Электр таъминоти ва электр тармоšлари

Куч трансформаторларини ўрнатиш
4.2.211. Ушбу оидаларнинг 4.2.212-4.2.263-бандлари талаблари 3 кВ ва ундан ю ори кучланишли, хонада ва очи
Қ
қ
қ
хавода ўрнатиладиган куч ва ўзгартириш трансформаторлари (автотрансформаторлар) ва мой рeактор (шу жумладан, ёй
сўндирувчи ерлагич)ларига нисбатан ўлланилади ва маxсус ма садли электр урилмаларига тааллу ли эмас.
қ
қ
қ
қ
Ушбу бобда кeлтирилган трансформаторлар, автотрансформаторлар ва рeакторлар ушбу оидаларнинг 4.2.212-4.2.263
Қ
бандларида “трансформаторлар” атамаси билан юритилади.
Трансформаторларнинг ёрдамчи ускуналарини ўрнатиш (совутиш тизимининг электр двигатели, назорат-ўлчов
асбоблари, бош арув урилмалари) ушбу оидаларнинг тeгишли бобларининг талабларига жавоб бeриши кeрак.
қ
қ
Қ
Ушбу оидаларнинг 4.2.221, 4.2.226 ва 4.2.227-бандларининг талаблари 10 кВ ва ундан ю ори кучланишли КТП
Қ
қ
русумли трансформаторларни ўрнатишга таалу ли эмас.
қ
4.2.212. Сову и лимга эга бўлган удудларда, сeйсмик даражаси ю ори жойларда ушбу табиий таъсирларга мос
қ қ
ҳ
қ
келадиган трансформаторлар ўлланилиши кeрак.
қ
4.2.213. Трансформаторларнинг парамeтрларини танлаш уларнинг ишлаш рeжимларига мувофи амалга оширилиши
қ
кeрак. Бунда узо муддатли юклама рeжимлари, ис а муддатли ва зарбли (толчок) юкламалари, шунингдeк, узо муддат ўта
қ
қ қ
қ
юклама билан ишлашини исобга олиш кeрак. Ушбу талаб кўп чўл амли трансформаторларнинг барча чўл амларига
ҳ
ғ
ғ
таалу ли.
қ
4.2.214. Трансформаторлар шундай жойлаштирилиши керакки, бунда кучланишни олмасдан туриб мой
кўрсаткичларидаги мой сат ини кўриш учун улай ва xавфсиз шароитлар таъминланиши кeрак.
ҳ
қ
Мой кўрсаткичларидаги мой сатхини кузатиш учун, агар умумий ёритиш eтарли бўлмаса, орон и ва тларда мой
қ
ғ
қ
кўрсаткичлари ёритилиши кeрак.
4.2.215
. 
Трансформаторларнинг газ релeсида, трансформаторни юкламасини олиш ва ўчириш ор али газни xавфсиз
қ
кузатиш ва намуна олиш имконияти бўлиши керак. Бунинг учун, тeмир йўл бошидан бакнинг оп о игача 3 м ёки ундан
қ қ ғ
орти баландликка эга бўлса, трансформаторлар стационар нарвон билан жи озланган бўлиши кeрак.
қ
ҳ
4.2.216. Амалдаги трансформаторларнинг оп о ида ўрнатиладиган разрядлагичлар бўйича давлат стандарти
қ қ ғ
талабларига жавоб бeрадиган 35 кВ дан ю ори бўлмаган вентил разрядлагичларни трансформаторнинг оп о лари ва
қ
қ қ қ
бакларида ўрнатишга рухсат бeрилади.
4.2.217
. 
Яссилик (каток)га эга бўлган трагсформаторлар фундаментини йўналтиргичлар (направляюши) бўлиши керак.
Трансформаторни ушбу йўналтиргичларда икки томонидан махкамлаш учун махсус тўхтатгич (упор) лар бўлиши кeрак.
Яссиликка эга бўлмаган вазни 2 тоннагача бўлган трансформаторлар тў ридан-тў ри фундаментга ўрнатилиши мумкин.
ғ
ғ
Сeйсмик чидамли трансформаторлар тў ридан-тў ри фундаментга ўрнатилади хамда улар горизонтал ва вeртикал
ғ
ғ
йўналишдаги силжишларини олдини олиш учун фундаментнинг кўмилган элемeнтларига бириктирилади.
Трансформаторларнинг фундаментларида, трансформаторни иялигини яратиш учун ишлатиладиган домкрат
қ
ўрнатиладиган жойлари бўлиши кeрак.
4.2.218. Газ релeсига газ кeлишини таъминлаш учун (агар бу трансформатор бакининг конструкциясида кўзда
тутилмаган бўлса) мой трансформаторининг иялиги яссилик остига таглик ўрнатиш ор али бажарилиши мумкин.
қ
қ
4.2.219. Трансформатор шундай жойлаштирилиши кеаркки, уларнинг чи ариш увури (выхлопной труба) ўрнатилган
қ
қ
урулмаларга я ин йўналтирилмаслиги лозим. Ушбу талабни бажариш учун трансформатор ва ускуналар ўртасида чи иш
қ
қ
қ
увури рўпарасига тўсиш шити ўрнатиш мумкин.
қ
4.2.220. Йўналтиргич йўллари хамда вазни 20 тоннадан орти трансформаторларнинг фундаментлари бўйлаб анкерлар
қ
кўзда тутилган бўлиши керак. Анкерлар, уларга чи ир (лебёдка) ларни, йўналтирувчи блокларни махкамлаш имконини
ғ
бериш керак. аракат йўналиши ўзгарган жойларда, дамкрадларни ўрнатиш учун майдончалар бўлиши лозим.
Ҳ
4.2.221. Очи ўрнатилган трансформаторлар орасидаги масофа камида 1,25 м бўлиши кeрак.
қ
Ушбу масофа, ер юзасидан 1,9 м дан кам бўлмаган баландликда жойлашган трансформаторларнинг энг чи иб турган
қ
исмлари учун абул илинади.
қ
қ
қ
110 кВ ва ундан ю ори (уч фазали ва бир фазали) кучланишли, очи
а ўрнатилган, хар бирининг уввати 63 МВА ва
қ
ққ
қ
ундан ю ори бўлган трансформаторлар орасидаги ёки улар билан бош а ихтиёрий увватдаги трансформаторлар (уланган
қ
қ
қ
ўзгартирувчи, ўз э тиёж ва бош алар) ўртасидаги масофа уйидагича бўлса ажратувчи тўси лар ўрнатилиши керак: якка
ҳ
қ
қ
қ
турган трансформаторлар учун 15 м дан кам бўлмаган хамда электр станциялари биноларининг таш и дeворларидан 40 м дан
қ
кам масофада жойлашган трансформаторлар учун 25 м дан кам бўлмаган масофада.
Ажратувчи тўси лар камида 1,5 соат ён инга чидамлилик чегарасига эга бўлиши кeрак, унинг кенглиги мой абул
қ
ғ
қ
илгич кенглиги (ша ал опламаси)дан кам бўлмаслиги ва баландлиги ю ори кучланиш кириш (ввод) баландлигидан кам
қ
ғ
қ
қ
бўлмаслиги кeрак. Туст лар мой абул илгичнинг таш арисида ўрнатилиши кeрак. Трансформатор ва тўси лар орасидаги
қ
қ
қ
қ
қ
масофа 1,5 м дан кам бўлмаслиги кeрак.
Агар ўз э тиёж ёки ўзгартирувчи трансформаторлар автоматик стационар ён ин ўчириш урилмаси билан жи озланган
ҳ
ғ
қ
ҳ
куч трансформатори билан биргаликда ўрнатилган бўлса ва куч трансформаторининг ички шикастланишдан имоя илиш
ҳ
қ
зонасига уланган бўлса, ажратувчи тўси ўрнига ўз э тиёж ёки ўзгартирувчи трансформаторларини ўт ўчириш мосламаси
қ
ҳ
куч трансформаторини автоматик стационар ўт ўчириш мосламасига улаш ор али амалга оширишга рухсат этилади.
қ
4.2.222. Кeтма-кeт ўзгартирувчи трансформаторлар бевосита ўзгартирилаётган трансформаторларга я ин жойда
қ
ўрнатилиши кeрак. Умумий йўлакчада уларни силжитиш имкониятини таъминлаш кeрак.
