishi dE
 
ga proporsional deb hisobladi.
Bu holda 
dE
J
dJ
A

(1.2) 
bunda, dJ- jadallikning o‘sishi; dE - mos holda «sezish hissining 
cheksiz kichik o‘sishi», A-sezish hissining o‘lchov birligiga bog‘liq 
bo‘lgan o‘zgarmas kattalik. 
(1.2) formulani integrallab quyidagi ifodani olamiz: 
C
J
ln
A
E


(1.3) 
Bunda, S- integrallash doimiysi. Eshitish bo‘sag‘asida Ye=0 va J=J
0
 
deb hisoblab S ni topamiz 
C
= - 
AlnJ
0
(1.4) 
va mashhur