Elektr zaryadlarning o’zaro ta’sir qonuni. Kulon qonuni. Nuqtaviy zaryad haqida tushuncha. Zaryadlarning xalqaro (si) va sgs birliklar sistemasidagi birliklari. Zaryadlarning chiziqiy, hajmiy va sirtiy zichliklari. Reja


Jismlarning  zaryadlanishining  zamonaviy  mexanizmlarini  tushuntirish



Download 7,53 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/133
Sana11.01.2022
Hajmi7,53 Mb.
#346008
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   133
Bog'liq
Mariza Nebodur domla

Jismlarning  zaryadlanishining  zamonaviy  mexanizmlarini  tushuntirish. 
Jismlarda esa bunday bo’lmaydi. Birinchi tur jismlar elektr o’tkazgichlar, ikkinchi 
tur  jismlar  esa  izolyatorlar  yoki  dielektriklar  deyiladi.  Qattiq  va  suyuq  holatdagi 
hamma  metallar,  tuz  va  kislotalarning  suvdagi  eritmalari  va  boshqa  ko’pgina 
moddalar o’tkazgichlardir. Qahrabo, kvars, ebonite va normal sharoitdagi hamma 
gazlar  izolyatorlarga  misol  bo’la  oladi.  Jismlarni  o’tkazgichlar  va  izolyatorlarga 
ajratish shartli ekanligini eslatib o’tamiz. Ma’lum bo’lgan barcha moddalar u yoki 
bu  darajada  elektr  o’tkazadi.  Biz  mazkur  jism  izolyatordan  iborat  deb 
gapirganimizda, bu bilan biz tajribaning muayyan sharoitlarida jism orqali o’tgan 
zaryad qaralayotgan hodisada qatnashayo tgan boshqa zaryadlarga qaraganda juda 
kam  bo’lgan  holni  ifodalaymiz.  Tajriba  ko’rsatadiki,  zaryadlangan  ikki  jism  yo 
itarishishi,  yo  bir-biriga  tortishishi  mumkin.  Agar  izolyatsiyalovchi  ingichka  ipak 
iplarga osib qo’yilgan ikki yengil jismni ipakka ishqalangan shisha tayoqcha bilan 


ularga  tekkizib  zaryadlasak,  unda  ikkala  jism  o’zaro 
itarishadi.  Agar  ikkala  jismni  junga  ishqalangan  ebonite 
tayoqcha  bilan  zaryadlasak  ham  xuddi  shunday  hodisa 
kuzatiladi.  Agar  jismlarning  biri  shisha  tayoqcha  bilan, 
boshqasi ebonit tayoqcha bilan zaryadlansa, sifat jihatidan 
o’zaro  farq  qiladi  demakdir.Tabiatda  tu  rli  xil  moddalar 
juda ko’p bo’lishiga qaramay, faqat  ikki tur  elektr  zaryad 
mavjud:  bular  ipakka  ishqalangan  shishadan  hosil 
bo’ladigan  zaryadlarga  o’xshash  zaryadlar  va  junga 
ishqalangan  ebonitda  hosil  bo’ladigan  zaryadlarga  o’xshash  zaryadlardir.  Bir  xil 
ismli  zaryadlar  o’zaro  itarishadi,  turli  ismli  zaryadlar  esa  tortishadi.  Elektr 
zaryadlarni  bilib  olish  (payqash)  uchun  mo’ljallangan  elektroskopning  tuzilishi 
elektr  itarishish  hodisasiga  asoslangan.  U  izolyatsiyangan  metal  sterjendan  iborat 
bo’lib,  unga  yengil  qog’oz  yoki  metal  yaproqlar  mahkamlangan.  Zaryadlangan 
jism  tekizilganda  jism  zaryadining  bir  qismi  elektroskopga  o’tadi  va  elektr 
itarishish  kuchi  ta’sirida  yaproqchalar  bir-biriga  nisbatan  biror  burchakka  og’adi.  
Junga  ishqalangan  qahrabo  yengil  predmetlarni  o’ziga  tortish  xususiyatiga  ega 
bo’lishi qadim zamondan ma’lum edi. Biroq faqat XVI asrning oxiridagina ingliz 
vrachi  Jilbert  bu  hodisani  mukammal  tekshirib  chiqdi  va  boshqa  ko’pgina 
moddalar  ham  shunday  xossaga  ega  ekanligini  topdi.  Qahrabo  kabi, 
ishqalangandan  keyin  yengil  predmetlarni  tortish  xossasiga  ega  jismlarni  u 
elektrlangan  jismlar  deb  atadi  (grekcha  elektron  –  qahrabo).  Endi  biz  bunday 
holatdagi jismlarda elektr zaryadlar bo’ladi, bu jismlarning o’zini esa zaryadlangan 
jismlar,  deb  gapiramiz.  “Ishqalab  elektrlashda”  ishqalanishning  o’zi  hech  qanday 
prinsipial rol o’ynamaydi. Turli moddalar bir-biriga zich tekizilganda doim elektr 
zaryadlar  paydo  bo’ladi.  Qattiq  jismlar  sirtida  doimo  bo’ladigan  mikroskopik 
g’adir-budirliklar  va  notekisliklar  zich  tegishga  qarshilik  ko’rsatadi.  Jismlarni 
bosib va ularni bir-biriga ishqalab, biz ikkala jism sirtini ko’proq yaqinlashtiramiz. 
Ishqalangunga qadar esa ular faqat uncha ko’p bo’lmagan nuqtalari bilan bir-biriga 


tegib  turgan  edi.  Ba’zi  jismlarda  elektr  zaryadlar  jismning  turli  qismlari 
orasidagierkin ko’cha oladi. 

Download 7,53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   133




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish