Elektr zaryadlarning o’zaro ta’sir qonuni. Kulon qonuni. Nuqtaviy zaryad haqida tushuncha. Zaryadlarning xalqaro (si) va sgs birliklar sistemasidagi birliklari. Zaryadlarning chiziqiy, hajmiy va sirtiy zichliklari. Reja

Muhitning  nisbiy  dielektrik  singdiruvchanligi  fizik  ma’nosi,  elektr 
doimiysining fizik ma’nosini tushuntirish. 
SGSE sistemasidan tashqari elektr va 
magnit  birliklarning  boshqa  absolyut  sistemalsrini  ham  tashkil  etish  (tuzish) 
mumkin.  Masalan,  elektromagnit  birliklar  sistemasi  ham  SGSE  sistemasi  kabi 
uchta asosiy  birlikdan: uzunlik (santimetr),  massa  (gramm), va  vaqt  (sekund) dan 
tuzilgan  bo’lib,  zaryadlarning  elektrostatik  o’zaro  ta’sir  qonuniga  emas,  balki 
toklarning  magnit  o’zaro  ta’sir  qonuniga  asoslangan.  Bu  sistema  ham  absolyut 
sistema,  chunku  undagi  barcha  magnit  birliklar  magnetizm  qonunlaridagi 
proporsionallik  koeffitsiyentlarini  bir  birlikka  tenglash  orqali  aniqlanadi.  SGSE 
birliklar  sistemasi  elektr  hodisalarini  tavsiflash  uchun,  SGSM  sistema  esa  magnit 
hodisalarni  tavsiflash  uchun  juda  qulay.  Fizika  adabiyotida  elektr  va  magnit 
birliklarining  simmetrik  Sistema  deb  ataladigan  Sistema  (Gauss  sistemasi)  keng 
qo’llaniladi.  Bu  Sistema  SGSE  va  SGSM  sistemalarining  birga  qo’shilishidan 
iborat.  Biroq  bu  birliklarning  absolyut  sistemalari  ko’p  afzalliklarga  ega  bo’lishi 
bilan birga bu sistemalarda ko’pgina elektr va magnit kattaliklar birliklari amaliy 
maqsadlar uchun noqulay bo’lib chiqishi ularning kamchiligidir, chunki ular juda 
katta yoki juda kichik bo’lib chiqadi. Shuning uchun hozirgi vaqtda birliklarning 

---

Xalqaro sistemasi keng tarqalgan. U lotincha SI (The system international of units) 
harflar  bilan  va  ruscha  СИ  (система  интернациональная)  harflar  bilan  qisqacha 
belgilanadi. Bu  Sistemani ishlab  chiqishda  elektr va  magnit kattaliklarning  asosiy 
o’lchov  birliklarini  elektrotexnika  va  radiotexnikada  qabul  qilingan  amaliy 
(praktik)  birliklarga  mos  keltirishga  harakat  qilindi.  SI  birliklar  sistemasi  oltita 
asosiy  birlik  va  ikkita  qo’shimcha  burchak  birligi  (radian,  steradian)  asosida 
tuzilgan.  Unda:  metr,  kilogramm-massa  va  sekund  asosiy  mexanikaviy  birliklar 
bo’lib  xizmat  qiladi.  SI  sistemasining  SGSE  sistemasidan  ikkinchi  farqi  shundan 
iboratki, unda elektr qonunlari ratsionallashtirilgan shaklda yoziladi. Bu o’zgarish 
quyidagidan iborat. Elektrga  doir ko’pgina  formulalar tarkibiga,  xususan,  amalda 
ko’p  uchratiladigan  formulalar  tarkibiga  4п  ko’paytuvchi  kiradi.  Amaliy 
muhimformulalarda  undan  qutulish  uchun  Kulon  qununi  uchun  yozilgan  ifodaga 
avval  boshdanoq  1/4п  ko’paytuvchi  kiritiladi.  Toklarning  magnit  o’zaro  ta’siri 
asosiy  qonuniga  ham  xuddi  shunday  ko’paytuvchini  kiritish  qulaylik  tug’dirar 
ekan.  Shuning  uchun  SI  birliklar  sistemasida  Kulon  qonuni  quyidagi  ko’rinishda 
yoziladi:
 
        
   
 
   
 
 
 
 
 
 
  
 
     
 
 
 
(3.3)   
 
 
Bunda yuqoridagi f proporsionallik koeffitsiyenti o’rniga 
     
 
⁄
  yozilgan. 
Bu  yerda 
 
 
  –  birliklarning  tanlanishiga  bog’liq  bo’lgan  biror  doimiy  kattalik. 
Biroq zaryad birligi aniqmas bo’lgani tufayli bu doimiyni birga aylantirish mumkin 
emas.  Shuning  uchun  SGSE  sistemasidan  farqli  ravishda  SI  sistemasida  elektr 
qonunlariga  muayyan  o’lchamlikka  ega  bo’lgan  yangi 
 
 
  doimiy  kiritiladi.  Bu 
doimiyni  endi  biz  elekrt  doimiysi  yoki  vakuumning  absolyut  dielektrik 
singdiruvchanligi  deb  ataymiz.    SI  sistemasida   
 
 
  ning  qiymatini  toppish  qiyin 
emas.  Faraz  qilaylik,  bir-biridan  1  m  = 
  
 
  cm  masofaga  uzoqlashtirilgan  ikkita 
nuqtaviy zaryad 
 
 
   
 
 
 1 Kl vakuumda o’zaro ta’sirlashadi. Unda formulaga 
ko’ra, o’zaro ta’sir kuchi quyidagiga teng:  

---

              
   
     
   
   
 
 
 
        
  
              
 
N. 
    Ikkinchidan, formulaga ko’ra bu kuchning o’zi. Bundan