4.2.223. 500 кВ трансформаторлар, уларнинг увватидан атъи назар, шунингдeк, 200 кВ кучланишли 220 МВА ва ундан
қ
қ
катта увватли трансформаторлар стационар автоматик ён инга арши урилмалар билан жи озланган бўлиши кeрак
қ
ғ
қ
қ
ҳ
4.2.224. Автоматик ён инга арши ускунани ишга тушириш масофадан бош ариш пулти ва ўлда ишга тушириш билан
ғ
қ
қ
қ
такрорланиши кeрак. ўлда ишга тушириш урилмалари ён ин таъсирига мойил бўлмаган жойда жойлашган бўлиши кeрак.
Қ
қ
ғ
Уч фазали трансформаторлар гуру ининг ён инга арши ускунасини ишга тушириш фа ат зарарланган фазалар учун
ҳ
ғ
қ
қ
амалга оширилиши кeрак.
4.2.225. Бино ичида жойлашган ар бир мойли трансформатор биринчи аватда жойлашган ва бинонинг бош а
ҳ
қ
қ
биноларидан ажратилган ало ида xонага ўрнатилиши кeрак (истисно-ушбу оидаларнинг 4.2.84-бандига аранг). Иккинчи
ҳ
Қ
қ
аватда, шунингдeк, биринчи аватнинг полидан 1 м пастда бўлган сув босмайдиган жойларда мой трансформаторларини
қ
қ
246

---

ўрнатишга уйидаги холларда рухсат этилади: трансформаторларни таш арига транспортировка илиш имконияти; ушбу
қ
қ
қ
оидаларнинг 4.2.90-банд 2-бандида мой вазни 600 кг дан орти трансформаторлар учун талабларга мувофи аварияли
Қ
қ
қ
холатларда мойдан халос бўлиш имконияти мавжуд бўлганда.
Иккинчи аватдан ю орида ёки биринчи аватнинг полидан 1 м дан орти бўлган паст масофада трансформатор
қ
қ
қ
қ
ўрнатилиши талаб этилган холларда, улар атроф-му ит шароитлари ва ишлаб чи ариш тexнологиясига араб ёнмайдиган
ҳ
қ
қ
изоляция билан тўлдирилган ёки уру бўлиши керак. Трансформаторларни биноларга жойлаштиришда ушбу оидаларнинг
қ
қ
Қ
4.2.69-бандига ам амал илиш кeрак.
ҳ
қ
Умумий ма садли, умумий бош арув ва имояга эга хамда бир агрегат сифатида араладиган уввати 1 МВА дан орти
қ
қ
ҳ
қ
қ
қ
бўлмаган увватга эга иккита мой трансформаторларининг битта умумий камерада ўрнатишга рухсат бeрилади.
қ
Ёнмайдиган изоляция билан тўлдирилган ёки уру трансформаторлар 6 тагача бўлган ми дорда умумий камeрада
қ
қ
қ
ўрнатилиши мумкин, агар бу эксплуатация илиш давомида таъмирлаш ишларини бажаришни мураккаблаштирмаса.
қ
4.2.226. Бино ичида ўрнатилган трансформаторлар учун полдан камида 1,9 м баландликда жойлашган
трансформаторларнинг энг чи иб турган исмларидан масофа камида уйидагича бўлиши кeрак:
қ
қ
қ
а) бинолар ва ён дeворларгача-катта увватли трансформаторлар учун 0,6 м ва 0,4 МВА увватгача бўлган
қ
қ
трансформаторлар учун 0,3 м;
б) кириш томонида: эшик ёки деворнинг чи иб турган исмларигача: 0,4 МВА гача бўлган трансформаторлар учун-0,6
қ
қ
м; 0,4 МВА-1,6 МВА трансформаторлар учун 0,8 м; 1.6 МВАдан катта увватли трансформаторлар учун-1 м.
қ
4.2.227. Мой трансформаторли камeраларининг поли мой абул илгич томонга нисбатан 2% ияликка эга бўлиши
қ
қ
қ
кeрак.
4.2.228. Трансформатор камeраларининг эшиклари (дарвозалари) ушбу оидаларнинг 4.2.82-бандига мувофи амалга
Қ
қ
оширилиши кeрак.
Бевосита камeра эшиги ор асида 1,2 м баландликда (камeрага кирмасдан трансформаторни эшик олдида кўрикдан
қ
ўтказиш учун) барьер ўрнатишга рухсат бeрилади
4.2.229. Трансформаторларнинг камeраларида улар билан бо ли бўлган ажратгичлар, са лагичлар ва юклама
ғ қ
қ
ўчиргичлари, разрядлагичлар ва ёй-ерлагич рeакторлари, шунингдeк, совутиш тизими ускуналари ўрнатилиши мумкин.
4.2.230. Мой трансформаторларининг ар бир камeраси таш арига чи иш учун алохида чи ишга эга бўлиши ёки
ҳ
қ
қ
қ
ёнмайдиган полли, деворли, тўси ли ва ёнувчан бўлмаган ва портламайдиган моддалар, урилмалар ва ишлаб чи аришларни
қ
қ
қ
ўз ичига олмайдиган ўшни xонага эга бўлиши кeрак.
қ
Трансформаторлари цехга еталаб чи иладиган камeралар ушбу оидаларнинг 4.2.94, 4.2.102, 4.2.104 ва 4.2.109-
қ
Қ
бандларида бeрилган талабларга жавоб бeриши кeрак.
4.2.231. Туташ ёки ички ПСларнинг трансформатор камeраси эшигидан энг я ин хонанинг дeраза ёки эшигигача бўлган
қ
горизонтал масофа камида 1 м бўлиши кeрак.
уввати 0,1 МВ дан кўп бўлган трансформаторларни, биноларнинг орасидаги масофа кенглиги 5 м дан кам бўлган ички
Қ
йўлакларда еталашга рухсат этилмайди. Ушбу талаб саноат xоналари ичидаги коридорлар ва йўлларга кирадиган камeраларга
тааллу ли эмас.
қ
4.2.232. Трансформатор камeраларининг шамоллатиш тизими улар томонидан чи арилган исси ликни чи ариб
қ
қ
қ
ташлашни таъминлаши кeрак (ушбу оидаларнинг 4.2.91-бандига аранг) ва бош а шамоллатиш тизимлари билан бо ли
Қ
қ
қ
ғ қ
бўлмаслиги кeрак.
Шамоллатиш каналлари ва шахталари дeворлари ёнмайдиган матeриаллардан тайёрланиши кeрак ва камида 0,75 соат
ён инга чидамлилик чегарасига эга бўлиши кeрак.
ғ
Шамоллатиш шахталари ва туйнуклари намлик пайдо бўлганда ёки улар ичига кирганда трансформаторларга о маслиги
қ
ёки трансформаторни намликдан имоя илиш учун чоралар кўрилиши кeрак бўлган тарзда жойлаштирилиши кeрак.
ҳ
қ
Шамоллатиш туйнуклари тешикчалари 1x1 см бўлган тўр билан беркитилиши ва улар ор али ём ир ва ор тушишидан
қ
ғ
қ
имояланган бўлиши кeрак.
ҳ
4.2.233. Ёнувчан бўлмаган дeворларга эга бўлган биноларга ёнма ён урилган, аммо томи ёнувчан матeриалда
қ
бажарилган трансформаторлар камeраларининг шамоллатиш шахталари бино деворидан камида 1,5 м узо лаштирилиши ёки
қ
ёнувчан матeриалдан томнинг конструкцияси камида 0,6 м баландликга эга бўлган ёнмайдиган матeриалдан илинган
қ
панжара (парапeт) билан имояланган бўлиши кeрак.Бунда шахталарни бино томидан чи иб туриши шарт эмас.
ҳ
қ
Шамоллатиш шахталарининг туйнуклари биноларнинг дeразалари рўпарасига жойлаштирилмаслиги кeрак. Камeранинг
бевосита дeворида шамоллатиш туйнуклари бўлмаганда, улар ёнувчан матeриалли томнинг чи иб турган элементлари остида
қ
ёки туташ xонанинг дeворидаги туйнуклари остида жойлаштирилмаслиги кeрак.
Агар трансформатор камeрасининг эшиги ёки вентиляция чи иши устида ойна мавжуд бўлса, у олда дeраза остида
қ
ҳ
камида 0,7 м бўртиб чи
ан ёнмайдиган материалли соябон ўрнатилиши кeрак. Соябоннинг кенглиги деразани кенглигидан
ққ
ар бир йўналишда камида 0,8 м га каттаро бўлиши кeрак.
ҳ
қ
4.2.234. Мажбурий совутиш тизимига эга бўлган трансформаторлар, тизимни автоматик равишда ишга тушириш ва
тўхтатиш урилмаси билан жи озланган бўлиши кeрак.
қ
ҳ
Уларни автоматик ишга тушириш, ю ори мой атламларининг ароратига, чўл амнинг ароратига ёки уларга бо ли
қ
қ
ҳ
ғ
ҳ
ғ қ
бўлмаган трансформаторнинг юклама токига бо ли холда амалга оширилиши кeрак.
ғ қ
4.2.235. олиб келиб ўрнатиладиган совутиш урилмалари ёки ДЦ русумли совутиш урилмаларидан фойдаланилганда,
қ
қ
улар трансформаторнинг фундаментидан чи иб кeтишига йўл ўймаслиги ва ишлаётган трансформаторни таъмирлашга
қ
қ
тўс инлик илмайдиган холда жойлаштирилиши кeрак. Пуфлаш вентиляторларининг аво о ими трансформатор бакига
қ
қ
ҳ
қ
йўналтирилмаслиги кeрак.
4.2.236. Совутиш урилмаларининг кран(задвижка)лари ёки оп о (затвор)ларининг жойлашган ўрни, улардан улай
қ
қ қ қ
қ
фойдаланиш, трансформаторни совутиш тизимидан ажратиб олиш ёки ало ида совутгични ажратиб олиш ва совутгичлардан
ҳ
мойни тўкмасдан туриб трансформаторни еталаш имкониятини бeриши керак.
4.2.237. Ц совутиш тизмида ўрнатиладиган совутиш устунлари, адсорбeрлар ва бош а жи озлар арорат плюс 5
қ
ҳ
ҳ
0
С дан
пасаймайдиган xонада жойлашган бўлиши кeрак.
Бунда, адсорбeнтни жойида алмаштириш имконияти бўлиши лозим.
Зарур олларда иситиш 
ҳ
тизими таъминланиши кeрак.
4.2.238. ДЦ ва Ц русумли совутиш тизимларининг таш и
қ
мой увур
қ
лари зангламайдиган пўлатдан ёки коррозияга
чидамли матeриаллардан ясалган бўлиши кeрак.
247

---

Трансформатор я инидаги мой
қ
увур
қ
ларининг жойлашиши трансформатор ва совутгичларни таъмирлашни
ийинлаштирмаслиги к
қ
eрак ва трансформаторни еталаганда минимал иш шароитини таъминлаши кeрак. Агар кeрак бўлса,
кранлар ва пуфлаш вентиляторларига улай фойдаланиш имконини бeрувчи майдонча ва зинапоялар ўрнатилиши кeрак.
қ
4.2.239. Д ва Ц русумли тизимларнинг мой насослари ва сув насосларини ишлашини назорат илиш учун ар бир
қ
ҳ
насосда босим ўлчагичга (манометр) эга бўлиши кeрак. Агар тўрли филтрлар мавжуд бўлса, манометрла филтрга мой
киришига ва филтрдан чи ишга ўрнатилиши кeрак.
қ
4.2.240. Ало ида совутгичлардан ташкил топган олиб келиб ўрнатиладиган (выносной) совутиш тизими бир атор якка
ҳ
қ
ёки иккиланган жойлашган совутгичлар умумий фундаментга ўрнатилиши кeрак.
Гуру совутиш урилмалари тў ридан-тў ри фундаментга ва фундаментга ёт изилган рeлсларга жойлаштирилиши
ҳ
қ
ғ
ғ
қ
мумкин, агар бу урилмаларнинг ўз яссилигига тушишини назарда тутган бўлса.
қ
4.2.241. ДЦ, Д ва Ц совутиш тизимларининг электр двигателларини бош ариш шкафлари мой абул илгичдан
қ
қ
қ
таш арида ўрнатилиши кeрак. Агар шкаф ва унга ўрнатилган ускуналар трансформатор томонидан яратилган титраш
қ
шароитида ишлашга мўлжалланган бўлса, бош ариш шкафларини трансформатор бакига осиб ўйишга рухсат этилади.
қ
қ
4.2.242
. 
Мажбурий совутиш тизимига эга бўлган трансформаторлар мой айланишини ёки сувни тўxтаганлигини, пуфлаш
вентиляторларни тўхтаганлигини, шунингдeк, заxира совутгич ёки заxира увват манбаини автоматик равишда
қ
ё илганлигини кўрсатувчи сигнализация билан таъминланиши кeрак.
қ
4.2.243. Юклама остида кучланишни ўзгартириш (РПН) урилмаларининг шкафлари учун автоматик бош арувли электр
қ
қ
иситгичлари кузда тутилиши кeрак.
4.2.244. Трансформаторларда ва Ц русумли совутиш тизимига ўрнатиладиган мойни тозалаш учун мўлжалланган
адсорбeрлар, адсорбeнтни жойида алмаштириш имкониятини берувчи xонага жойлаштирилиши кeрак.
4.2.245. Трансформатор мойининг азотли имоя илиш учун эластик баклар уёш нуридан ва минус 35
ҳ
қ
қ
0
С арорат
ҳ
таъсиридан имояланган бўлиши кeрак.
ҳ
4.2.246. оп о ининг ёки ажратиладиган фаол (актив) исми о ирлиги 25 тоннадан ошмайдиган 220
Қ қ ғ
қ
ғ
кВгача
трансформаторларнинг фаол исмини ажратмасдан туриб таъмирлаш учун, ўшни туташ порталлар бўлиши, акс холда
қ
қ
оби ни ёки трансформаторнинг фаол исмини кўчма кранлар ёки инвeнтар урилмалари билан кўтариш имконияти
қ
қ
қ
қ
таъминланиши кeрак. Бунда, ечиб олиб бош а жойга ўйилган оби ни ёки фаол исмни ёпиш учун инвeнтар урилма
қ
қ
қ
қ
қ
қ
(шатра) ни ўрнатиш имконияти таъминланиши кeрак.
4.2.247. Фаол исмни дeмонтаж илмасдан трансформаторларни таъмирлаш учун стационар урилмалар (кўприкли
қ
қ
қ
кранлар билан жи озланган миноралар) та дим этилиши кeрак: 
ҳ
қ
-ПС 500 кВ да;
-агар трансформаторлар гидро-электр станцияларнинг ўрнатиш майдончасига ёки исси лик электр станциясининг
қ
машина xонасининг таъмирлаш майдонига олиб боришнинг имкони бўлмаган холларда, электр станцияларининг ОРУсида
трансформаторларни ўрнатишда.
4.2.248. Агар 220 кВгача бўлган ПСда трансформаторлар мавжуд бўлса, ажратиб олинадиган фаол исмнинг массаси 25
қ
тоннадан орти бўлган холларда, таъмирлаш учун трансформаторнинг тeмир йўл фундаменти билан бо ли стационар ёки
қ
ғ қ
инвeнтар юк кўтариш урилмалари кўзда тутилган бўлиши кeрак.
қ
4.2.249. Трансформаторларни электр станциясининг машина зали бўйлаб очи ўрнатишда трансформаторларни
қ
ажратмасдан, киришларни ечмасдан, шунингдек ток ўтказувчилар, порталлар, шиналар кўприги ва бош аларни ажратмасдан
қ
туриб трансформаторларни таъмирлаш жойига силжитиш имконияти бўлиши кeрак.
4.2.250. Трансформатор ва совутиш тизимининг таркибий исмларини дeмонтаж илиш ва ўрнатиш учун тeгишли юкни
қ
қ
кўтарувчи ва ў и (стрела) белгиланган узунликдаги автокранларнинг кириши таъминланиши ёки трансформатор ўрнатиш
қ
жойида монтаж ишларини бажаришнинг бош а усуллари таъминланиши кeрак.
қ
4.2.251. Трансформатор минорасидаги юк кўтариш крани уввати трансформатор оби и вазнига мўлжалланган
қ
қ
ғ
бўлиши кeрак.